Katalog

Kapak konusunun devamı. bu büyük macerayı anlamaya çalışmaktadır. Işte Mübecel B.Kıray bu büyük dönüşümün sosyoloğudur. Bu dönüşümü anlama ve anlatmaktaki başansı ve bu araştırmalan yaparken yetiştirdiği yetkin sosyoloğ kuşağı ona sosyolojideki seçkin yeri kazandırmıştır. Bu olguya yaklaşmakta Kıraya üstünlük sağlayan, formasyonunun hem sosyoloii hem de antropoloji alanlannı içermesi olmuştur denilebilir. Bu formasyon Mübeccel B. Kıray'ın bu olguya kendi deyimiyle ayakları yerde yaklaşmasını sağlamıştır. Yönteminin haklm ögesi görgül bilgılerle kuramın birbirini tamamlayan ve denetleyen biçimde kullanılmasıdır. Kıray olgulan saha araştırmalan, sistematik gözlemler ve derinMğine mülakatlara dayanarak saptamakta ve bunları kullanarak toplumun dış ve iç dinamikleri sergilemekte ve bunlann etkileşmesiyle toplumun nasıl bir değişme geçirerek yeni temel bir toplumsal yapıya yöncldiğini ortaya koymaktadır. Boyle bir yaklaşım Türkiye'nin yaşadığı dönüşümü sui generis olarak görmekten kurtarmakta onun genel sosyaldeğişme kategorileri içinde değerlendirilmesine olanak vermektedir. Biz bize benzeriz'e Kırayın açıklamaları içinde yer yoktur. Ama bu demek değildir kı Türkiye nin yaşadığı dönüşümün özgüllükler üzerinde durulmamaktadır. Bu özgüllükleri açıklamak için Kıray "ara formlar" ya da "tampon müesseseler" kavramım~ Toplumsal değişimlerimizin saptayıcıst M. Belik Kırav nı geliştirmiştir. Bir toplum bir temel sosyal yapıdan bir başka temel sosyal yapıya geçiş yaşarken sosyal gelişme yeterince nızü bir değişme yaşamıyorsa, ortaya çıkan sonınlara toplumda gelişen tampon müesseseler bir sürc çözüm bulmaya çalışmaktadır. Bir sosyal değismenin özgüllüklerini sağlayanlar da bunlardır. Ama geçis tamamlanınca uzun dönemde ortadan kalkacaklardır. Böylece Kıray farklı görüneni de kuramı içine alabilmektedir. Kırayın araştırma konuları Türkiye tarihinin yaşamakta olduğu büyük dönüşümün ıki farklı ucuna odaklanmıştır denilebilir. Bir uçtakı calışmalar kısal alandaki köylülüğün nasıl çözüldüğüne yönelmiştir. Bu konudaki yazılarını Bağlam Yayınları Değişen Toplum Yapısı başlığı adı altındaki kitapta biraraya getirilmiştir. Adana'nm dört köyünde'ki dönüşümü araştıran bu konudaki csas çalışması Gelişmenin Bir Engeli Olarak Toplumsal Tabakalaşma tümeserler serisinde önümüzdeki günlerde, Ingilizceden çevrilerek yayınlanacaktır. DeBişim sürecinin panoraması MEHMET TURKAY * übeccel Kıray'ın ortaya koyduğu bakış açısı, öğrencileri için, toplumu anlama çabasında kritik bir yer ve öneme sahip olmuştur. Dünya ve Türkiye'de son çeyrek yüzydda yaşananların ortaya çıkaraığı ve genel bir eğilim olarak karşımıza çıkan sonuçlardan en önemlisi, olup bitenleri anlama çabasının kendisinin ya da olması gereken bütünselliğinin parçalanmış olmasıdır. Sosyal bilimler söz konusu olduğunda bu parçalanmanın sonuçlan daha açık ve vahim bir hal almaktadır. Tabiri caizse, körün fili tarifini andıran bu parçalı bakış açısı, doğal olarak anlamayı zorlaştıran bir niteliğe sahiptir. Söz konusu bakış açısının ortaya çıkardığı bu temel sorunun asılması, toplumda olan bitenleri, karşılıklı etkileşimlerinin ortaya çıkardığı bütünsellik içinde ele almak, anlamaya çalışmakla mümkün olacaktır. Bütünsel bir bakış açısının bu anlamda sağladığı olanaklan, Mübeccel Kıray' ın, bütünselliğin şablonlarına takılıp kalmayan toplumsal yapıtoplumsal değişme anaüzinden hareketle Kullanabilmek mümkün hale geliyor. Mübeccel Kıray söz konusu olduğunda bu olanaklardan bugün öğrencilerin ve ilgili insanlann faydalanmasının önünde önemli bir engel vardı, o da çalışmalannın dağınık ve önemli bir kısmının Ingilizce olmasıydı. Mübeccel hoca, üniversiteden aynldıktan sonra îstanbul'da çoğu akademisyen olan öğrencileriyle yılda bir iki kere bir araya gelir, yemek yenir, sohbet edilir. Bu toplantılardan 1998 'de yapılanında sohbet, Mübeccel hocanın çalışmalannın, özellikle ders materyali olarak kullanılacak olanlann dağınıklığı ya da bir çoğunun Ingilizce yazılmış olması nedeniyle bütün öğrencilere ulaştırılamadığı üzerinde yoğunlaştı. Mübeccel Kıray'ın çalışmalannın bir kısmının bir grup öğrencisi tarafından 1982' de bir araya getirildiği Toplumbilim Yazıları' nın baskısı tükenmiş durumdaydı Bu noktada ilk önce aklımıza gelen, makalelerin yeniden derlenip, Ingilizce olanlannın Türkçe' ye çevrilmesi fikriydi. Bunu hocaya önerdiğimizde, bu işler zordur gi M bi itirazlardan sonra kendisi de ikna oldu ve böylece yayınlanmış ya da yayınlanmamış çalışmaların bir araya getirümesi için beraoer bir karar aldık. Mübeccel hoca kendi elinde yayınlanmamış olanlan, biz de ulaşabildiğimiz tüm çabşmalan bir araya getirmeküzereçalışmayabaşladık. Bu süreçte, öncelikle yapılması gereken bir dlğer iş de bir araya getirilen çahşmaları yayınlamayı üzerine alacak bir yayınevi bulmaktı. îşin bu kısmını Fulya Atacan üstlendi ve Bağlam Yayınlan'na bu öneriyi götürdü. Bağlam Yayınları'nın sahibi Sabit bey' in öneriyi kabul etmesi ve, kabul ederse hocanın tüm eserlerini, Bağlam Yayınlarının Tüm Eserler dizisinde basalım önerisiyle işin şekli ve boyutu değişmeye başlaçu. İlk etapta, Örgütleşemeyen Kent: Izmir, çalısmasının yeniden basılması kararlaştınldı ve bunu takiben bir araya getirilen yayınlanmış, yayınlanmamış ve çevrilen makalelerin belirli konu başuklarında toplanarak ayn kitaplar halinde yayınlanması planlandı. Bağlam Yayınlarında çalışan arkadaşlann ve çevirileri üstlenen Tülın Kurtancı' nın özverili çalışmalanyla, îzmir çalışmasryla beraber ; Değişen Toplum Yapısı ve Kentleşme Yazıları, 1998' in Kasım ayında yayınlandı. 1999 Kasımında ise, Toplumsal YapıToplumsal Değişme ile Seçme Yazılar yayınlandı. Bugünlerde Ereğü; Ağır Sanayiden Önce Bir Sahil Kasabası, yeniden yayınlanmak üzere hazırlanmakta. Bağlam Yayınlanndan gelen bir diğer öneri de Mübeccel Kıray' ya Armağan başlığını taşıyan bir derlemeydi. Bu konu da Mübeccel hanımın bu işler zordur itirazlarıyla karşılaşıp, hocayı ikna etmemizle sonuçlandı. Söz konusu kitap, Mübeccel hocanın öğrencileri ve arkadaşlarının çalışmalannın bir araya getirildiği bir armağan kitap olarak tasarlandı, bir aksilik çıkmadığı takdirde ilk baharda yayınlanması planlanmaktadır. Bu arada, bu işi üstlenmiş olan Fuat Ercan, Fulya Atacan, Hatice Kurtuluş ve benim aramızda tartıştığımız, Mübeccel hocanın Türkiye tanıldığı çerçevesinde kendisiyle bir söyleşi yapma isteğimizi, hocanın bizi kırmayıp kabul etmesiyle başlayan bir başka proje de bu çalışmala rın yanında devreye girdi. Bizi harekete geçiren bir diğer nokta da Mübecel Kıray'a dair yapılmış bulunan değerlendirmelerin çoğunda eksik bir yanın bulunmasıydı. Başlaneıçta çıkacak kitaplann birisinde yer almak üzere tasarlanmış olan bu söyleşi, anlatan Mübeccel hoca olunca kendiüğinden ayn bir kitap projesi haline geldi. Söyleşiler ilerledıkçe, sadece biyografik bir çafışma değil, Türkiye' nin dününü ve bu gününü anlatan kapsamlı bir kitabın ortaya çıkacağının ip uçlan da belirmeye başladı. Bu süreçte Dİzi motive eden en önemli unsur hocanın anlatma ustalığı ve enerjisivdi. Haftada bir olmak üzere yaptığımız toplam on dört görüşme süresince, Mübeccel hanımın eşi, îbrahim beyin kahve servisleri ve kendi tanıklığını ironik uslubu ile söhbete katması söyleşilere ek bir zenginlik getirdi. Ortalama iki saatlik on dört görüşmenin ses kayıtlannın çözülmesi sürecinde bu zor işi vapan Bağlam yayınlan çalışanlarının ve bu çahşmadan naberdar olanlann verdikleri tepkiler doğrusu bizi daha da cesaretlendirdi. Bu süreçte bir diğer önemli destek ise el kamerasıyla kaydedilmiş görüntüleri, normal video kasetlere aktarmasıyla Sıdıka' dan geldi. Ses kayıtlannın çözülme işi bittiğinde üç yüz küsür sayfalık ham bir metin ortaya cıkmıştı. Bu metnin kayıtlardan izlemek üzere ilk düzenlemesinin yapılması için bir araya geldiğimiz günler, bu sefer Gülhan' ın servislerinin ae katkısıyla, zaman zaman farkında olmadan çıkardığımız gürültüden rahatsız olan komşular dışında bizim için gayet eğlenceli bir çalışma süreci olau. Bu süreç sonunda iflc düzenlenmesi biten metine son halini vermek üzere çalışıyoruz. Mübeccel hoca'nın gerekli görduğü düzenlemeler bittiğinde, henüz adı oelirlenmemiş çalışma yayına hazır hale gelmiş olacak. Bizi ve haberdar olanlan heyecanlandıran bu söyleşiyle ortaya çıkan Mübeccel Kıray'ın Türkiye tanıklığının çok kısır kalan sözlü tarihe, üniversitenin kurumsal tarihine ve sosyal bilimlerin tarihine önemli bir katkı sağlayacağından hiç kuşkumuz yok. • (*) Marmara Üniyersüesi, l.î.B.Flktisat Bölümü Öğretım Üyesi. Dönüşümün diğer ucunda odaklanan calışmalar kentlerde yaşanan değişmeleri çok yönlü olarak ele almaktadır. Bu calışmalar kasabadan metropoliten alanlara kadar tüm yerlesmeler yelpazesini kapsamaktadır. Kentler ve kentleşme çok geniş bir çalışma alanıdır. Bir sosyoloğun ilgueneDİleceği çok yönü vardır. Denilebilir ki Kıray'ın esas ilgi alanı budur. Toplu eserler içinde de üç cflt bu konuya aynlmış bulunmaktadır. Bunlardan, monografik bir çalışma olan ve konusunutarihsel bir derinlik içinde ele alan Örgütleşemeyen Kent:tzmir ve kentleşme üzerine değişuc yazıların toplandığı Kentleşme Yazıları kıtapları yayınlanmıştır. Mübeccel B. Kıray'ın Türkiye'de ilk kez tanımasına yol açan alanının klasiği haline gelmiş olan Ereğli, Ağır Sanayiden Önce Bir Sanil Kasabası bu seri içinde yakında üçüncü kez yayınlanacaktır. Toplu eserler serisi bu iki odak dışındaki yazılan ise iki ayn ciltte toplamıştır. Bunlardan biri Toplumsal Yapı ve Toplumsal Gelişme adı altında Kıray'ın soyal bilimlere ilişkin epistemolojik görüşlerini ve mübeccel kırayın sosyolojisinin iki temel kavramı olan toplumsal yapı ve toplumsal değişme konusundaki yazılannı oiraraya getirmektedir. îkinci cilt Seçme Yazılar başlığını taşımaktadır. Bunun içinde Türkiye'de aile ve kadın, kalkınma planları ve Türkiye, turizmle ilgili sosyal yapı analizleri, gelişme ve ilerleme kavrainlan üzerindeki çalışmalan bulunmaktadır. Kırayın çalışmalan genellikle yaşan olgulan ve sorunları açıkİamaya yönelmiştir. Ama bunlann çözümü için doğrudan öneri yapmaz. Kendi deyişiyle onu plancılara bırakır. Oysa yazılar okunduğunda tüm bu yazıların satır aralannda çözüm önerilerinin gizil olduğu kolayca tarkedilebilir. Bu çözüm önerilerinin üç ana ekseni hemen kendisini belli eder. Bunlardan birincisi sanayileşmenin ve modernleşmenin hızlandınlması, ikincisi örgütlenmenin gerçekleştirilmesi ve üçüncüsü eğitimdir. Kıray'da Cumhuriyetin tüm ilk kuşaklan gibi çağdaşlaşmanın çok güçlü bir savunucusudur. Yayınlanan ve vayınlanmakta olan kitaplan kitapları bir son armağan kı tabı tamamlayacak tır. Mübeccel B.Kırayın öğrencilerinin yazdığı yazılardan oluşan bu kitap Kıray'a bir saygı ifadesi olduğu kadar da, Oreüdeşenıeyen Kıray'ın açtığı yoldaKent: Izmir/ ki ilerlemenin bir öl Mübeccel B Kıray çütü olma işlevini gö/ Bağlam recektir. • Yaymlan /125 s. JEÖÎ/ÎH TOPLUM llf Kentleşme Yazıları/ Mübeccel B Kıray / Bağlam Yayınlan /187 s. Değişen Toplum Yapısı/ Mübeccel B Kıray/Bağlam Yaymlan /146 s. Toplumsal Yapı Seçme Yazılar/ Toplumsal DeğişMübeccel B. Kıray me/ MübeccelB / Bağlam Kıray / Bağlam Ya Yayınlan / 332s. yınlan / 375 s CUMHURİYET KİTAP SAYI 526 SAYFA 4