Katalog

MAHMUT ÖZIŞIK ıet/sche'yle tanışmam "Ahlakın Soykutuğu" eserııleoldu Nıetzsche'nın cserlen, bırbır lerını tamamlayan nıtelıktc ol mayıp, bırbirlerıne destek veren tekstler olma o/ellığını taşırlar Bu açıdan bakıldığı takdırde, Nıetzsche her kıtabında aynı so runsahn, ınsanın ve medcnıyetın ıçyuzu nun ortaya çıkarılmasına çaba sarfetnuştır Aynı konuları değişık tekstlerınde kımı za man kendını tckrarlamaktan da çekınme yerek, değışık onermelerle açıklamaya ça İışmış, çozumlemelerını /engınleştırmış Ahlakın Soykutuğu adlı eser, bıze bır olçu de anahtar vazifesı gorerek, Nıetzsche du şuncesının temel kavramlannı açıklamada yardımcı olabılccektır Ahlaki değerler, ıyı ve kotuyu bırbırın den ayırmaya yarar Pekı, nedır bu değer ler, nasıl orlaya çıkmıştır, kaynakları neler dır? llahı ve/veya ebedı mıdırler, yoksa za mana bağlı olarak değışıklığe uğramışjar mıdır' Bugun, en yuce değerler olarak ka bul goren merhamet, fedakarlık, feragat ktndılığınden varolan değerler mıdır? Bu dcğerlerın hayata ve hayatın devam ettırıl mesıne katkıları var mıdır1 Nıetzsche, 'iyi'yı tanımlayan bu değerle rı, ınsanlığın sonunu getırecek değerler olarak gormektedır Bu değerlerın yeşerdı ğı ortamlar araştırılmalı, bu değerlerın de ğerıuzerındeduşunulmelıdır Bu gırışten anlaşılabıldığı gıbı, eserın ko nusu ahlaki değerler sıstemıne bır saldırı dır Eser uç ayrı başlık altında yapılan ınce lemelerden oluşmaktadır tyi ve kotu lyi ve zalim Gunah Vicdan azabı Çileci idealler Dogumunun 130. yılında... N Nietzsche'de f f Yeni İnsan Arayışı İNietzsche'nin eserleri, birbirlerini tamamlayan nitelikte olmayıp,' bırbirlerine destek veren tekstler' olma özelliğini taşırlar. Bu açıdan bakıldığı takdırde, Nietzscheher kitabında aynı sorunsalın, insanın ve medeniyetın içyüzünün ortaya çıkarılmasına çaba sarfetmiştir. Aynı konuları değişik tekstlerinde kımi zaman kendini tekrarlamaktan da çekinmeyerek, değışık onermelerle açıklamaya çalışmış, çözümlemelerini zenginleştırmış. "Ahlakın Soykutuğu" adlı eser, bize bir olçüde 'anahtar vazifesı' görerek, Nıetzsche düşüncesının temel kavramlannı açıklamada yardımcı oluyor. yaşayan guçsuzler, sıra dan ınsanlar, suru ınsa nı, arıstokrat seçkınle rın değerlerıne, kuvvet le, cesaretle, savaşla karşı çıkamayacağını farketmıştır Bunakar şılık, dahıyane bır yara tıcılıkla, gıiç ve gucu temsil edenı bırbirınden ayırarak bu değerlerı ters yuz etmesını bılmıştır CJUCU kullan mamak en ustun cr dem, bır ırade gosterısı halıne getırılmıştır İyı olmak, bu dunyadan fa/Ja bır şey bekleme mektır, ıntıkamı ancak tanrı alır, sabırlı olun malı, kımseye ılışılme melı, ıhtıyatlı olunmalıdır Bu, muthış bır niantık kabılıyctıdır Guç değersizleştirilmekte, zayıflık yuceltilerek seçkinler adeta guçlennden, hayata bağlılıklanndan utandırılmaktadır. (.alışmaktan yorgun, sureklı hakaret al tındakı suru ınsanı, muhtelıf kılıselerın, ruhban sınıfının yonlendırmesı ıle, erdenıı uyuşuklukta, hareketsızlık ve tefekkurde, bunların doğurduğu fızıkı kabızlığın çare sını perhızlerde, ruhun obur dunyada hu zurakavuşacağı ınancında bulmuştur , tyı, hayata kuskun olan, kotu, hayatıyetı temsil eden butun değerlere sahıp çıkandır arlık ve zalim adını almıştır. Saptırılan değerler] Nıetzschebırbırı ardına sıralar Kotuluğe karşılık vermemek = ıyılık merhamet Aşağılık ve korkaklık = al^ak gonulluluk Boyun eğme= bağlılık Beklegor=sabır lntıkamalmama = affetmek Sefalet = yenıden doğuşa hazırlık En ^ok ac ı ı,ekenler, en çok sevılenlerdır Suru insanının buyuk beklentisı, yuce tanrının adaleti ve adil tanrının gelecek krallığı bu değerlerın kabulu ile tum toplumlara hakım olmuştur. Unutmaeylemı.bı lıncın duzcnlı çalı^ masını sağlamak ıçın, aynı sındınm sıste mındeolduğugıbı.sa dıce gereklı olanımu Iufa7a eden hayatıyeıın temel ışlevlerın ıknbırıdır Buna mu k ıbıl hafıza, unutma cylemını gerektığınde durduran ve ınsanın geleceğe daı r soz vere bılen bır varlık olma sını sağlayan unsur dur Orfveâdetlerde kı ahlaki nıtelıkler ınsanları kendı araların da olçiılebilir varlıklar halıne getırmış (bırbırlenne benzer varlıklar), hafızanın ve dolayısı ıle sorumluluk anlayışının gelış mesıne katkıdabulunmuşlardır Cemıyet ıçınde ınsanın ya^ayabılmes>ı, ancak i(,gudulcre gemvurabılmesı ıle ger çekleşmıştır Bu gemvurma eylemı de yıne ancak bır yolla, ınsan hafızasına kımı ya sakların hu, unutulmayacak bır şekılde, acı ıle yerleştırılmesı sayesınde mumkun ol muştur Insan, toplumda ya^amanın bede lını ışkenceyle oğrenmıştır Tarıhtekı ceza kanunlarının muhtelıf vahşetle dolu olma sıbununkanıtıdır Nıetzsche'ye gore, ınsan hafızasında ya sakların yerleş,mesını sağlayan cezanın or taya ykı^ı, basıt bır borçalacak ılı^kısın den kaynaklanmıştır Cemıyetler oluşurken karşılıklılık esası, bu olu^umun teme lını teşkıl etmıştır Alacaklı, borcu oden medığı takdırde borçlunun fızıkı varlığına ıstedığı şekılde tecavuz etmekte hak sahı bıdır lster borçjusunun kolunu keser, ıs ter kulağını veya onu kole nıyetıne kulla nır, karısını, kızını elındcn alır vesaıre Burada dıkkatı çeken husus, borcun kar^ıla nabılmesı ı<,ın borçlunun herhangı maddi bir varlığının kullanılmaması ve alacaklı ya, borçlunun bızzat fizıkı varlığını ceza Günafıvicdan azabı Nıetzsche'ye gore iyı ve kotu, iyı ve zalim tamamen larklı karşıtlıklardır Bınncı karşıtlıkta, ıyı kotuye gore oluş,mamıştır A prıorı vardır Arıstokrasının hakım olduğu toplumlarda, guçluler, seçkınler kendı ya şam bıçımlerını, yanı kuvveti, sağlıklı olmayı, savaşı, macerayı, yaşamak içın calışmamayı ıyı olarak tanımlamışlar, kotuyu bunların karşıtı olarak gormuşlerdır Ko • tu, guçsuzluktur, zayıflıktır, korkaklıktır... Nıctzsthe, ıyı ve kotu kelımelennın etımolojısınde de bu te/ını destekler kanıt lar aramıştır Otu? yıl savaşlarına kadar Al manca'da kotu, aşağı sınıftan, basıt olan adam ıçın kullanılagelmıştır Latınte'de malus', kotu' koyu renklı adam, beyaz ır kın ıstılasından once Ilalyan toprağında yerleşık ınsan, 'otokton'lardır Yıne Latın cede 'bonus , savaşçı, ıyı ıleeş anlamlıdır Nıctzsche'nınbukarşıtlıktavurgulamak ıstedığını kısaca ozetlersek, netıcede 'ıyı' arıstokrat seçkınler tarafından tanımlan makta ve 'kotu' aşağı sınıfların yaşam bıçı mı ıle ozdeşleşmektedır İyı, seçkınlerın kendılerı, kotu, kendılcrı gıbı olmayanlar dır İyı ve kotu arıstokrat toplumlarda ozel lıkle eskı Yunan ve Roma'da bu şekılde an laşılırken, soz konusu bu medenıyetlerın zaman ıçınde zaafa uğramaları ıle bırlıkte, ıyı kotu karşıtlığında temellı bır değışıklık gerçekleşmıştır lyi, zalim olmuş; kotu, iyi olmuştur. Şıımlı karşımi7da ıyı zalim kar şıtlığı vardır Bu değışım nasıl gerçekleş mıştır Zorluklarıçındedoğup.zorluklarıçınde S A Y F A 1 2 lyl ve kötü lyl va zalim landırma hakkının verılmesı, alacaklının da bunu zevkle uygulanıasıdır Zulmetmek, henuz ehlıleşmemış ınsanın temel durtulennden bırıdır Onun neşelenmesı ne, hayattan zevk almasına katkıda bulun maktadır Acı çekenı seyretmek zevklıdır, acı vermek daha da zevklıdır 1 nsana aıt bu gerçeğı, ınsanlığın uzun tarıhı emsalıyle bı ze gostermekıedır Vahşet gosterısiz, infazsız duğun bayram olmaz! î Ceza üe bırlıktc adalet anlayışı da borçalacak ılışkısıne bağlı olarak gelışmıştır Nesnelerı fıyatlandırmak, değerlen olç tnek, değış tokuşlarda eşıüığı aramak ınsa nın ılk uğraşıdır Duşunme eylemı bunlara bağlı olarak gelışmıştır Her şeyın olçulebilir olmasının kavranması, guçlerın de olçülebilir olduğunu farkettirmıştir. Eşıt guçte olanlar, çıkarlarını karşılıklı olarak anlaşmalarla korumuşlar, kendılerınden guçsuz olanları, bu anlaşmalara rıayet etmeye zorlamışlardır Hukukun temelını oluşturan bu anlaşmalar sayesınde cemıyetler varlıklarını surdurebılmışler, toplum huzuru sağlanabılmı^tır Bu huzurun bedelı, ferdin cemıyete borçlanması olmuştur Suç ışleyen kışı cemıyete karşı yukumluluklerını yerıne getırmeyen kışıdır, cemıyet bu kışıyı reddederek ona her turlu cezayı uygulama hakkına sahıptır Orgut lenmesının başlarında cemıyet suçluya karşı çok katı bır tavır takınırkcn, guçlenıp, gelıştıkçe suçu daha kolay bağışlayabı lırhalegelmıştır Nıetzsche'ye gore, bır toplumun zengın lığı bağışlayabılme yeteneğı ıle doğru orantılıdır Bugunku gelışmış toplumlarda, suçlulara uygulanan cezaların hafıflemesı bu savı doğrulamaktadır Sıradan ınsanın seçkınlere karşı besledığı duygu hasettır Haset, ıntıkam, kuşku, kıskançlık duygularının bır bıleşkesıdır Bunlar pasıf duygulardır ve adalet şuphe sız bu duyguların tatmın edılmesı ıçın va rolmamıştır Tersıne, seçkınler bu duygu ları frenlemek, zapturapt altında tutmak, yıkıcı eylemler halıne gelmelerını onlemek ıçın nızamlar getırmış, kanunlar koymuş lardır Toplumun barış ıçınde yaşayabıl mesı ıçın bu duygulara adeta delı gomleğı gıydırılmıştır Toplum.kımıtaraflarcazannedıldığıgı bı bır mukavele sonucu meydana gelme mıştır Mukavtle yapmaya ıhtıyacı olma yan guçluler, kendı ırade ve değerlerını 7orla kabul ettırmışlerdır Hayatıyeti sağlayan temel ıçgudu, iktıdar olma ısteğı ve ıradesıdir. Hayatıyetın tcmsılcılerı guçlu ler de, zayıfları, kendılerıne tabı kılmışlar, bunu sağlarken de fertlerın gudulerını en katı kurallarla kiMtlamışlardır Nıetzs che'ye gore, iktıdar olma ıradesı, yanı hakımıyet tutkusu her fertte vardır 1 lakımıye te gıden yolun kaldırım taşları da, taarruz, zulum, tahrip veyoketmek taşları ıle doşe lıdır Oysa toplumun orf vc âdetlerı, nı zamları, kanunları, ferdı hapsederek, bu yolda ılerlemesını engellemıştır Aşılamayan engeller, dışa vurulamayan guduler zaman içınde iç dunyanın, ruhun yaratılmasına vesile olmuşlardır. Gunah ve vicdan azabının doğuş sebe bı, toplumda saldırgan ve zalim huvıyetını kaybeden ınsanın, ıçgudulerını tatmın et mek ıçın, başka ınsanlara karşı değıl de, kendı hayvan "ben"ıne karşı mucadelesı olmuştur Bencil olmamak temel ahlaki değerlerden bırı ınsandakı eziyet etme ı gudusunun başkalaşarak kendine eziyet C U M H U R İ Y E T K İ T A P S A Y I I 2 S 1