Katalog

Bleşeli bir erotizm JACOUES GUYAUX P hilip Roth'un romanı, ABD'den sonra yalnızca Fransa'da değil; dillerine çevrildiği diğer Avrupa ülkelerinde ve Almanya da da büyük bir başarı kazanmıştır. Kitap dört milyondan fazla satmıştır. Bu, yazan için zafer ve servet demektir. Portnoy'un Feryadı'nda neşeli bir erotizm söz konusudur. Portnoy cinselliğe çok önem veren genç bir adamdır. Eskiden olsa kendinden cinsel takıntıları olan biri diye söz edilebilirdi. Ama teşhircilik ve akla hayale gelmeyecek her türlü sosa bulayarak yaşadığı bu erotizm fazla baharathdır, asıl tatlan yok ederek bu takıntının sınırlarını oldukça gerilere çeker. Ayrıca eğitim, aşkın şiirselliğini yitirmesi, bedenlerin lanetlenmesi, gizeminin kalmaması gibi nedenlerle bu cinsellik büyüsünü yitirir. Böylece kendi bedeniyle, daha doğrusu bedeninin bir parçasıyla gereğinden fazla ilgili olan Portnoy'un pek de asil bir tarafı olduğu söylenemez. Portnoy cinsel organından övünerek değil, utanç duyarak söz eder. Çünkü kendıni sursuz olduğunu düşünür. Portnoy'u henüz yedi yaşındayken yemeğini yemesi için bıçakla tehdıt etmiştir. Oğlunun yaptığı ya da yapmadığı her şeyi bilir, ner şeyi öngörür, her zaman her yerdedir. Genç Portnoy ona hem sevgi duyar hem de katlanamaz. Boşalmasının garip biçimine bu yansır, suçluluk duyar ama bunu aşamaz. Birçolc Hıristiyan hatta ateist annenin bile Roth'a göre hadım edici bir özelliği vardır. Portnoy'un annesi Yahudi ve kuralcı olduğu için tümüyle kendi camiasına kapanmıştır, güvensiz ve kuşkucudur, dış dünyayı küçümser, yobazlığı yüzünden Yahudi olan her şeyi yüceltir, yaşamındaki en önemli şeylerden biri "koşer" yemektir. Portnoy'a Yahudi olmayan her şeyden korkması öğretilmiştir, o yine de New York sokaklarında dolaşan ve Yahudi olmayan güzel kızlarla ilgilenir, onlardan baska niçbir şeyle ilgılenmediği için tsrail de genç bir çavuşu kollarına aldığı zaman gücünü yitirdiğini görür. Burada çıkardması gereken öğüt yeterince açık değildir. Portnoy'un kişiliğinde Rodı içindeki tutukluğun nedeninin Yahudi dini olduğunu söyler, Portnoy dediği gibi "yasaklar ağaçlarda yetişmiyordur, sabır, dikkat, kendilerini adamıs, kendilerini feda etmeye hazır bir ana baba, dikkatli ve öğrendiklerini uygulayan bir çocuk gereldıdir, buldunuz mu gerçek anlamda kontrollü, büzüğünü sımsıkı tutan bir insan yaratmak birkaç senelik iştir en çok." Ayrıca "bir sinagogda Yahudi olmaktansa Rusva'da komünist olmavı" yeğlediğini de belirtir Roth (Portnoy un ağzından) ve "Yahudi, Yahudi, Yahudi, Yahudi, kusacağım artık acı çeken Yahudilerin destanından; hadi bana bir iyilik edin de, aziz halkım, o acılarla dolu mirasınızı acılarla dolu götünüze sokun " der. Burada insanın icinden gülmek gelmez; çünkü açık saçık sözler aslında t)ir tür dinsel küfre dönüşmüştür; fazla acımasız ve zalimdir. Dinsel bir eğitim ve din kurallarıyla yaşamanın kendıni edebiyata feda etmesi... Eğer Yahudilik Portnoy'un çizdiği karikatürden başka bir şey olmasaydı, onca işkence kıyım ve zulme dayanamaz, gettolarda söylenen şarkıların, Chagall'ın resminın ve Roth'un acı alaylarının karşısında duramazdı; ama modelsiz karikatür olmaz ve biraz zorlanmış da olsa, yazarımızın söz ettiği durum epeyce yaygındır. • Le Monde suçlu hisseder. Aşın şekilde sahiplenici olan, yaşamının her anını gözleyen ve denetleyen, kendini sürekli azarlayan, bedeninin işlevlerini doğru dürüst yerine getirip getirmediğini öğrenmek için tuvalete kadar takip eden, onu aşın seven, ağlayıp sızlayarak sürekli öğüt veren, Portnoy'u neredeyse şeytan tarafından ele geçirildiğine ve şeytanı bizzat büyük hanamın çıkaracağına inandıran bir Yahudi anne tarafından yetiştirilmiştir. Romanın gerçek niyeti bir ergenin aşırılıklarını betimlemek değil; yukanda sözü edilen annenin Yahudi geleneklerine göre, yani soluk almanın bile olanaksız olduğu daracık bir hapishanede, önyargıların, yasakların, geleneklerin ve aforoz lcorkusunun başkıları altında yetiştirdiği bir çocuğun dramını ve psikolojik durumunu anlatmaktır. Bir Yahudi tarafından, tipik bir Yahudi ailesinin yaşamı üzerine Phlllp Roth'un bu kltabı, bir kez okumaya ba$layınca bir daha ellyazılmış bu roman bir nlzden bırakamayacaOınız bir roman; yalnızca okumakla kalmasatir, bir vergidir. Ama yıp tekrar okumanız ve üzertade konuşmanız da gerekecek bu bir ırka karşı yergi anda ve biçimde karşımıza çıkar. "Portdeğildir, insanın içıni bulandıran törelenoy'un Feryadı", cüretkâr söylemini kare karşı yazılmıştır. bul ederek okumaya başlarsanız eğer, Romanın erdemleri pek çoktur: Esin, içinde çok zor da olsa itiraf edilmesi gedüşgücü, şefkat, karikatürize etmek...; reken gerçekleri barındıran bir faks giama en önemli özelliği kuşkusuz mizabi aklınızı çelecektir." hıdır. O kadar canlı, o kadar beklenmedik bir mizahtır ki bu, en umulmadık lndependence/1970 • • •• Dokunaklı bir kitap LUCIEN ISRAEL P Bununun 'Homo Americanus'u roplardan, kanserden ve hastalıklardan korkarak yetişir. Amerikalıların çoğu gibi kendini evine adamış bir annenin çocuğudur, utangaçtır ve boyun eğmeyi öğrenmistir. Babası bir sigorta şirketinde sıradan Dİr memurdur. Kansından, ölümden ve patronundan ödü patlar. Püriten erdemin ve şerefli olmanın güvenli yollarının dışına çıkmaz, pek çok Amerikalı gibi Freud'un psikozlan iyileştirmekten çok yeni psikozlar yaratan "seçümiş parçalan"yla Deslenmiştir. Portnoy üstüne üstlük bir de Yahudidir vc çok tutucu bir çevrede yetişmiştir. Bildik tabulara bir de dinsel kısıtlamalar ve azınlık olmanın takıntıları eklenince, nevrozdan kaçamaz. Portnoy'unki kendini cinsellikte gösterir. önce tek başına zevk almanın sınırsız kaynaklannı keşfeder; bu, düs kınklığı içindeki ergenüğinin taşkınlıklannı azaltmaz, kadınları tanıdığı zaman cinsel fantezilerine onların eşliğinde devam eder. Yahudi olmayan kadınlar arasında pek çok seceneği vardır, onlara özelliklerine göre "Maymun", "Balkabağı" gibi takma isimler verir. Sevişmek onun için her zaman elinden kacan bir cinsel zevki yakalamak ve bir koleksiyonerin sonu gelmez arzusunu doyurmanın yanı sıra ner keresindeparya gibi yaşadığı Amerika'yı yeniden "fethetmek", ele geçirmek, ona boyun eğdirmektir. Ama Israil'de, kendi gozünde "kesin hilip Roth'un romanının çatısı "kutsal kadın" kılığına girmiş bir Yahudi anne, kabız bir baba ve cinsel takıntıları olan oğuldan oluşur. Oldukça sıradan. Roman Henry Miller'ın erotik öykülerini andırır, epeyce edepsiz bir dille yazılmıştır ve belki de dört milyon adet satın alan küçük burjuvaları şoke etmek amacındadır. Philip Roth'un bu kitabı, bir kez okumaya başlayınca bir daha elinizden bırakamayacağınız bir romandır; yalnızca okumakla kalmayıp tekrar okumanız ve üzerinde konuşmanız da gerekecektir. Eğer bir kitabı sorgulamak istemezseniz, kitap sizı ilgilendirmemişse onun üzerinde konuşmak da istemezsiniz. Roth'un kitabı böyle bir kitap değildir. Kitapta yazılı olanları hemen reddetmemek gerekir: "Benim annembabam öyle insanlar değil, ben Portnoy'un yaptığı korkunç seylerin hiçbirini yapmadım." Kendi kendinizi kandırmayın. Kitapta geçen örnekler içmek istemediği çorbayı içmesi için bir çocuğun önünde kukla oynatmaktan pek de îarklı değildir. Portnoy ablasının sutyenini ya da akşam yemeği olan dana ciğerini arzulannı tatmin etmek için kullanırken, babası da durmaksızın bağırsaklarının beton gibi olduğundan söz etmektedir. Romanın kahramanı gerçek ya da düşsel olan erotik deneylerini sözlükvari bir tanımlamayla ya da alaycı, gülünç bir dille anlatmaktadır. Portnoy un sorununun kökenlerinde bir "anaoğul ilişkisi" yatmaktadır. Doktor Spielvogel'in Portnoy'un itiraflarını ciddiye alıp almamasının ya da romanın sonunda söylediği tek tümce MATHIEU GALEY M ilyonlarca Amerikalı "Portnoy'un Feryadı" adlı kitapta kendini buldu. ABD'de, geçen sene tüm kitapçılarda ve bu sene tüm "drug store" raflarında üstüste yığıLı olarak bu kitabı görebilirsiniz. Eğer gezintiye çıkmış birinin elinde bir kitap varsa; eğer metroda bir öğrenci, bir ev kadını,Tbir işadamı kitap okuyorsa; eğer bir yolcu uçağa ya da trene Dİnmeden önce bir kitap satın alıyorsa bu kesinMkle Philip Roth'un bir kitabıdır. Bir bestseller'ın tanımı da budur. On beş ayda kitap üç milyondan fazla satmıştır, buna çevinler aahil değildir. Basın romanı "bir başvapıt, çarpıa bir başarı, komik bir saheser, neslimizin en önemli eserlerinaen biri, olağanüstü bir yapıt...vb." biciminde tanıtmıştır. MkPOPHIf M M Vt FfMd Bu övgü senfonisinin içinde yer alan ve New York'un en önemli haftalık dergilerinden biri olan "Kentin Sesi", kitabın içeriği ve elde ettiği başarının nedenini şu sözcüklerle özetıemiştir: "Bu, Amerika'nın özyaşam öyküsüdür." Kitabın otuz üç yaşındaki baş kahramanı Alex Portnoy, yazann karikatürize edilmiş hali gibidir. Newark'ta, New York'un Yahudi banliyölerindeyetişmiş ve aldığı katı eğitimin kurbanı olmuş bir Yahudıdir. Tüm Amerikalılar gibi mik ErsUkHrkçı toyal likle greçekdışı" gibi gözüken bu ülkede (çünkü orada herkes Yahudidir), bu erotücırkçı hayalin ne kadar boş bir yanılsamadan ibaret olduğunu kavrar. Kolayca baştan çıkardığı pembebeyaz pek çok Ari kızdan sonra bir Yahudi karşısında gücünü tamamen yitirecektir. Ne kadar aksini düşünürsc düşünsün o bir Amerikalı Yahudidir, bir Yanudi Amerikalı değildir; asıl ayrım buradadır. Pek çok vatandaşı gibi o da soluğu psikanalist koltuğunda alır, takıntısının nedenlerini bulrnak istemektedir. Bu kitabın ABD dısında başan kazanmasının nedenleri gülünçlüğü, gözüpek dili, Henry Miller ınkini andırır özgür üslubu ve kendi kendini yok edici (otodestrüktif) bir biçimde gerçekçi olmasıdır. ABD'nin azınlıkların bir arada yasamasından oluşan bir ülke olduğunu düsünürsek en azından kuzeydeki büyük Kentlerde pek çok Amerikalının bu kitabı okurken kendi özyaşam öykülerini okuyormuş gibi bir duyguya kapılmalannı ve bu hüzünlü ruh halinin içinde sakalını kesmiş, şapkasım çıkarmıs bir Sam Amca'nın modern imgesini bulduklannı anlayabiliriz. tnsani fırsatlar komisyonu başkanı olan ve cinsel tabntılan bulunan Alex Portnoy, bugünün "homoamericanus"unun iki yüzünü de çok iyi biçimde temsil edebiliyor; bu, Amerikalılann bile keşfetmekten rahatsızlık duymadığı ilginç ve hüzünlü bir konu. • SAYFA 15 CUMHURİYET KİTAP SAYI 527