Katalog

giriştiği bir çatışma, Cumalı'nın 1944 yılında yazdığı Muharebe Görmüş Bir Adam Ânlatıyor'daki dizeleri anımsatıyor: "Muharebede ne ölüm korkusu gelir/ Insanın aklına/ Ne evi barkı düşünürsün/ Gezin üst kenan ortasından/ Arpacığın tepesinden/ Beğendiğin yerini seçersin hedefin/ Tetiği elin titremeden çekersin/ Artık karşındaki sana benzemez/ .../ Artık senin yaşaman için/ Onun ölmesi lâzımdır." Necati Cumalı'nın Viran Dağlar'ında, duygular, kimi zaman çevre, doğa ve hayvanların davranışlarıyla veriliyor. Bir sinema görüntüsü kazanan bu anlatım, sayfalarca betimlcmeyi karşılayabiliyor. Zülfikâr Bey'in sevdi ğinden ayrıhşında, evin köpeğinin, aralanndaki gizi biliyor gibi sevdiğinin ayakları arasında dolaşışı, onu teselliye çalışmasıbutürgörüntülerden. Necati Cumalı, öykü ve romanımızda kasabayı, kasabaların yaşam koşullarını, değer yargılarını irdelemiş, bu konuda başarılı ömekler vermiş bir yazardır. Kendisine "kasabanın öykü ve romanımızdaki yerini" soran Doğan Hızlan'ı, 1981'de şöyle yanıtlar: "Kasaba, yani ne kent ne köy, ikisi karışımı bir yerleşim merkezi. Türkiye'yi en iyi yansıtan yerleşme örneğidir bence kasaba. Kasaba kültürü bütün yaşamamızı etkiler. Kasabagörgüsü egemen RtacaU Cumah'ran Kasabatan dir bütün değer ölçülerimizde. Politika eğitim, sanat, hoşgörü ortamını kasaba saptar bizde. Roman kentleşmenin sanatıdır gerçi. Ama kendeşemiyoruz işte. Kolay değil. (...) Keşke örnek kentleryaratabilsek. O zaman özlü düşün ürünleıine dönüşecektir roman. Yığınla abuk sabuk ayrıntısından styrılacaktır. (...) Ama sadece bizim sorunumuz değil bu. Her ülkede yerleşme biçimleri koşullandınyor romanı. Faulkner'in Jefferson'u gibi. Biz daha uzun süre kasabalı kalacağız romanda. Kusur sayılmaz bu. Kırmızı ile Siyah da kasaba romanıdır." (Gösteri Dergisi.s.4) Bir bakıma Viran Dağlarda bir kasaba romanıdır. Makedonya'nın birçok bölümü kasaba hatta kırsal kesim ya da köy özelliklerini taşır. Şehirlerde ıse ne Zülfikâr Bey ne de onun soydaşları etkindir. Manastır, Selanik gibi kentler, Zülfikâr Bey ve arkadaşlarının, okumaya ya da eğlenmeye gittiği gurbet duraklarıdır. Cumalı'nın kasabayı iyi tanıyışı, Viran Dağlar'da, dinlediği Rumeli gerçeğini doğru anlatmasını sağlamış Aradaki zaman ve mekân uzaklığını aşarak, günümüze ve yurdumuza göndermeler de bulabilırsiniz bu romanda Necati Cumalı, edebiyatın hemen her dalında eser vermiş, başarılı olmuş bir yazar. Öykü, roman, oyun, dememe onun çalışma alanları. Bütün bu .lallardaki başarısıysa, bence, şairliğinın ustalığına bağlı. llk şiirini 1939'da, ılk şiir lcitabı Kızıl Çullu Yolu'nu 1943 'te yayımlayan Cumalı, şiirlerindeki içten söyleyişi, dil ve anlatım ustalığını, toplumsal gerçekleri özümseyişini, düzyazı alanındaki eserlerinde de sürdürdü. Necati Cumalı'nın şiirinin, türkülerimizle yapısal bir akrabalığı vardır: Lirizmi, yalınlığı ve bir öyküyü sezdirişi. Belli birolayı belgelemek, birdöneme tanıklık etmek için yakılır türküler. Necati Cumahmn doOduOu ev.(Solda). Viran OaOiara hanrlık gezlsl lcin gltöfll S«lanlkte Beyaz Kule önünde. (Ostte) Mostar. Aflustos 1973. (Aitta) Yafamdaki ŞHr şiraz Sanat Festivali'nde şahbanu'ya tanrtılrken.. CUMHURİYET KİTAP SAYI 251 Ama, insanın değişmeyen temel duygularını anlatışları, onları zaman ve yer kıskacından, sınırından kurtarır. Necati Cumalı'nın şiirinde, dönemine tanıklık* etmek, insanlarımızın sınıfsal özelliklerini, duygularını, tepkilerini kısacık dokunuşlarla verdiğinden yazıldığı dönemlesınırlanmaz. Çoğunİukla yalnız zamandan değil yazıldığı yer ve ülkeden de ötelere açılır. Boşaltılmış bir işlik, demiryolu işçilerinin ardından kalan yapı artıkları bir film karesi canlıhğındadır, "zamansız ve mekânsız": "Neredeler şimdi?/ Nerede çekiç sesleri/ Kasa kasa somunlar, cıvatalar,/ Traversler, çakıl yığınları,/ Kaynayan katran kazanı?/ .../ Göz göze acılı yıldızlar,/ Ölüsüyle ak kilin;/ Çekerek içlerine,/ Onulmaz bir özlemi, yalnızlığı/ Taş kırıkları tozlarıyla./ .../ Bu tümsek eğri büğrü,/ Onlardan birinin gömütü./ Satlıcan mıydı batar' S AYFA 5 J