Katalog

ALI YAGLI * lexandre Dumas Pere 19'uncu yüzyıl Fransız edebiyatının tanınmış romancılarından hiridir. Dumas ismini ya/ar kendisi gibi tiyatro yazarı ve romancı olan oğluna da verdiği için edebiyat dünyasında onlar baba ve oğul Dumas olarak tanınırlar. Baba Dumas tiyatrocu ve romancı özelliginden haşka gazeteci, yayıncı, seyyah ve gastrononıısr kişiliğiyle de yaşadığı dönemde kendinden bahsettirmiştir. Fransa, 24 Temmuz 2002'de doğumunun 200. yılına girecek olan ünlü romancıyı şimdiden çeşitli etkinlikleıle annıaya başladı. Paris yakınlanndaki PortMarly'de hıılunan Societe d'Alexandre Dumas adlı Dumas vakfı bu etkinliklere öncülük ediyor. Edebiyat dünyasında özellikle tiyatro eserleri ve tarihi romanlarıyla tanınan Dumas Pere 24 Temmuz 1802 dc Fransa'nın VillersCotterets kasabasında doğdu. Nüfus kayıtlarında Alcxandrc Dumas Davy de la Pailleterie olarak geçen adını, Napolyon'un ordusunda general rütbesiyle görev yapmış olan babası vermiştir. Dumas soyadı ise zenci bir köle olan büyükannesinden gelir. Yani, Dumas'ın melezliği anne tarafındandır. I Ienüz üç yaşındayken babasını kaybeden Dumas maddi olanaksızlıklardan dolayı yeterli bir eğitim alamaz. On üç yaşına geldiğinde kasaba okulunda öğrendiği şeyler, mitolojik birkaç hikaye, incilden bazı kıssaJar, Robinson Crusoe, Binbir Gece Masalları ve biraz tarih bilgisinden ibaretti. Güzel yazısı sayesinde VillersCotterets'de noter yardımcısı olarak bir süre çalışır. 20 yaşında hayatını kazanmak için Paris'e gider. Babasmın eski silah arkadaşı sayesinde (Jrleans Diikü'niin bürolarından birinde yazıcılığa başlarl. Tiyatroya olan tutkusu genç Dumas'ı önce Shakspeare, Voltaire, Schıller, Racine, Moliere, Gothe gibi yazarları okumaya yöneltir. Seyrettiği tiyatro eserlerine farklı bakış açıları getirmesiyle çevresinde büyük yankı uyandıran Dumas klasik çizginin dışında oyunlar yazmaya başlar. 1825'de Louven ve PierreJoseph işbirliğiyle yazdıöı "la Chasse et l'Amour (Av ve Aşk) adlı Komedisiyle ilk başansızlığa uörar2 ". 1828 de yazdıjı Christine Fontaineblcau da adlı trajedisi de ComedieFrançaise tarafından reddedilir. Başansızlığı kabullenemeyen Dumas, bir yıl sonra yazdığı Henri III et sa Cour (Henri III ve Sarayı) ile büyük beğeni toplar. Oyunıın sonunda Dumas ismi öniinde saygıyla eğildiğini söyleyen Firmin adlı oyuncu seyircilerce uzun süre alkışlanır. Ikinci gösterime ürleans Dükü, devrin önde gelen edebiyat çıları, saray erkanı, din adamları, Le Figaro, Lagazette de France ve Le Mercure de Franee gibi tanınmış gazetelerin temsilcileri de davetlidir. Oyun klasik geleneğin dışında sansasyonel bir tarz olarak eleştirilmesine rağmen büyük beğeni toplar ve günlerce Comedie Française'de kapalı gişe oynar3. Artık Dumas'ın çağdaşları"Fransa tiyatro tarihinde bu dramın önemli bir yeri olduğunun farkına vanrlar4". 1837de Legion d'Honneur (Şeref Odülü) alan Dumas aynı yıl Nerval ile birlikte Piquillo adlı komikopera'yı yazar. Antony, la Tour de Nesle, Kean gibi tiyatro eserleriyle de büyük başanlara imza atan Dumas roman alanında da kendisindcn bahsettirir. Les Trois Mousauetaires (1844) Üç Silâhşörler, le Comte de MonteCristo ( 1845) MonteKristo Kontu, la Tıılipe Noire (1850) Siyah Lâleyazarın dünya klasikleriarasınagirmiş önemli romanlarındandır. Dumas, eserleriyle sinema dünyasını da beslemiş, 1909dan 1980e kadar uzanan yıllarda bazı romanlarının 30()'e yakın filmi yapılmı.ştır. Bunlar arasında 65 kez filmi çevrilen Üç Silâhşörler5 ilk sı rayı, 49 kez çevrilen MonteKristo Kontu ikinci sırayı alır. Türk sineması da bu etkilenmeden payını aldı ve Yeşil Çam'da da Dumas'ın şu tanınmış eserlerinin filmleri yapıldı: la Tulipe Noire (Kara Lâlc Bayramı)( 1920), lcs freres Corses (Korsikalı Kardeşler) (1964), le Comte de MonteCristo (Güneş'eGiden Yol)(1965), les I'rois Mousquetaires ( Üç Silâhşörler) (1972). Dumas'ın 200. doğum yılına raslayan ve 17 Nisanda gösterime giren Kevin Reynolds yapımı la Vengeance de MonteCristo (MonteKristonun intikamı) adlı ye A Uç Silâhşörler ve Monte Kristo Kontu'nun varatıcısı En tanınmış romanlarından MonteCristo ve Üç Silâhşörler adıyla adeta özdeşleşen Alexandre Dumas Pere dünya edebiyatında önemli Bir yer tutar. Tanzimat edebiyatımızda da ilk romancılarımızı etkilemesi açısından Dumas önemli bir isimdir. Bu önemli romancıyı anmak için sevenleri Paris yakınlanndaki Monte Cristo Şatosu'nda 24 Temmuz 2002 de bir araya gelecekler Dogumunun 200. yılında Alexandre Dumas Pere Îerinden büyük gelir sagiar. Fakat, Alexandre Dumas ve metresl Addah Nenten Dumas'ın roman gellrlerlvle yaptırdığı MonteCristo Satosu (PortMarly) ni versyonuda bıırada hemen belirtelim. Dumas'ın edebiyat dünyasındaki şöhretinde yardımcısı Augııstc Maquet'in payı büyüktür. lyi bir dokümantalist olan Maquet konuyu araştırır, gerekli mataryelleri toplar, Dumas da bunları o güçlü imajinasyo nuyla romanlaştırırdı. Yardımcılan sayesinde, yaklaşık 300e yakın eseriyle döneminin en çok yazan rt)mancısıdır. Bu yü/deıı ona roman fabrikası lakabı verilnıiştir. Yayın evleriyle satır hesabıö anlaştıgı için romanlarında olaylar uzar, ikinci ve üçüncü vakalar daki genişlemeyle adeta başka bir roman ortaya çıkar. Romancı olarak Dumas'ı çağdaşlarından ayıran en önemli özellik onun sitilidir. Romanın vakasına sıkıcı tasvirle baslamak yerine, konuya dikkat çckici olayla dogrudan girmeye, ortamı hazırlamaya ça balamak yerine aksyon'u önc çıkarmaya ve özelliklede kahramanlannı olaya girdirdikten sonra onlardan bahsetmeye7 büyük özen gösterir. çıkışından dört sene sonra 1875'de Magosa'daki Namık Kemal'e yazdıgı mektupta Dumas Pere ve oğlunun nakkındaki kanaatlerini soruyordu9". Ahmet Mithat'ın Alexandre Dumas Pere yolunda yazdığı diğcr romanları isc Hüseyin Iellân, Süleyman Musuli, Dünyaya İkinci deliş' tir. Mithat'ın, natüralist akımdan etkilenerek yazdıgı Müşâhedat adlı romanında da Dumas'a göndermeler yaparak sevdigi bu yazarın adını anmadan euemez ve "kendimi Alexandr Duma'nın romanları içinde kaybetmiş ihtiyarlara benzeteceğim geliyor l0"der. Yine Nabizâde Nazım Zehra adlı romanında Dumas'ın MonteKristosunu roman kahramanı Zehra'ya okııtur, zira o,"Kontun düşmanlarınuan ne yolda intikam aldığınıll "öğrenerek kenui düşmanlarından da o tarzda intikam almsıvı düşüniir. ;eni toplar. Babası gibi ogul Dumas da eserservet içerisinde yüzen Dumas Pere mali işlerden anlamaması ve savurganlığı sonucunda 185O'de iflas eder. Borçlularından kaçabilmek için Brüksel'e sıgınmak zorunda kalır. 1860'da Sicilya'ya geçerek Garibaldi'ye askeri birliğini kurmada yardım eder ve Napoli'de müzclerden sorumlu müdür olur. Aynı yıl burada "Indipendante " adlı birgazetenin kurulmasına öncülük eder 13. Paris'e geri döndügünde Dartagnan adında bir gazete çıkarır ve Souvenirs Dramatiques (Dramatik Anılarh yayınlar. Mutfak kültürüne büyük önem verdiği için yemek sö/.lüğii üzerinde çalışır, fakat bitiremez. Ani hastalanmasıyla sefalete düşen Dumas'ı oölu kendi evine götürür, bakımıyla bizzat ılgilenir. Kalbi iyiceyorulan Dumas Pere daha fazla direnemez, 187O'de (68 yaşında) oğlunun evinde hayata gözlerini yumar. Gösterişli bir yaşamın sonunda sade bir törenle toprağa verilir. 1 lalen VillersCotterets de olan mezarı ölümünün 200. yılı dolayısıyla Fransız hükütnetinin öngördüğü bir yasayla ulusal kahramanlar için tahsis cdilmiş anıt mezar'a nakledilecek ve yıllar sonraaa olsa Dumas'a vefa borcunu Fransa bu şekilde ödeyecek. Sonuç Dumas, romacılığımıı yanısıra gazetecilikle de uğraşarak I853'te le Mousquetaire Dumas etkisi adlı bir gazete çıkarır. Dumas'ın kendi karDumaşetkisi edebiyatımızda da kendini yerinin gazeteye yansımasıyla tiraj onbinlegösterir. Özellikle Tanzimat dönemi yazarre ulaşır. Gazete 1857'ye kadar yayın hayalanmızdan Ahmet Mithat Efendi, baba ve tını sürdürür. Daha sonraki yıllarda tekrar oğul Dumas'lardan en çok etkilenen isimçıkarttığı gazeteye roman kahramanlanndir. ü , ilk halk romanı saytlan Denizci Hadan MonteCristo' nun adını verir. Avrupa san'ı, Dumas'ın le Comte de MonteCristo ve Asya'ya yaptığı uzun Seyahat lzlenimleromamna benzer yazdığını romanının önri'ni (lmpression de Voyages) gazetelerinsözünde belirtir. Ismail Habib Sevük "Ahde yayınlar. Romanlanndan kazandığı pamet Mithat'ı romancılığa sevkeden heyarayla Paris yakınlanndaki PortMarlykasacan Alaxendre Dumas Pere'den gelir8"der. basından geniş bir arazi satın alarak MonOna göre "roman denen şeyi Türk halkı teCristo admı verdiği üç katlı bir şato inşa Dumas Pere'in o eseriyle (MonteKristo) ettirir. 25 Temmuz 1847'dekiaçılışaaltıyüz tanıdı. Bu ilk tesir yüzünden eser çok tutkadar davetlinin katıldığı muhteşem bir şötu. Dumas Pere o kadar büyük görünüyorlen düzenlerl2. Gotik mimari tarzındaki du ki genç Hamid bile o tercüme romanın şatonun iç dekorasyonunu Tunus'dan getirttiği bir mimara yaptırır. Dumas vakfının merkezi olan bu şato halen halkın ziyaretine açıktır. Üçüncü kattaki salon Dumas'ın tüm romanları ve onunla ilgili kaynak eserlerin toplandığı bir kütüphaneye dönüştürülmüştür. Roman yazmayı yasakladığı oğlu Alexandre Dumas fils La damc aux camelia (Kamelyalı kadın)'ıl848 17 Nisanda Fransada gösterime glren Monte Krlstonun İntikamı adlı de yazar ve roman f llmden bir sahne. Fransa'da büyük be Gazeteci Dumas Sonuç olarak söylemeîc gerekirse Fransız edebiyat tarihinde yıllardır Dumas'a hakettiğiyerbirtürlüverilemedi. Humann'ındediği gibi onun eserleri kadar hiçbir yazardan aşırmalar yapılmamış, yine onun eserlerinden daha fazla hiçbir ya/arın eserleri filmlere konu teşkil etmcmiştir. Hn tanınmış romanlanndan MonteCristo ve Üç Silâhşörler adıyla adeta özdeşleşen yazar dünya edebiyatında önemli bir yer tutar. Tanzimat edebiyatımızda da ilk romancılarımızı etkilemesi açısından Dumas önemli bir isimdir. Bu önemli şahsiyeti anmak için, sevenleri Paris yakınlanndaki Monte Cristo şatosunda 24 Temmuz 2002 de bir araya gelecekler ve bir kez daha onun anısını canlandıracaklardır. Bizde bu dev romancıyı okuyuculanmıza hatırlatarak Dumas üzerine dikkatleri çekmeye çalıştık. • Kaynaklar * öndokuz Mayıs Ünıvcrsitcsi Bğt/tm Fakültesi Yabana Dıller Bölümü Ögrelım Cıörevlisi. 1 DUMAS Alexandre, Mes memoires 18021X10, Bouquim, Paris, 19X9, .v.525. 2 SCHÜPP Claude, Alexandre Dumas, Fayard, Paris, 1997, s.82. 3 (jILLBS llenry, Les Dumas, FranceEmprimerie, Paris, 1999, s.110 4 EBASSAN, S.Chevalley, Alexandre Dumas Pere et la Comedie Françaıse, Minard, 1972, s.29. 5 DUMONTHerve, "Dumas 1X9X1997" in le Grandlivre de Dumaspar C.barles Dantzig, lesBelles Lettrcs, 1997, Paris, S.21722S. 6 HCO Umberto, De Superman au Superhomme, B.Clrassel, Paris, <:.X7 7 HUMANN Sophıe, Unfleuve au Panthi'on, Valeur Actuelle, Paris, 29 Mart 2002, s. 15. X SEVÜK I. Habib, Tanzimattan ttuyana, RemzıKitabevı, \stanbul,1940, s209.' 9A.g.e. 10 MİTHAT Ahmet, Müsâhedat, Akçag, Ankara, 1997, s.282. 11 NAZIM Nabızade, Zehra, Remzi Kitahevı, tstanbul, 1969, s. 103. 12 C1LLES1 lenry, Monte Cristo, le Châheau Renaıssance d Alexandrc Dumas, 1 Intoria, Ağustos 1992, No.54X, p. 10. 13 SAMARAN Charles, Alexandre Dumas Napolitain, Europe, no. 49091, ŞubalMart, 1970, ss. 125126. CUMHURİYET KİTAP SAYI 647 SAYFA 8