Katalog

Mehmed Uzun'un yeniromanı "Aşk GibiAydınlık Ölüm GibiKaranlık" ölii Bip aşk ve öliim destanı Bir destansı öykü, savaşa karşı barışı, ölüme karşı aşkı ileri süren bir roman "Aşk Gibi Aydınlık Ölüm Gibi Karanlık". Aşk gibi edebiyatın da gücüne ve gerekliliğine bir gönderme, bir inanç içeriyor. Edebiyatın gücüyle oizi yaşamakta olduğumuz rahat ilişkilerimizden alıp, savaşanların dehşet dolu dünyasına götürüyor; sonra da karanlıktan çıkışı, aşkı gösteriyor bize. askeri birliklerin önünü kesip oğullannın savaşa gönderilmesini engellemeleri gibi anaca, insanca bir seçim. Romanın sonunda da bu seçim yine böylece yaşam pratiğinin bir sonucu olarak, kazanır. Baz'(alıcı kuş), romanın o başanlı tipi savaşı terk eder; sadizmine, bir anlamda da mazoşizmine neden olan yoksunluğu, şefkat ve sevgiyi bulur Kevok'ta; romanın simgesel diliyle söyleyecek olursak, aydınlığı seçer. Ölüm, bu iki düşmanın; Kevok(güvercin) ve Baz'ın aşkta buluşup banşmasını kıstırmakta gecikmez... Yazar, bu anlamda esin oluşturmakla yetinmeyi seçmiş olmalı; çünkü savaş sürüyor ve aşkın aydınlığının ölüme ve savaşa üstün gelmesinin koşullan oluşmamıştır henüz; henüz gecenin zifiri karanlığı hüküm sürmektedır. Bu iki düşmanın aykın aşklan güngörmeden, üstelik kanlı biçimde noktalanır. Romeo Jüliette, Leyla ile Mecnun, Kırmızı ve Siyah, Cemile gibi teması aşk ama kurgusu farklı olan; bu roman bu yönüyle ihaneti de tartışmaya açacak, görünüyor. Baz da Kevok da kopmuş olduklan örgütsel yapılannda birer hain görülebilirler. Güncelden vola koyulmuş Mehmed Uzun'un aşkın naince bir şey olduğunu gözettiği söylenebilir gibime geliyor; aynı savı Kevok'un öznesi ve nesnesi olduğu seks bölümleri için ileri sürebiliriz: Ikisinin de Kevok'un da Jir'in de sevişme biçimleri realiteye uygun değil; Jîr'in de Kevok'un da birincisi, etnik, etik ve politik geleneğinde bu tür bir sevişme yoktur. O Kesimler, bu alandaki tutuculuğu aşma eğilimi içinde olsalar bile zihniyet halındeki seks anlavışı buna engeldir. Belki yazar bu kesimlerdeki aşma çabasına ilişkin tartışmalara destek vermek istediğinden seksi bu noktaya vardırmış olabilir. Bu söylenebilir; çünkü Mader ile Baz arasındaki ilişkide bu sorun başanlı biçimde işlenmiştir. Bir seks delisine dönüşmüş olan Baz, adı üstünde ona Mader demekte ve onunla sevişmesi ana şefkatinin tatmini olmaktadır. Çocuklannın bulunmasına karşın, eşjvle de seks iliskisinde mutlu degildir. lkincisi, seks lümlerini yersiz bulanlar Freudyen bir bakış açısı veya bir cinsellik sömürüsü manuğı arayabilirler. Ancak Mehmed Uzun, böyle bir beklenti gözetecek bir romancı değil; olamaz. En azuıdan okuyucusunun (hedef kitle) politik, felsefi, etik yapısı böyle olmasını cesaretlendirmez. Bundansa yukarda onun aşkı savaşın karşısına çıkarmış olmasının bir gereği, bir zorunıuğu olarak görmek gerekir. Savaşın şiddeti oranında şiddetii bir aşk işleyerek denge kurmayı amaçladığı söylenebilir. Çünkü, Baz, bir savaşçıdır; sevgiden, aşktan, seksten yoksun olduğu kadar bir savaşçıdır. Sevgiyi, aşkı, 'babalığı' tatmaya başladığı anda normale döner. Böyle savaşa güdümlenmiş insanlan sevginin kurtaracağı vurgulanmak istenmiş olmalı. Tov/sperm/dol buna ilişkindir; ses benzerliği olan tol/öçle yaşamı sembolize eden tov vurgusu romanın bu anadüşünceyi, böyle bir tezi içerdiğini söylemeye olanak veriyor. Aşk Gibi Aydınlık Ölüm Gibi Karanlık, aynı zamanda dil ve anlatım boyutuyla güncellik içeriyor. Türkçede Kürtçeden çevrilmiş ilk romanlardan biri olmasının yani sıra bir artı da tarihsel süreçten ediniyor bu roman. Yaşamakta olduğumuz günlerde savaşın sonuna gelinirken önyargılar kırılmayı bekliyor; DU sürecin idrak edilebilmesi önyargılann aşılmasına bağlı; roman okuyucusunu bulacak ve önyargılann aşılmasında üstüne düşeni yapacak. Bu alegorik yapıt bu biçemiyle yakaladığı destansı anlatımıyla Türkçe ve Türkiye'ye özgü duyarlıklarıyla yalnız Kürt dilinın romanı olmakla kalmayacak; Mehmed Uzun, Türkçenin romanları arasında; Yaşar Kemal'in farklı dili konuşan küçük kardeşi, anadilleri farklı kardeşi gibi anılacak. Bu alegorik anlatımdaki sembollerin yerine yakınımızdaki tipleri, karakterleri yerleştirip bfr daha okuyabiliriz Aşk Gibi Aydınlık Ölüm Gibi Karanlık romanını. Kürt romanının doğuşuna bir onay olan bu romanı, Türk romanı içinde de tartabilir, değerlendirebüir; bütün bovutlanyla, esteok, teknik, dil, anlatım, kurgu, tarihsel içerik ve aşka ilişkin oluşuyla banşa ve mutlu yannlanmıza katkı olma savıyla tartışabiliriz. Roman hem getirdikleri/taşıdıklan açısından hem de diliyle Türkçede görmeye alışuğımız duyarlıklar içeriyor; ve duyarUğın Dİrbirine akmamış olması olanaklı değildir. Bu da Türklerin ve Kürtlerin bunca yıl birlikte oluşlannın bir maddi temeli olarak değerlendirilebilir. Ahmed Arif in Kürt şairi olup olmadığı noktasında Mehmed Uzun da Kürtçe yazmasına karşın tartışılacak; çünkü Uzun, Kürtce gibi Türkçeyi güzel kullanan Türkçe ae yazan bir yazar, Ahmed Arif in Kürt dilinin imgelerini duyarlığını Türkceye taşımış olması gibi Mehmed Uzun da Kürtçeye Türkçenin duyarlığını taşımış denecek gibime geliyor. Bir destansı öykü, savaşa karşı banşı, ölüme karşı aşkı üeri süren bu roman, aşk gibi edebiyatın da gücüne ve gerekliliğine bir gönderme, bir inanç içeriyor. Edebiyaön gücüyle yaşamakta olduğumuz rahat ilişkilerimizden alıp, ibret çıkaralım diye, televizyonların, gazetelerin beynimizi iğdiş ederek olağanmış gibi algdamamıza yol açtığı; yeğenlerimizin, kardeşlerimizin, çocuklanmızın yaşadığı savaşanların dehşet dolu dünyasına götürüyor; sonra da karanlıktai) çıkısı, aşkı gösteriyor, tam da nefretin oralarda; bir düşle, bir senfoniyi yaşar gibi yaşıyoruz öyküyü ve uyanıyoruz. • Aşk Gibi Aydınlık Ölüm Gibi Karanlık/ Mehmed Uzun/ Çeviren: Muhstn KJzılkaya/ Gendaş Yayınlan/1999 Ronî Mîna Evîne Tarî Mîna Mirine/ Mehmed Uzun/ Avesta Yayınlan/ 1997, Utanbul K İ T A P HAYRİ KAKO YETİK M uhsin Kızılkaya'nın çevirdiği Mehmed Uzun'un romanı Aşk Gibi Aydınlık Ölüm Gibi Karanlık Türkçede yazılmışçasına bir tat duyumsatıyor insana. Sözcükleri bir kınmdan kaçarcasına ardı ardına yetiştiren Homeros'un Dede Korkut'un soluğunu duyumsargibioluyorsunuz. Bununböyle olması doğal; çünkü okuduğunuz anlatının yazan Mehmed Uzun, dengbej geleneğini önemsiyor; onlardan beslendiğini söylüyor. Bundan olsa gerek kendisine 'modern dengbej' yani destan anlatıcısı, deniyor. Onun kadar önemlisi, daha başlar başlamaz kendinizi bir roman içinde değil de bir senfoni içinde buluyorsunuz. Inişleri, çıkışlan, bütün tonlan, bütün tınüan sizi alıp bir düş dünyasına, bir destan yüzeyine çıkanyor; destanı okumuyor; içinde yaşıyorsunuz sanki... Ronî Mîna Evîne Tarî Mina Mirine, kelimesi kelimesine Ask Gibi Aydınlık Ölüm Gibi Karanlık adlı roman yedinci bölümünde destandan Brecht'i anımsatan epik bir anlatıya dönüşürken siz de düşten realiteye dönüyorsunuz; sanki müziğin arasına söz kanşıyor... Okuyucu olarak zaten o sembollerin içini kendi yaşam deneyiminizle, imgelem yetinizle, anılarınızla doldurmuşsunuz... Bu yüzden biraz canınız sıkılabilir; uykudan uyandınlmış gibi olabilirsiniz. Benzer bir şoku Brecht oyununda yaşamışnm, oyuna izleyiciler arasından müdahale edenin oyun gereği bunu yapmakta olduğunu anlamamış, dışan kovulmasını beklemiş, şasırmış; sonra da anlatımın, yansılama tekniğinin bir parçası olduğunu öğrenmiş biri olarak bunu vadırgamadım, hatta bir katkı gibi algıladım. Somutlamak gerekirse Kevok (güvercin) tanıdık biridir; bir başka deyişle anlatıdaki betimlemelere direnerek tanıdığmız kızlan bir bir Kevok sembolü içine sokmaya çalışıyorsunuz; bazılanna bol geliyor Kevok, bazılanna da dar... Sonra anlatıcının Kevok'una da uzak düşmeyen birinde karar kdıyorsunuz. Ve serüvene devam ediyorsunuz. Yazar da zaten bunları gerçek birer ad olarak görmeyip, birer sembol olarak seçtiğini, bunlan takma adlar olarak kullandığı vurgusunu yapıyor. Aynısı Baz(alıcı kuş) ve Jır(atak, yit) için de geçerli. Yedinci bölümde antıcının "bu bir kurmacadır" dercesine sizi uyarma gereği olarak başvurduğu sözler televizyonun, radyonun, elektriğin olmadığı dönemleri bilenlere ninelerimizin masallannı anımsatabilir; Kürt olanlanmız dengbejlerin anlanmını da anımsayabilirler. Bilindiği üzere Dede Korkut Öyküleri'nde de anlatıcı araya girip açıkiamalar yapar. Bu bir halk anlatısı, bir tahkiye geleneğidir; Ahmed Mithat Efendi oradan devraldığı bu tekniği aşırdığa vardınr; okuyucuyu öyküye oağlaması gerekirken öyküden kopanr; teknik olarak onun bu tutumu anlatımı zaafa uğratır. Mehmed Uzun ise okuyucuya yol gösterici olur; her şeyin yerıi yerinde olması için anımsatmalar yapar, anlatıcı olarak olaya kamır; ama romandaki olayın akışı içinde bir kişi olarak kalır. Böylece biz de onun aracılığıyla bu düşsel dünyadan, bir benzetmeyle soyleyecek olursak sara nöberinden oiağan duyarlığımızı takınarak serüvene doneriz. Bu arada öykü de ete kemiğe bürünmüş; son yıllann ölüm kalım savaşına dönüşmüştür. Direniş ve soykınm Büyükülkenin başkentinde bir genç kızm yüreğindeki aşK ve savaş seçımine ilişkin muhasebesine yerini bırakır. Jir, Dağlar ülkesinden gelmiş bu yükseköğrenim öğrencisini dağ, yani savaşım çekînektedir; bu yüzden Dağa gider; Kevok, 'tov' (döl, sperm, tohum) dedikçe, ruhunda isyan taşıyan Jir, 'tol'(öç) der. Kevok, onun gerekçesine inanmaktadır; ama savaş karşıtıdır. Ne var ki onu dağlara çekenin yalnızca aşk olmadığı, aynı zamanda tarihsel, siyasal nedenlerle oraya itildiği de duyumsatılır anlatıda. Jir'i yitirmek istemediği için böyle bir tavır icindedir de, deneoilir; ancak, kadınca bir tepki olarak vazann Kevok'a yüklediği bir misyon olduğunu ilerde anlayacağız; çünkü romanın üç kadın kahramanı da savaşa karsı çıkarlar; eslerini, bunu daha çok sevgililerini savaş denilen canavardan korumak için yaparlar. Mader de, Baz'ın eşi de Kevok gibi savaş karşıtıdırlar; karşıtlıklan kuramsal değil; yaşam pratiğinin bilince çıkardığı bir seçimdir; bir duygusal seçim; Rus analann EtteUyatngücâ DMÜRyı g Mehmed Uzun'un romanı. dll ve anlatım boyutuyla da güncelllk içeriyor. SAYFA 10 C U M H U R İ Y E T SAYl 526