Katalog

Doğan Ergun, "Yöntemi Bulmak" ta bilimselyöntemsizliklerigözönüne seriyor... Türkiye'de toplumsal bilimlerde bunalım mı? İ993 yılı sonlarında bir kitap yayımlandı. Adı: Yöntemi Bulmak. Yazarı:Doğan Ergun. Kitap genellikle sessiz karşılandı. Bir iki yazı dışında üzerinde pek duran olmadı. Oysa önemli bir konuya, sosyal bilimlerde yöntemsizlik sorununa parmak basıyordu Doğan Ergun. Ergun'a göre Türkiye'de sosyal bilimlerde bir yöntemsizlik sorunu vardı ve de sürüp gidiyordu. Kimler yoktu ki Ergun'un yöntemsizlikle suçladığı bilim adamları arasında. Prof Dr. Zafer Toprak, Orhan Silier, Prof. Dr. Emre Kongar, Prof. Dr. Mübeccel Kıray, Prof. Dr. Şerif Mardin, Prof Dr. Yalçın Küçük, Prof. Dr. Baykan Sezer, Prof. Dr. Nilüfer Göle, Doç. Dr. Murat Belge yöntemsizlikle suçlanıyorlardı "Yöntemi Bulmak"ta. Aşağıdaki yazı, bu kitap ve Ergun'un çalışmaları üzerinde duruyor. nemde en öne çıkan sosyal bilim dallan yaygın olan düşünsel eğiliminin de etkisiyle siyaset bilimi ve iktisattır. Dikkatli olarak değerlendirildiği zaman dönemin siyaset bilimcilerinin ve iktisatçılannın yanında önde gelen sosyologlarının yazdıkları da sosyoloji olmaktan ziyade siyaset bilimi ve iktisada ilişkindir. Dönemin en etkin bilim adamları da siyaset bilimcüer ve iktisatçılardır. Tam da o dönemde Türkiye'nin iktisat tarihinin bir sosyolog tarafından yazılması ve 1965 yılında Çukurova üzerine temelde ekonomik ölçütlere dayalı bir sosyolojik çalışma yapılması söylenilenleri açıklamaya yeterlidir. 100 Soruda dizisınin sosyoloji yapıtının önceden başkalanna yazdırılması düşünülmüş olmalıdır. Somut olarak bu böyle olmak durumundadır. Fethi Naci dönemin sosyalist partisiyle bağlantılıdır ve 1960'h yıllarda yayın yapan Yön ve Ant dergilerinde köşesi vardır. Üstüne üstlük ikinci derginin de kurucusudur. Böyle bir insanın sosyoloji kitabı yazılması için Niyazi Berkes'i, Mübeccel Kıray'ı ve hatta Cahit Tanyol'u, o dönemin Sosyalist Kültür Derneği üyesi Cahit Tanyol'u düşünmemiş olması pek ihtimal dahilinde değildir. 100 Soruda dizisinde yayımlanması düşünülen yapıtların hemen tamamının yazarlan bildik bir addır ve bildik bir çevreden dir. Iktisadı Sadun Aren'in, Anayasa'yı Mümtaz Soysal'm kimı başka konulan da örneğin, Murat Sanca'nın, Erdoğan Teziç'in yazmaları gibi. Bu konunun daha açık anlaşılmasının yolu tasarlanmış, ilan edilmiş, fakat yayımlanmamış yapıtları bilmekten geçer. Amaçlanan düşünsel doğrultu dışında o dönemde yayımlanmış bol sayıda sosyoloji ders kitabı da vardır. O dönemin doğrultusuna yatkın sosyologların daha sonraki dönemlerde de ders yapıtı mahiyetinde kitaplar yazmarriış olmaları da bir gerçektir. Doğan Ergun'un 100 Soruda Sosyoloji El Kitabı yapıtının genişletilmiş ikinci baskısı okunduğunda sosyolojinin teorik sorunlarıyla ilgili ve fakat Türkiye'nin problemlerine de duyarlı bir yönelimin ürünü olarak ortaya çıktığı gözlemlenebilir. Sosyoloji El Kitabı'nın sonraki baskılarında belirgin bir şekilde Kemal Tahir'in köykent ayrımının Türk toplumsal yapısının anlaşılmasında bir anahtar rolü oynayabileceğini belirtmesi ve Asya Tipi Üretim Tarzı yaklaşımının varsayım olarak değeri üzerinde durması Türkiye'nin özgün toplumsal yapısına dair • CUMHURİYET K İ T A P SAYI 217 I KURTULUŞ KAYALI ürk sosyologlarını anlamaya j çalışırken hem kendi düşünsel serüvenlerini, hem de Türkiye'nin genel gelişimini bilmek ' gerekmektedir. Çok genel hatlan çerçevesinde değerlendirildiğinde Doğan Ergun'un çalışmalarını 1%0'lann belirlediği ortama oturtmak mümkündür. Çalışmalarının ilk ikisi, 100 Soruda Sosyoloji E! Kitabı ve Sosyoloji ve Tarih aynı yılda 1973'te yayınlanmıştır. Birden fazla baskı yapan bu iki yapıttan sonra 1987 sonlarında Sosyoloji ve Eğitim kitabı, 1990 yılında ise Tiirk Bireyi Kuramına Giriş çalışınası ortaya çıkmış, son olarak Ja 1993 Kasım'ında Yöntemi Bulmak: Türkiye'de Toplumsal Bilimlerde Bunalım yapıtı yayımlanmıştır. Sözü edilen kitapların dışında Doğan Ergun'un yöntemle araştırma teknikleri arasındaki farklılığı açıklayan bir makalesi, "Bilimi Soysuzlaştırmak" başlık.lı 1979 yılında Cumhuriyet gazetesinde yayımlanmış bir yazısı ve Cumhuriyet Dönemi Türklye Ansiklopedisi'nde Türk sosyolojisini konu alan bir başka makalesi bulunmaktadır. Makalelerindeki görüşleri yapıtlarına 12 da bariz bir biçimde yansımıştır. "Bilimi Soysuzlaştırmak" yazısı Yöntemi Bulmak yapıtındaki eğıliminin, belki de tepkiselliğinin, daha doğrusu diğer sosyologların yazdıkları konusundaki duyarlılığının yeni olmadığını göstermektedir. Hatta Sosyoloji ve Tarih yapıtının ikinci baskısının önsözünde sosyolojiyi anlamadığından bahsettiği sosyolog da muhtemelen son yapıtında eleştirdiği sosyologlardan biridir. Son yapıtı Doğan Ergun'un bu tür duyarlılıklarının apaçık yansıdığı bir çalışmadır. Doğan Ergun'un sosyolojik çalışmaları da birkaç değini dışında yeterince ne kelime, hemen hiç gündeme getirilmemiştir. tlk iki yapıtındaki materyalden genellikle sosyolojik çalışmalarda, özellikle de sosyoloji ders kitaplannda zaman zaman kaynak gösterilmeden de yararlanılmış, fakat son üç yapıtı üzerine hemen hiçbirşeysöylenmemiştir. Bir ara, bir gazetede, Cumhuriyet'te kitap şayfası hazırlayan AtıllaAksoyyöntemile araştırma teknikleri arasındaki farkı vurgulamasının önemine ısrarla değinmiştir. Bir de Yöntemi Bulmak yapıtından hemen sonra sosyolog Fuzuli Özmen Kiiltür dergisinde Doğan Ergun'un da içinde yer aldığı son dönem sosyologlarının çalışmalarını doğru sayılabilecek bir şekilde değerlendirmiştir. (1) Anılan yazıda Ergun'un çalışmaları ile Şerif Mardin ve Baykan Sezer'in yapıtları arasındaki kimi ortak noktalar üzerinde de durulmuştur. Onun ötesinde sosyolog Doğan Ergun'un yazdıkları hakkında pek bir şey söylenmemiştir. Diğer sosyologların, Özmen'in makalesinde öneminden bahsettiği son dönem sosyolojisinin tipik temsilcilerinin ürünlerinden söz edilmesine karşın, Ergun'un sosyolojiye ilişkin çalışmaiarından bahsedilmemesinin sosyolojik ve makul bir açıklaması olmalıdır. Bana göre de böyle bir açıklama kesinlikle vardır. Ergun'un düşünceleri genelde yaygın olan eğilimin doğrultusunda şekillenmemiştir. yazış süreciyle bağlantılı olarak düşünmek gerekecektir. Yukanda da belirtildiği gibi Doğan Ergun 1960'h yılların ortalannın şekillendirdiği bir sosyologdur. Türkiye'de 1960'ların yaygın düşünsel eğiliminin etkilediği bir ortamda yapıtlan şekillenmiştir. Ancak belki de o dönemin siyasal boyutunun yazdıklanna en az yansıdığı entellektüellerinden biridir. Zaten o dö öncelikle sorunu yazdıklanyla ve Sosyoloji B Kitabı S AY F A