Katalog

Jorgc Scmpmn'un, "Neçayev Dönüyor"u da, hayatımıza sunulmuş armağanlardan biri. Yirmili yaşlarda beş üniversite öğrencisinin "yaşamın sadecc mucizelerlc, tuzaklarla vc alabildiğine büyük yalnızlıklarla dolu bir çöf" olduğu yıllarda silahlı mücadclc için kurmuş olduklan "Proleterya Oncüsü'nü fcsih kararı alırlar. Buna sadecc biri karşı çıkar. Diğer dört kişi, Franco karşıtı gizli etkinlikler içindc olan birini, muhalifi ortadan kaldırmak için kiralarlar. Ve Guetamala'ya doğru bir "ölüm yolculuğu"başlar. ERTEKİN AKPINAR "Barikatlar sokaklart tıkıyor ama pcrspektıflerı açtyorlar " Neçayev Dönüyor, s.278 Yıkılmış hasret (ya da parçalaı) hayata sunulmuş birrr armağan gibidirler! Jorge Semprun'un, "Neçayev Dönüyor"u da, hayatımıza sunulmuş armağanlardan biridir. Yirmili yaşlarda bcş üniversite öğrencisinin Daniel Lauren çon (Kod Adı: Neçayev), Marc Liliental, Julien Serguet, Adriana Sponti, Elie Sılberberg "yaşamın sadecc nıucizelerle, tıızaklarla ve alabildiğine büyük yalnızlıklarla dolu bir çöl" (sy. 200) olduğu yıllarıla silahlı mücadele için kurmuş oldukları "Proleterya ()ncüsü"nü fesih kararı alırlar. Buna bir tek Daniel Laurençon karşı çıkar. Diğer dört kişi, Franco karşıtı gi/.li etkinlikler ıçinde olan Luıs Zapa ta'yı (Buyuk Zorro), Daniel Laurençon'u ortadan kaldırmak için kiıalarlar. Zapa ta ve Laurençon (ya da Zorro ile Neçayev), Guetamala'ya doğru, "ölüm yolcu luğu"na çıkarlar. Üç hafta sonra Laurençon'un ölüm habcrigelir. 1974'teGueta mala'da ki Fransız konsolosu, Laurençon'un evraklarını üvey babası Adli Pofis Başkomiseri Roger Marroux'a teslim cttiğinde, Marroux bir ay izin almıştır. Guetamala'nın volkanik tepelerindeki yerlilerin köylerini dolaşan Marroux, Laurençon'un peşinde "büyük izi"ni sürer. Laurençon en son San Juan veoradan da Samala Vadisi'nden üç bin metre yüksek likteki küçük bir köy olan San Francisco el Alto'ya varmıştır. Marroux, Lauren çon'un "ölüm yolouluğu"nun izini sürerken San Juan'a geldiğinde oradaki yerli bir kadının Laurençon'un birısiylc "randevu"su olduğunu söylcr. Marroux şaşırır. Bu kimdir? Kiminle randevusu var dır? Yerli kadın, Marroux'ya üç bin metre yükseklikteki köyü gösterip Daniel La urençon'un "öhimlc" bir randcvusu olduğunu söyler. Laurençon'un yanında yerlilerin deyişivle el Runio (sarışın) bir adam daha vardır. Roger Maı roux üç bin metre yüksekliğe çıktığında bir hanlakar şılaşır. Laurcncon burada kalmıştır. 11x18 ebadındaki not defterini Laurençon'un kaldığı odada bulan Marroux, ta rıhlı ve tarıhsız bir ciizi düşünceler ve aforizmalarla karşılaşır: "Roger Marroux, biraz da yaşamının, gerçeği asla öğrenemeyeccği temel bir bölümüyle ilgili sayfayı çevirdiği izlenimine kapılarak defteri ka Jorge Semprun'dan "Neçayev Dönüyor" * » A slında hayatın kcndisi çoğu zaman üzüntü vericı. Bazı romanlar, ba zı filmler, bazı fotoğraflar, bazı şarkılar, kısacası bazı "şey'ler çok ama çok üzüntü vericidirler. Sinematarihinin en "görkem"li filmlerinden biri olan Akira Kurosawa'nın, "Düşjcr"i dc bcnim için böyledir. Filmdeki, "Tünel" hi kâyesinde yüksek rütbeli bir komutanın karşısına, karanlık bir tünelden çıkan (bir savaşta kaybcttiği) asker sinema tarihinin cn anlamlı vc en can alıcı repliğini söyler: "Komııtanım ben öldüm mü?" dıye. Hemen ardından tünelden bir tabut asker çıkar. tnanılmaz bir sahne ile karşı karşıyayızdır. Komutan tünelin karanlığından çıkan bütün askerlcre, "Hepiniz öldünüz! Sizlcr birer ölüsünüz!"dedikten sonra karanlığıgösterip, "Geri dbnün!" der. Komutan tekrarbağırır: "I lepiniz bircr ölüsünüz! Emredi yorum, geri dönün!" diye. Bu sahne, Diane Arbus'un fotoğrarlarından çıkmış "acımasızlık" ile Brugell'in resimlcrindeki "kaotik" sapma arasında gidip ge lir. Tam da bu noktalar "zaman"ın durduğu "ara"lıklardır. Bazen, "üzülmek"ten başka bir şey yapamayacağımız çaresiz "an'larımız vardır. lştc bu an, o "an"dır. Ama bir yamyla da bu sahneler patıvermıştı... Daniel hıçlıktc yok olup gidiyordu." (s>. 59) Aradan yirmi yıl geçer ve bir gün Elie Silberberg e telefon eden Louis Zapata "derhal" görüşmeleri gcrektiğini vc bunun "çok önemli" olduğunu söyler. Silberberg "ncden ben?" dediğinde Zapata, "beşinizin arasında en tanınmış olanı sızsiniz... En az siz göze çarparsınız. işte bu nedenle listede yoksunuz." (s. 13) Zapata başına gelebilecck her türlü olumsu/Juk için kızı Sonso1es (Albcrd i )'y e l; r o mont'taki evinın salonunda bulunan "lstanbul Manzarası"nın arkasında gizli bulunan kasanın şifrelerini verir. Kasanın içinde üzerindeki damgada Roger Marroux yazan bir zarfın acele olarak Marroux'ya ilctilmesi gcrektiğini söyledikten sonra Jaguar marka arabasıyla Froidevaux sokağında Elie Silberberg'le buluşmaya gider. tşte kitap Louis Zapata'nın bu buluşmaya gittiğinde üçüncü bir kisi tarafından vurulup öldürülmesiyle başlar. Yirmi yıl önccölümcmahkumcdilcn Daniel Laurençon (Neçayev) geri (mi) dön müştür? Ruhların Randevusu "Htr kurt btle tıkıştınldıgında, kaçmadan otuc durıır vc bir daha g düşmanına ikınci kez bakar " Kızılderili atasözü 5'e, 5! Bu bir randevudur. Paul Nizan'ın "I'esaf'ına karşı, Jorge Semp run'un "Neçayev Dönüyor"u, Nizan'ın; Roscntal, Laforgue,Jurien, Bloye ve Pluvinage'ye karşı Semprun'un, Laurençon, Liliental, Scrguct, Sponti, ve Silberberg'i vardır. Bıınun için "Neçayev Dönüyor"a, Paul Nizan'dan ve Dostoyevski'nin "Ecinniler"inden birer alıntı yaparak başlar. Dikkatli okuyucuların bu üç ayrı kitapta gözünden kaçmaması gereken bir "ayrıntı" vardır. Ecinniler'deki Stavrogin, Fesat'taki Rosental ve Neçayev Dönüyor'daki Laurençon. Stavrogin'in itilalı ile Neçayev'in dönüşü arasındaki pa ralellik Sempurn'a göre; "... Onun hayata topluma doğru dönüşü aynı zamanda da size doğru bir dönüşü ofacak"tır. (sy. 255) Buradaki "siz", "biz" olma ve "kendileşme" sürecinin son halkası olan Laurençon'dur. Roger Marroux'da "iyilik" ve "kötülük" izini süren Semprun, Zapata'da "muilak doğruluk" ilkesini, Laurençon'un genelinde Sergey Neçayev'in "Devrımcinin El kitabı'ndan "devrimcinin kayıp bir adam" olarak portresini, özelinde ise "etik" problemini tartışır. Bu tartışma metinler arasındaki gezinti bizi CÎLiilloux'ıın "Kara Kan"ından, I:aulkner'un "Sartoris"ine, Rousbeau'nun "itiraflar'ına, Shonberg'in müziğine, (Jıar'ın şiirlerine kadar "açık" metinlcrc davet ediyor. Tabii mcrkezinc Scrgcy (icnnadiyeviç Neçavev'in "Devrimcinin El Kıtabı"nı alarak. Bi/e çok farklı "an lam du/eyleri"nde oktıma olanağı sağlıyor. Metın lam da bu nokta da kendi ken clısını çoğaltıyor. I likâye bir kuşağın ya da bir döneıııin hikâyesi olmaktan çıkıp bir "duygu"nun ve "duyarlılığın hikâye si" olmaya doğru gidiyor. Semprun, okuyucusuna bir kapı açtı ğında karşısındakine yeni öncriler getirebiliyor. Orneğin, Elias Berg takma adıyla polisiye romanlar yazan Elie Silberberg'in hiçbir polisiye romanından parçalar okumadığımız gibi onların isimlerini de bilmiyoruz. Ama Adli Polis Baş Komiseri Roger Marroux'un yıllarca bu "polisiye" romanları okuyup bu "bcş" kişinin dııygu ve düşünce dünyalanyla iletişim kurması ve bir tür "anaizler" yöntemiyle, şüphesiz bu insanların kamuya karsı gizli ve kapalı tutrukları "iç dünya"larını bir "okııma" biçimi olarak tanımlayabiliriz. Marroux, "içsel" kötülüğün dışarıya vurulduğunda, görünüşte simgesel bir "değişım" olduğunu tespit eder. Bu değişim süresi içteki "kötülük" duygusunun metinde "teşhis" edilmesi dir. Roger Marroux tam da bu nokta da "kötülük ılkesi"ni, "anlatı" düzeyinden çekip günlük yaşantının önemli bir bölümünde "problem" çözme "ilke'sine yö neltiyor. Tıpkı Arthur (itinan Doyle'un Sherlock Holmes'u, Edgar Allen Poe'nun Auguste Dupin'i, G.K. (]hesterton'un Ranip Brown'u gibi. Tabii bir de anlatının tenıel yapısını oluşturan belirli "kritik alıntılar" var. Bunlardan biri de Hanna Arcndh'in "hiçbir kııramsal düşünce iyı anlatılmış bir tarihin yarattığı duygu zcnginliğine sahip olamaz." (s. 173)dır. "Yorum gü cü"nün en "iyi" örneklerinden biri olan bu "saptama" aslında Walter Benja min'in, "Tarih Üzcrine Tezler" denemesindeki "ana görüş"üdür. Benjamin'in tspanya sınırındaki inti harı ile I lanna Arcndlı'in kendi çocıığunun "çocukluğunun prehistoryası bitiıı ce" (s. 188) bu durumu Semprun, Dani el Laurençon'un kendi babasının imgc sini yitirmesine taşır: "ölümün labiren tinde yolunu bulmasını .sağlayacak çıkış yolunu sonsuza dck kaybetmişti. (s 247) Gidiş, dönüş kadaı hesaplanmış bir "kaçış" değildir. Gıtmenin "kaçış"a dö nüşmesi hiç şüphesiz hesapla olmayan "^lan"ların "su yüzünc" çıkmasıyla ken i "anlam"ına kavuşur. "Hcsaplan(ma)mış bir gidiş", hesaplanmış biı gelise dönüşebilir mi? Daniel Lauren çon ıın hesaplan(ma)mış bir gidişi, he suplanmış biı ılönüşe, kaçişın kendi dışında hesaplanmasıyla / kendi ıç hesap laşıııasının arasında gidip gelir. Laure çon'da "kayıp insan olma " düşüncesi bu noktaıla şekillenir. Babası Michael La urençon'un da otu/ yıl önce BlaninviIIe Sokağı'ndaki bir odada Gestapotaraiın " K İ T A P J Jorge Semprun. Nedim Cursel'le bir söyleside. Madrid, Ispanya 1988. SAYFA 8 C U M H U R İ Y E T S A Y 1 4 66