Katalog

Ozne kendini anlatıvop Barthes Barthes't anlatıyorya da. Bir "karşıotobiyografi" olarak nitelendirebileceğimiz bu kitap, görünüşte her ne kadar bir "düşünceler" dizisinden oluşmuşsa da Barthes'ın düşüncelerinin kitabı değildir: Bu kitap, Barthes'ın kendi düşüncelerine karşı direnmclcrinin kitabıdır; bu çekinik nitelikli bir kitaptır ve özü, sonuç olarak, tümüyle romansı niteliktedir. Düş kurmaz Roland Barthes, tümce kurar ve bu kitabında kendindcn hep " o " diye söz eder. FATMA ORAN 'nu, ilk, Batı edebiyatındaki biitünlüğün Flaubert ıle birlikte on dokıızunctı yüzyılda parçalandığını ve dilin edcbiyatın nesnesi haline gel digini önc sürduğü, Yazının Sıhr Derecesi adlı kitabıyla tanımış ve sevmiştim. Da ha sonra Enis Batıır'un, Barthes'ın yazı larından yaptığı aydınlatıcı bir de önsöz yazdığı Yazı Nedirr1 başlıklı bir dcrlemeylc cıkrmştı kaışıma. Fotoğraf üzerine düşüncelerınin yer aklığı Camera Lucida malar. Yagerısi.' Kastlaşmalar, dostluklar, ise en sevdiğim vc en anladığım yapıtı olaşklar, yolculuklar, okumalar, hazlar, kortnuştıı. "En anladığım",evet... Yapısalcı kular, inançlar, zevkler, mutluluklar, öfke lık, göstergebilim vc psikanalizin etkilcriler, ıızüntüler, ölüm: Rolantl Barthes 26 nibirleştirerekkendineözgübiredebiyat Mart 1980'de Paris'te öldü; beklenme cleştirisî getiştiren Barthes'ın yazdıklarıdik, tuhaf bir ölümdü bu: Bir otomobil nın bir bölümünü anlamadan okumuş, kazasmda yaralandı ve tamam, o kadar iş tabii ki çok yorulmuş, buna rağmen sevte... miştim. Yaşamın, küçük yalnızlık darbe Bir "karşıotobiyografi" olarak nitelenlcrindcn oluştuğıınu .söyfcycn bir yazarı, direbileceğimiz bu kitap, görünüşte her halct i ruhiyeme yaraşan bir yazarı ahh ne kadar bir "düşüneelcr" dizisinden nasıl sevmezdimr1 Ama burada söz konuoluşmuşsa da Barthes'ın düşüncelerimn su olan, beniııı Barthcs'ı scvip sevmemem kitabı değildir: Bu kitap, Barthes'ın kendcğil, size Barthes'ın dilimize "en son'' di düşüncelerine karşı direnmclerinın ki çcvrilen yapıtını tanıtmak; tanıtırken dc tabıdır; bu çckınıh nitelikli bir kitaptır vc sevdirmck. Bunu nasıl yapacağım peki.' özü, sonuç olarak, tümüyle romansı nite Göreceksiniz... liktedir. Düş kurmaz Roland Barthes, tümce kurar vc bu kitabında kendinden Oncelikle, bu cetnrtyi, hiryazartn kcn di kcndinc bakı^tm bir ba^ka dil için, bir hep " o " diye söz eder. "Hğer yaztfiıyor nlbaska dil ıçınde ya\amaya ve yaşatmaya iaydım hi^bır dc^crım ulmazdı Bunttrda lalıuın bir çcvirmcnın, Scma Rifat'ın 'zor bırlıktc yazdığım yerden haşka yerdeyım .u' bir scrüvcm olarak da okuyabılininız Türkçc çcvirinin önsözündc böylc diyor, Sema Rifat... Sema Rifat, Enis Batur ve Reha Akçakaya'dan sonra bana Barthes'ı scvdirenokudıığumu anlayarak scvdi rcn bir çevirmen. Yabancı dil bilmcycn ve Roland Barthes'm yapıtlarıyla yüzyü ze gelme fırsatını bıılamayıp da Barthes'ı ilk KCZ bu yapıtıyla tamyacak okurlar yaşadılar; ne mııtltı onlara kı, yılmadan, yo rulnıadan, ağız tadıyla "Barthes" okuyacaklar... Değcrtm yazdığım iiydcn daha fazıa." ()7ne'nm kendinden söz cttiği bu kitap bilinçaltı ve ideolojidetı oluşmuştur; ancak baş kalarınm scsiyle konuşulan şcylerden. Barthcs'da kcndisine ait olan şcy, ken di 'imgeler dağarcığı'dır, kendi lantazmalaıevrcnidir. Psika nali/.dcn ve siyasal eleştiriden demek ki ancak Orphcus tarzında vararlanabilir Barthes: Yani hiç arkasına dönmeden, hiç onlara bakmadan, onları açıklamadan. Kendi imgeler daöarcığıyla bayağı işi var Barthes'ın! Ötcki'yle vc demek ki okur'la... rt iı * Ailcciliktcn uzak ailc: Anne. tki büyük baba. İki biiyükanne. Iiim yaşamı boyunca yapayalnız kalan bir hala. Babası, 1916'da Kuzey denizindeki bir deniz sa vaşındaölmüijtü. Yoksullaktanötürü/o/?Itonhı hıitünleşememtş bir çocuktıı Barthes, ama kendi sınıtı dışına atılmış biri de sayılmazdı: I liçbir çevreye bağlı değildi O; burjuvazinin dcgerlcrini paylaşmazdı, kızamıyordu bu degerlere, çünkü onun gözunde bu degerler roman tiirüne bağlı dilscl salınelerden başka birşey değildi; Barthes yalnızca burjuvazinin yaşama sanatına katılırdı. Yoksulluk değil ama sı kıntının ne demek oldugıınıı bilirdi; ödenic larihlerinin yarattığı korkuyu, tatil, aynkkabı, okııl kitapları ve hatta yiyicek sorunlarınm katlanılabilir yoksunluğunu... Scvdıklcrı Salata, tarçın, peynir, bibcrlcr, badem e/.mesi, biçilmiş kurıı ot koku su, güller, şakayıklar, lavanta, şampanya, siyasettc katı olmayan görüsfcr, Cilenn Cıoultl, buz gibi soğıık bira, duz baş yas tıkları, kızarnıış ckmck, Havana puıola rı, llaendel, ölçülii gezintiler, armutlar, bcyaz şcttalilcr ya da asmalaı ın üzüııı vcr diği sırada olan şeftali tiirü, kirazlar, renk ler, kol saatlcri, dolmakalcmlcr, mürek keplikalem uçları, başyemcklc soğukluk arasında yenen ycmcklcr, rafine edilmemiş tuz, gerçekçi ronıanlar, piyano, kahve, Pollock, Tu'ombly, bütün romantik müzik, Sartre, Brecht, Vernc, Fourier, Ay zenştayn, trenler, Medoc şarabı, Bouzy şarabı, bozuk parası olmak Bouvaıd ilc Pccuchet, Ciüneybatı'nın tlar sokaklarında akşam üzeri sandalctlerle dolaşmak, Adourırmağı kıvrıntısının doktor L.'nin evinden görünüşü, Marx Brothcrs, Salamanca'dan çıkarken sabah yedide dağlar, vb... Barthes'in sevmedikleri Scvmediklcrı Küçük bcyaz lulıı cinsi köpekler, pantolonlıı kadınlar, sardıınyalar, çilekler, klavsen, Miıo, gereksiz yinelemeler, çizgi filmler, Arthıır Rubinstein, villalar, öğlcden soııralan, Satic, Bartok, Vivaldi, telefon etmck, çocuk koroları, (ihopin'in konçcrtoları, Bourgogne branle'Iarı (Fransa'da eski bir halk dansı), Rö nesans dansları, org, M.A. Charpentier ile trompetleri ve timballeri, siyasal cinsel olan şcy, kavgalar, girişkenlikler, sa<lakat, doğallık, içtcnlik, tanımadığı kişilerle ak şamları toplanma, vb... 1 üç sevmeksizin yaşam boyu içilen şey ler: Çay, viskı. Tat alma içecekleri değil cfe, zaman geçirme, etkile(n)me içecekleri. O l Göstergebilimd, yazı kııramcısı, toplumbilimci, her şeyden önce dc denemeoi kimliğiylc günümü/ Fransız düşünce binde ötıdc gelen bir yer tutar Roland Barthes... Bir yaşam: Oğrenim, hastalıklar, atanSAYFA 14 Çocukluğu Bayonne'da geçmişti. BaInsan kcndisini bir başkası yerinc koyyonne, bcrızcrsız bir kentti Barthes için: madan hiç yazı yazmaya başlayabilir mi? Akarsu kentiydi, çın çın öten çevresiyle Olmak istediği kişiyi kopya etmekle ürethavaclar bir kentti ama yine de kapalı bir mcyebaşladığını öğreniyoruz. Barthes'ın. kentti. Roman kentiydi Bayonne, cvet. O'nun 1942'de yazdığı ilk makalelerinProust, Balzac, Plassans. Çocukluk dö den biri Gide'in G«wcr'siyle ilgiliydi; bir neminin başlıca imge alanıydı: Taşra göbaşkasınınyazısı ("Yıınanistan'da', 1944) riinüm olarak, tarin koku olarak, turjuaçıkça Diinya Nimcllcrfıvz öykünüyordu. vazi söylem olarak, lisenin küçük sınıflaProtcstandıGide, "yazın"a meraklıydı ve rını da burada okudu. piyano calıyordu, nasıl olur da bu ya/.arda kencıini tanımaz, arzulamazdı Bart Resim alrı: "(ıcçmt^lc ılnili bcni cn çok büyüleyetı hcs? Gide'in Abgrund\\ (Almanca'da şey çocuhlu&umdur, yalnızca ona baktığı/n ııçurıım), Gide'in deöişmezi, inatçı bir kı da iaülmcm yok olııp gıdcn zamana. Çün pırtı oluşturuyordu kafasında: tlk diliydi kü o/ıda buldı/ğnm, gcrı döndürülcmeyen Gide, Barthes'tn, yazınsal besin kayna di'Hıl dc ortadan kaldırüamayandır: Yanı, ğıydı. *** dönenı dönem bâlâ btndc ortaya çıkan ber iey, çocııkta oldukça açık bıçtmdc kendıHerhangi birmetin üzerindeçalışırken, min karanlık yüzünü, can sıkıntıunı, incı bilgi alabileceği kitaplarda ek bilgiler, aynebdırlıgı, umut'iuzluklara yatkınlığı, ne dınlatıcı açıklamalar aramaya bayılırdı yazık kı bıçbı'r biçimde dilc gelmcmiş ic Roland Barthcs; eğcr clinde olsaydı bay heyecanı okurum " vuru kıtaplarından (sözlükler, ansiklopediler) oluşan örnek bir kitaplığın sahibi Çağdaşları mı? olurdu: "ndgt, kcşke çember gıbt çevrcmı Barthes yürümeye başladığı sıralarda \arsa, clımın altında oha; onu ıçıme \tndırProust henüz sağuı vc Kayıp Zamamn mck dcSil dc yalnızca onu göz atmak dıı Izınde'yi bitirmek üzereydi. rumunda oham; bilgı, yazı'nın bir bütünAcı vermcyen, kararsız, temiz, kokusuz bir hastalığı vardı: Verem. Migreni de varleyicisi olarak kendi ycrindc kalsa. dı, sahi... *** Solaktı da: Alçakgönüllü, önemsiz, topBedeni, ancak çalışma uzamına kavuşlıımsal açıdan hoş görülen bir dışlanma, tuğunda her türlii imgesellikten kurtulur iiKccik ve sürckli bir kıvrımla damgalaBarthes'ın. Bu uzam hcryerdcaynıdır, remıştı delikanlı yaşamını. sim yapma, yazı yazma, sınıflandırma zev kine sabırla ııyıım sağlamıştır Kendisinc ilişkin hiçbir ımaJA katlanmaz. O, nite lcndirilmcyi çekemez. Insan ilişkısincleki yetkinli ğin bu imaj boşluğuna bağlı olduğunu düşünür: Kendi benliği içinde, kendisi ile başkaları arasında, ufatlar ortadan kaldırıl malıdır; sılat nitcliği kazanan bir ilişki imajın, ege mcnliğin, ölümün vanındadır. *** Fotoğrafcılıktan moda ya, felscleden ruhbilime dek değişik alanlarda aıaş * C U M H U R İ Y E T KİTAP SAYI 4 6 6 Benzersb Mr kent Barthes ve can sıkıntısı (ustte). Çocukluk günierinden bir alie resmi.