Katalog

Utanç duvarlannı mizahla ytkan kitap Portnov'un Fervadı 'Portnoy'un Feryadı' Özden Arıkan'ın çevirisiyle Ayrıntı Yayınları tarafindan Haziran 1999'da yayımlandı. 1960'ta Ulusal Kitap Ödülü'nü, 1987 ve 1991'de Ulusal Kitap Eleştirmenleri Çevresi Ödülü'nü iki kez alan Philip Roth 1998'de ünlü Pulitzer Ödülü'nü de almıştı. MURAT KOCADAGLI A merika'nın en ünlü ve ödüllü yazarIarından olan Philip Roth'un Portnoy'un Feryadı adlı romanı "halkın ar ve hayâ duygularını rencide ettiği"," ailedeki terbiye ve disiplin anlayışının yozlaştırılarak gençler üzerinde aile otoritesinin azakılmasının asi çocuk ömeklerinin çoğaltılmasının amaçjandığı" gerekçesiyfe toplatıldı. Kitap, Özden Arıkan'ın çevirisiyle Ayrıntı Yayınları tarafından Haziran 1999'da yayımlanmıştı. 1960'ta Ulusal Kitap Ödülü'nü, 1987 ve 1991'de Ulusal Kitap Eleştirmenleri Çevresi Ödülü'nü iki kez alan Philip Roth 1.998'de ünlü Pulitzer Ödülü'nü de almıştı. "Bir erkeğin cinsel gelişimini yer yer komik, kimi zaman da irkiltici bir tarzda anlatan Portnoy'un Feryadı orta sınıf aile kültürünün dehşetinden ve erkeklerin yaşadığı 'büyüme' sürecinin azap verici yanlarından söz ediyor. Kimi eleştirmenler tarafından benzeri görülmemiş samimiyette bir erkeklik itirafnamesi olarak kabul ediliyor." Örneğin: L'Express yazan Jacques Cabau'ya göre "Roth, açık saçık dil kullanımını günün erotizm modasınâ uymak için yapmıyor; cinsellik yüzünden duyulan suçluluk duygusunun ırkçılık yüzünden duyulana eşdeger, hatta daha güçlü olduğuna inandığı için yapıyor. (...) Kalıtsal bir suçluluk duygusunun küçük gettosunda yaşamış olan Roth, duvarlara hüzün dolu graffitıler çizmek yerine, duvarlann gülmekten yıkılması içinyazıyor" diyor. Le Monde yazarı Andre rontaine ise "tenin hüzünlü bir şev olduğunu öne sürmüş ve bunu acı bir alayla anlatmıştır" diyerek Portnoy'un Feryadı'nı esas olarak "hüzünlü bir mizah kitabı" diye nitelendirmiştir. Ernest Lehman tarafından filme de çekilen Portnoy'un Feryadı Times Literary Supplement dergisine göre yüzyılın en iyi 100 romanından biri. Ve şimdıye kadar aralarında Fince, Çekçe, Katalanca gibi az bilinen dillerin de olduğu toplam 21 dile çevrildi. Şu an hemen bütün Avrupa dilIerinde çevirisi var. Avrupa Birliği'ne girme talebimizin kabul edıldiği şu günlerde Avrupa'da hiçbir yasağa maruz kalmaksızın serbestçe okunan bir kitabın Türkiye'de toplatılması "bize özgü bir tuhafkk ' olsa gerek. ("Tuhaf" sözcüğü durumu açıklayan başka bir sözcük bulunamadığı için seçildi.) Aşağıda bu "tuhaflığın altını çizen başka değerlendirmeler de bulacaksınız. Salt Amerika'da 4 milyon satan kitaba dünyanın saygın bütün yayın organları yer vermişler neredeyse. Ve niçbiri muzır kurulunun toplatılma gerekçeîerine benzer değerlenairmelerde bufunmamışlar. 30 yıl önce yayımlanan, 21 dile çevnlen Portnoy'un Feryadı dünyanın "ar ve hayâ duygularını rencide etmemiş ama Türkçe lconuşanları rencide ediyor... nedense? • Portnoy'un Feryadı / Philip Rotb /Çeviren: Özden Ankan /Ayrıntı Yayınları / 218 s Kaliteli mizah ANDRE FONTAINE I ncU'in skandal yaratanların başına kötülük geleceğini öngördüğü zamanlar geride kaldı. Philip Roth, "Portnoy'un Feryadı" adlı romanıyla, skandal yaratarak dikkat çekmek istemiş ve tam anlamıyla başarılı olmustur. Kitap dört milyon adet satmış, hem ABÖ'de hem de Avrupa'da büyük başarı kazanmıştır. Cinselliğin basit ya da sapkın türlü biçimlerini apaçık gözler önüne sermek halâ banallik olarak kabul Libidolar valnızdır JACQUES CABAU ılın en Yahudi ve sakıncalı romanı. Yapıt antisemitizm ve edepsizlikle suçlanıyor. Ama okunuyor. Şu ana kadar dört rnİîyon adet sattı, çünkü bunca esin bolluğunun karşısında gülmemek elde değil. Pnilip Roth tenin hüznünden komik bir roman ortaya çıkarmayı başarmış. flk kitabı "Hoşçakal Kolomb"dan sonra (1959) Roth yeni bir ses aramaktaydı. 1960 yılında ABD'nin en önemli edebiyat ödülleri olan National Book Award'ı ve Guggenheim'ı aldı. Amerika bu yazarda büyük bir yetenek ve gözlem gücü olduğunu keşfetmişti. Ama Roth Salinger in karmaşık mizah duygusuyla Norman Mailer'in satiri arasında bir yerde bocalar gibi görünüyordu. Ikinci romanı "Koşmayı Bırabn" (1962) düş kmklıgı yarattı. Daha sonra "Esquire" dergisinde "Portnoy'un Feryadı" romanıru ouışturacak olan bir dizi makale yayımladı. Roth bu kez aradığı üslubu bufmuştu. ABD birkaç gün içinde psikanalist koltuğunda ünahlarını itiraf eden bu sesi"benimse Y Roth, Rabelais'in açık saçık dili ve HenryMiller'ın lirik cinselliğini çağnştıran bir yazar. Bunu günün erotizm modasınâ uymak için yapmıyor; cinsellik yüzünden duyulan suçluluk duygusunun ırkçılık yüzünden duyulana eşdeğer, hatta daha güçlü olduğuna inandığı için yapıyor. Bu daygusunu derinine inceleyerek mutsuz biSAYFA 14 linçlerin düş kınklıklarının kökenine inmeyi amaçlıyor. Philip Roth da Salinger, Bellow, Malamud gibi bir Yahudi. Augie March ve Herzog'la aynı soydan geliyor, kitabı yirmi yıllık "AmerikanYahudi" edebiyatının vardığı son nokta. Zina hakkında yazmış olduğu bu destan her şeyden önce suçluluğun romanı. Suçluluk duygusu için" Yahudilerin bir spesiyalitesi" deyişini kullanabiliriz. Koser yemek zorunda olmak gibi, etle sütlüleri bir arada yememek gibi. Gariplik ise hem ilk günahıişleyenin hem de psikanalizi icat edenin Yanudi olmalarında. Yahudi dini öyle bir din ki, ilkesi suçluluk duygusunun bir bireyden ötekine taşın.ması olarak kendini gösteriyor. AmerikanYahudi romanlarının karakterleri genellikle suçluluk duygusunun simgesi haline dönüşmüş olan püriten Yahudilerdir ve bunlar aynı zamanda çağdaş Amerika'nın da simgelerinden birini oluşturur. Bu romanda söz konusu karakter de bizi bir yandan kahkahalara boğarken, öte yandan gözyaşlan içinde bırakıyor. Tanınmış b>iir avukat ve gizü bir zinacı olan Portnoy psikanalistinin divanının ' üzerinde duyduğu suçluluğu bir monolog halinde dile getiriyor. Hauımlaştıncı bir Yahudi anne ve kabız bir Yahudi babanın oğlu olan Portnoy gençliğini "annesinin noşuna gitmek için" türlü tabuya uyarak geçirir. O annesine aittir, onun küçük "snlong"udur. Ama aynı zamanda kendine karşın, metroda, otobüste, tuvalette; bir şişeyle, bir beyzbol eldiveni, bir fi ciğer parçası.... kullanarak masturbasyon yapmanın Kafka'sı haline dönüşür. Her boşalması duyduğu suçluluğu arttınr. Olgunluğa erdikten sonra da tıpkı ayine katılan biri gibi bu saplantılı davranışını sürdürür. Kendine karşın bir Kazanova'ya dönüşmüştür artık. Zafer bayrağını sürekli Yahudi olmayan kadınıara diker. Ama en zor savaşını îsrail'de verir, kibutizmin kolları arasına düşünce soluğu psikanalistinde alır. Kitap hem olağanüstü bir skandal hem de komedidir. Yahudi annenin karikatürü dünyanın tüm annelerini reddeder, hepsi "üretken birer suçluluk deposudur". Portnoy "aileler, tümünüzden nefret ediyorum" der; ama Andre Gide'le birlikte, Hitler'le değil. Irksal utancı cinsel utançla bütünleştiren Roth yapıtında yabancııaşmasının nasıl bir süreç olduğunu gösterir. Portnoy'un Feryadı yalnızca Odıpus kompleksinin vodvilleştirilerek yeniden yazıtması değildir; klasik eğitime, hoşgörüsüzlüğe ve azınlık olsun olmasın, her türlü ırkçıhğa karşı çıkan bir satirdir de. Dünyadaki tüm libidolar cinseldir ve herkes kendi cinsiyetini kolundaki sarı yddız gibi taşır. Philip Roth Yahudi ailq ve ahlak kavramlarını kullanarak, olağanüstü bir biçimde bizi hoşgörülü bir toplum olmaktan uzaklastıran celişkilerimizi anlatmıştır. Kalıtsal bir suçluluk duygusunun küçük gettosunda yaşamış olan Roth, duvarlara hüzün dolu graffitiıer çizmek yerine, skandal yaratan borusunu tıpkı jericho gibi duvarlann yedinci darbede yıkılması için çalmıştır, duvarlann gülmekten yıkılması için. • L'Express/1970 ediliyorsa eğer, Roth bu tabuyu yerle bir etmiştir. Bir psikanaliste şikâyetlerini dile getiriyormuş havası içinde yazılmış olan romanda, Portnoy yalnızca dertlerini anlatmamış; aynı zamanda yatağını paylaştığı kadınlardan istediklerini de açüc açık belirtmiştir. Eğer bu kitapta yalnızca arzu, en utanılmaz biçimde pornografi yazarak para kazanma arzusundan başka bir şey olmasaydı, kuşkusuz burada sözü bile edilmezai. Ama cinselliğe yeni boyutlar getirmeye çalışan pek çok kitabın aksine, yazar tenin nüzünlü bir şey olduğunu öne sürmüş ve bunu acı bir alayla anlatmıştır. Yapıtı göreceli olarak rahatlatıcı kılan budur. Baş kişisinin gösterdiği "performans"ın yoğunluğu ve benzersizliği inandıncılılctan uzalctır. Kitap, istemlı kabalığına, sözcüklerinin seçilmişliğine ve tüm erotik yüküne karşm zayıf kalmaktadır: Ne Rabelais'e ne Joyce'a ne de Henry Miller'a ve "O'nun nikâyesi"ne yaklaşamamaktadır. Rotn gülüürmeye karar vermiştir. Bu da çok sık rastlanan bir özellik değildir. Yetenekli ve esin sahibi bir yazar olduğu için güldürmeyi başarmaktadır ki bu duruma daha da seyrelc rastlanır. "Dikkatli baba" rolünü oynamak istemese de, yine de biraz kendini sansürleyebilir, en azından bazı mide bulandırıcı tasvirleri romanına almayabilirdi. Niyeti ne olursa olsun, ABD'deki Freudçuluğu ve teşhirciliği, toplumun ahlâk bozukluğunu, belki de anlamındaki aşırılıklarla gülünçleştirerek ortaya çıkarmıştır. Kitabı, dokusunu oluşturan fallik arzuya indirgemek kesinlıkle yanlış olur. Kitap bir Yahudi tarafından yazılmış olur, "AmerikanYahudi" tarzını, aile yapısını ve eğitimini, Yahudiliği ve belli beIirsiz bir biçimde tüm dinleri eleştirmektedir. Otuz üç yasına gelen, parlak bir eğitimden sonra New York'ta üst düzey bir memur olarak çalışan Portnoy, her şeye karşın ana babasının gözünde bir budala" yani bebektir ve ailesi onun özgürlük ihtiyacını anlayamamaktadır. Babası şefkatli, kaygılı, kabız ve yerinde çakılıp kalmış bir tiptir. Annesi çok baskın bir karakterdir ve tüm sükunetine, iyi niyetine karşın kendinin "biraz fazla kuCUMHURİYET KİTAP SAYI 527 I