Katalog

Şcfik Kahramankaptan'ın kiiltür vc sanat dünyasında büyük bir boşluğu dolduran "lsmet inönü vc 1 lârika Çocuklat" acllı yapıtı yayımlandı. Bır ara^tırma urunu olan yapıt, orncğı a? bulunur bir ıstem gücuyle Lilkemi/ mıı/ik yaşamına, ozellıkle çokscslı müzik tarıhımi7c ışık tutacak nıtelıklcr ıçerıyor. Dokuz bolumdcn olu^an bu değerli çalı^ma, cumhurıyet uoncmındckı mıı/ik evrimini, gerçeğin kronolojık akısın çızımını yapmakta; tikelden, yaşanmış deneylcrden, olaylann go/Iemınden yola çıkarak ulkemızdeki sanat ve o/cllıklc nıüzık ortamından genellemeye varıyor. Küçük gıbı gorünen olaylarla ilginç yorumlar getırıyor, bu soy ara^tıımauan ortaya çıkacak sonuçları çözümsel yakla^ımla ırdclıyor. HAYATİ ASILYAZICI İsmet İnönü ve Hârika Çocuklar sag partıkr hııkumctının dıı ral ıç yapılannı vc tutumları nı gosteımcbi bakımından ıl gınçtır Ataturk'un ve lno nu'nun Merçekı,ı atılımlarında ve uygulamalarında kayna^an yaijamsal sanat anlayışları gıı numu7clekı ttkınlıklcrlc kar ^ıla!}tıııldığı zaman, bır Idıl Bıret ıle bır Sıına Kan'ın çıki!; noktalarındakı goıktnun bu gun hangı boyutlarda oldu^unıı <,ok da lıa guzel gostermektedır Sanat ve kultuı polıtıkası gııtme ve kullanılan yontemlc rın bıçımlılığını go/etmegıbı ılkelerı yuk artık Çunku kultur sanat polmkaları yok Olsaydı, devlet sanatçılıgı bu yo/lai? tııılıı mıydı? Donemın 1 BMM'ye bakı yorsunu?, 5245 sayılı yasayı savunanların dunya goru^lerı, sanat anlayışlaıı yasaya karşı çıkanların sergıledıklerı davranışlar lck so/eukk bılgısı/lıkıı kıtabı okudıiKiıiHi/da tum belgelen bulacaksını/ Bu de ustun yctc neklı çocııklaıımızın bas,ansına tanık olacaksıni7 \ asa /aten bc^ esas ve bu ge ;ıcı maddcdcn olıujiıyordu (,ı 3unlaı dahızlaovlanaıak kabul Bı cdıldıg'ındc htva çoktan karar ını^tı Saloııda bulunan 245 uye den 239 u kabul oyıı vcrmıstı Inonu nun, Mıthat 1 cnıııcn ın oneııkıı doğrultusunda gc liijtırdığı te rcıh, sıyasctın ba/en çok agıılas.an ka nallaıından ancak 2 5 yılda geçcıek so nıında ıı>gulanabılır hak gclmı^lı Ama gcnc dc ancak 5 ay kadaı sonıa yakınla 11 Sun ı yı, 8 ay sonra da tdıl'ı v urtdıs,ına ugıulayabıkcckkıdı (2) İ'jtc lsmet Pa^a'nın ılk "hârıkaçocuk" Idıl Bııct ı tanıması da Fenmen Boıar ıkılısının bıı dmktısı soıııasında lastla mı^tı Yıl 1945 tı I rdal Inonu kcndısı nındc tanık oldugu 53 yıl oncckı olayı avuntılarıvla hatırlıvoıdıı "Rcsıtahnsonunda hcrkcsgıtmek u/t le aya^a kalkmı^ken Mırhar 1 enmen tckrarsahnıyc cikaıak, "Sı/lcıc bu suıp ıı/ımı/var" anonsunıı yaptı Sahnc vekıı çuk bır kı/ cocu^unu çıkaıttı U(, doıt vasjarındakı kı/a bı/kı lıayıetlc bakaı ken, yanına oiurttıı Kı/, Bach tatı, Bcci lıoven den bnci p<ıı<,a (,aldı galıba I k ı kcs hayran oldıı, bayıklı Ilk kc/goruyor duk boyle bıı tabıat lıaııkasını " Ayakla rı pedallara yctışmcyen bır mınık kı/ın c/bere çalı^ı adcta hcıkcsı buyuknıı^tı Sonra muduı odasında (, ly ıçılırkın nıı nık Idıl, gclıp lsmet lnonu'nun clını op mu^tu Konusjulanlar Lrdal Inonu nun bclk gınde ta/euk duruvnrdıı " Mıllı Löıtım Bakanı Hasan Âlı Bcv de oradaycıı Mıthat I enmen rarıhtı boyle vakalara lastlanclığmı anlattı ba bama ldıl'ın Mo/art'ın kulagı gıbı bu o?el kulağa sahıp olduğunu, kuçuk bcs teler de yaptıgını, ama v n tııo/ olarak ye tışmesı ıçın Parıs'e gonderılmcsının uy gun olacagını oıadakı bır hanım u/ma nın bu ışın kompcdanı oldııfıınıı soyle dı " (Lrdal Inonu ylc o/el goru^mc An kara, Mayıs 1998) (3) Idıl Bıret'ın tsmet Inonu ıle ılgılı ı,ok gıi7el anıları var kıtapta Sıına Kan'ın da Surckkyıcı bır dılk ya/ılmı^ yapıt ' Parıs e gelınce lsmet Pa%a yla ve aı lcsıylc olan yakın ılışkı devam cttı Bcn de mektup ya7iyordum ama ozellıklc an ncm babam mektuplasıyorladı Hcr /a man gelı^memleyakından ılgılenıyorlaı Dolayısıyla, Cıinzburg un daha oncekı yapıtlarında belırgin olan Aınerıkan ıo manı etkısmı bu romanda gormek ola naksızdır, Italyan cdcbıyatında ozcllıklc Vıttorını ıle Pavese'nın çevırılerı ve yazı ları aracılıgıyla Amerıkan romanının kes, fı, Cıinzburg'un edebıyata gırışıyle aynı doncmc denk gelır (krçı (jinzburg, Amerıkan romancılığının bellı o/ellıkle rınden etkılenmış, Âmcrıkalı ya/arların kendı yazma tarzına uyan bazı ozellıkle nnı bcnımsemi!}tır, ama, Butun DunUrı mıı bu etkıden uzakla^nianın da başjan gıç noktasını olııştıırıır Şefik Kahramankaptan 'dan müzik tarihimize önemli bir katkı G l orııluyor kı, mu?ık tarıhımız art aıdd eıkan yapıtlarla ağarmaya başjarkcn, dcğışıme uğrayan 1 utk toplumunun olumlu yanlannın ya nında sıyasal ortamda ıstcnmeyen sonuç ları da goruluyor Atatuık'un olaganus tu çabaları lsmet tnonıı ıle suruyor ama çok partılı donemle bırlıktc, 1950'de.n sonıa sanatçı devlet ılışjcısı tıkanıp kalı •or 1950'den sonra 2000'lı yıllara gırı ırken 'devlet sanatçılığı' adı altında ve rınısı/ vc yanh1} ıınınlcr vermeyc ba^lı yoı Cumhuııyetk ba^layan Ataturk'le uretıkn Inonıı ıle surdurulcn çaödaslas, ma, 1950 sonıası ıktıdarlarla duraksa maya uğratılıyor 6660 sayılı yasa kapsa mına alınan "1 lârika (yocuklar'ın yurt dışına gırmelerı, yasanın ıçı boşaltıfarak (hiçbu odenek ayıılmadığı ıçm) rafa kal dırılıyor Oysa, hukıımetler dıledıklerı gıbı ortulu odcnckkıı kullanmakta, "llârıka (socuklar"ın yararlanacağı ya saya odenck ayrılmamaktadır Bu ornck lerden bır tanesı Devletın sııreklılığı ba kımından oncekı yonetımlerın benımsedıklerı ya da uyguladıkları yasaların sı yasal anlayıs, nedcnıyle yururluktcn kaldınlması çağdaş, devlet anlayıyyla çe lı^mektır Cumnunyet donemı yasaları, eumhurıyet karş,ıtlarınca, fırsat bulduk ları 7aman ya ışletılmıyor ya da uygulan mıyor Bu bır ıkılem Bugunku eğıtım uygulamasının eylem çı/gısı Turk Islam sente/ııjın uygufanışını gostermektedır Hasan Âlı Yucel'ın Mıllı Eğıtım Bakan lığı doncmındc Turkçeyc çevrılen dun ya klasıklcrı, ulkemıze aydınlanmayı ge tırdı Bugıın o donemın tıpkıbasımlan Cumhurıyet gazetesının okurlarına ver dıı deöerlı yapıtlardır Bırakını/ bu nıtc lıklı klasıklerı, Ataturk'le ılgılı kıtapları bıle Mıllı Eğıtım Bakanlığı'nın ust or ganlarından geçer not alaınamıs, veokur lara salık verıimemıştır 1950sonrasıeğı tım ve sanat dunyamızın çıkmazları say makla bıtmeyecek kadar çoktur Ataturk'un ılkelerını.egıtım, kulturve sanat programlarını ayncn uygulayan lkınu( umhurbas,kanı lsmet lnonu'nun yakın ılgısıyk 7 Temmıı/ 1948'de 1 BMM'de kabul edılen 5245 sayılı yasa, "tdıl Bıret veSuna Kan'ınyabancı mem kketlere mu/ık talısılme gondeıılmesı ne daır kanıın"un ışletılmeyışı, merkcz Natalia Gınzburg dan Dırenış Edcbiyatı'na katkı Butun Dunlerimiz • • •• "Butun Dunlerımız" dcğışım halındekı bir gerçeklığın küjilerını clc alır ltalya'nın savaş yıllarını, Anna, Giuma, Ippolıto gıbı biıtun gerçeklikleriyle o yılların ınsanlarını Natalia Gin7burg'un romanının en belırgin nıteliğı, ınsan gerçeğini yakalamamızı sağlayan evrcnsclliği. ELENA CLEMENTELLİ 1 952 yılında yayımlanan Butun Dun lırımız Natalia Gın/burg'un Dıre nış edcbıyatına katkısıdır Dırenış cdebıyatı, lkıncı Dunya Sava^ı sonıasın da ve genc, Italyan yazarları kuşağının bu yuk bır bolumunun esınlcndı^ı ortamda doğup gelışmıştır Ozellıkle Pıemonte bolgesının bu açıdan buyuk bır yatatıu lık merke/ıne donuştuğunu unutmamak gerekır Pıemonte, ta^ızm kar^ıtı sava^a buyuk bır katkıda bıılunmuş yıllarca 7or, kanlı bır savaşın, bır oncekı kuş,ak tan dcvıalınıp suıdııııılen bır sava^ımın oncıılu^unu vapmıstır Partı/an harckc tıne dogıudan katılmı^ kı^ıltr arasinda Gın/burg un yakın arkada'flan da var dır, ayrıca Cıin/buıg «,ok oncmlı bazı olaylara kışısc I olarak tanık nlmuş,tıır Ya /ar ılk u/ıın romanı Butun DurıLrı mız'âe, bu fa^ı/m karşıtıortam vegc lencgı temcl alarak, gundelık olaylar dan ılk bakı^ta al gılanamasa bıle ta rıhın catısını olu^ tııran gunluk yaşa yıştan tarıhsel ger ceklığe ulaşmaya çalışır Butun Dunlertmızm bır kus,ağın oyku su/tarıhı olduğıı soylenmıştır Bu savın yazarın amacıyla ne oranda ortuşup or ttışmedığını bılemeyi7, ancak başlıktakı bırıncı c,oöul kışı kullanımı bıze bunun doğru olabıleceöını gostermektedır Ne varkı.butanımı kabul edebılmek ıçın,bır noktayı goz onıınde bulundurmamı? ge rekır Cîınzburg bıreysel ve o?nel (,IKI% noktalarından nareket ettığınde, anlatı boyunca bunlara bağlı kaldığında bıle her zaman cvrcnsel anlama ula^mayı basaran bır ya/ardır aynca burnda evrensellık, ro mana damgasmı vuran kolektıf tema nc denıyle o/ellıkle onemlıdır Romanda doğrudan konus,mayayer ve rdmesı bu kolektıf duygunun bılınçlı ola rak seçıldığını gosterır Ya/ar, roman kı ^ılerının sozleıındekı genel ıçerıcı yansıt mak ısrertesıne butun roman boyunca korıu^nıalau dolaylı yoldan veıır Yuzey sel olarak bakıldıpındayalnızcabırhuner gosterısı gıbı algılanabılecek bu o/ellık aslında ytnı bır anlatım tar/ının aracı olup ı^kncn malzemcnın gerçeklığıyle dogal bır yakınlıgı açığa vurur Yaşamn hngeteri Savaştan hcmcn oncekı vıllardan baij layarak halkın ozgurluk savaşıyla son bu lan roman, partızan savaMnın bır belgesı ya da yalnı/ca bır "tanıkhk" değıldır, ola ma?dı iU Olama7dı, çıınkıı boyle bır gı rısım, kendı ıç dünyasında yaşamın yan kılarını olgunlaştırmaya, yaşamın razla keskın ımgelerını kendı duyarlıgının ınce ağından su/erek onlara kalıcı anlamlar vermeye, bu ımgelerı temellendırmeye alışmış bır ya/arın doöasına aykırı olurdu (ıinzburg, çok ıyı bıldığı ve romanında duygularını, hareketlerını, tepkılerını, sessız kahramanlıklarmı, baskaldırılarını, gızlı fedakârlıklarını son derece ustaca yansıttı^ı burjuva dıınyasından da ıı/ak durma/ Zaten bıldığımı/ ve ya/arın bı/e değışık yapıtlarında tanıttığı bu dunya nın ınsanları, belırgin ozellıklerınden hıç bır şey kaybetmeksı/ın genel bır olayın parçasını olustururlar Dolayısıyla, bır noktayı belırtmemı/ge rekır ButunDunlcnmızdckıanlatıçı/gı sı.Gınzburg'un lomancılığına ozgu tonu ona uygun sınırlı bır pcrspektıf ıçınc yer k^tırılmis olarak korur Ama anlamıaçı sından, clıyaloğun anlatmın ıçıne yerlei; tııılmcsı vc dolaylı olaıak veıılmesınc benzcr bır başka o^e, anlatısal çerçevenın CUMHURIYET KİTAP SAYI 466 SAYFA 16