Katalog

M. HALIM SPATAR Mozarftn Yapıtlarındaki Masonik Örgü M ozart'ın 200. öliim yıldönümiine rastlayan ve Mozart Yıh olarak ilan edilen 1992, "özgür girişimci dünyanın" lırsatı ganimet bilişinin tipikbirörneğiydi; "Mozart Logosu"nun ortalığı kasıp kavurduğu, Encyclopedia Britannica yıllığında bile "Mozartomania" diyenitelenenbir"promosyon" yılı olarak yaşandı. Mozart'ın yapıtlarının yeni CD'lerindcn çeşitli konserlerc, operalarının temsillerinden Mozart tişörtlerine, hatta Mozart pastalarına varıncaya kadar "durgun" piyasaların yüzünü güldüren bir "kültürsanat" olayı ve "business trcnd"inde bircanlanma kaynağı olarak nasıl değerlendirilebileceğini de gösterdi. Görselişitsel "kültür" dünyamızda Mozart, tablo ve resimlerinden filmlere yansıyan sarı saçlı uzun peruğu, sivrice burnu, bclki de gerçek Mozart'a hiç benzemeyen, ama yaşadığı günlerdekiyle oranlanamayacak kadar çok, inanılmaz sayıda insanın tanıdığı bir besteci oldıı; üstün yetenekli bir çocuk Mozart olarak herkesin bildiği bir yüz halinc geldi. Viyana Çocuk Korosu'nun çocukları, konserlerde dinleyici karşısına kiıçük " Wolfgang"lardan oluşan bir lopluluk olarak çıktılar. Mozart'ın çoğu kez ilgisizliğinden ve değer bilmeyişinden yakınadurduğu Salzburg, önemli ve de kazançlı bir Mozartturizm endüstrisinin merkezi haline geldi. Mozart'ın doğum yeri olarak pek çok paranın buraya akmasını sağiadı. Plak, CD ve kaset yapımcıları, radyoların "Batı sanat müziği" saatlerinin yöneticileri akla sığmayan bir güç ve etki kazandılar Mozart'ın özellikle müziğinin hemen herkese seslenebilir bir nitelik taşıması, onu, ülkemizde Batı müziğine en yabancı kulakların bile kolayca algılayabildikleri bir besteci kılmıştır. Belki de büyük bir bölümümüzün yaşamımızda ilk kulak kabarttığımız Batılı bestecilerin başında gelir Mozart. Bunun yanı sıra Mozart'ın birbirinden değerli ve güzel bunca yapıtı 35 yıllık kısacık ömrü içine sığdırmış olması, yaşamı konusunda yazılıp çizilenler, hakkında yazılmış sahne yapıtları, filmler, özellikle de Amadeus filmi, ardından geçen yılın "Mozart" fırtınası, onu büyük bir ilginin odağı haline getirmiştir. Sinemalarda ve çeşitli TV kanallannda sık sık yer alan Amadeus filminin yarattığı etki, kendisine ve çevresine ilişkin gerçekle ne derece ilgisi olduğu kestirilemeyecek bir görüntünün belleklere yerleşmesine nedenolmuşur. Bütün bunlara karşın, bütün öbür Batı müziği bestecileri gibi, Mozart'ın içinde yaşadığı çağ, bulunduğu, çalı İlginç bir Mozart kitabı Mozart'ınYapıtlarındaki Masonik Örgü", 18. yüzyılda Masonluğu inceleyen güzel oir bölümden başlayarak 18 bölüm ve üç ekle, çevirmenin ekinden oluşuyor. Yazar, yer yer Mozart'ın yapıtlarındaîri örgüyü de örnekleriyle açıklıyor. Bunun yanı sıra, konu ile ilgili geniş bir kaynakçayı da içeriyor. ve hobilere ayıracağınız "kaçamak boş zamanlarınız" ise çok kısıtlı ve kısa. Evinizde oturup bir Mozart dinleseniz bile, derinlemesine hesaplasanız, kimi zaman bunun bir konser biletinden bile daha pahalı olabileceğini görürsünüz. Bu yüzdendir ki, müzik anlayışının, kulak ve göz zevkinin tümüyle değişimden geçtiği, her şeyin görsel işitselleştiği, edebiyatın TV kültürsanat programlarındaki söyleşilere ve bazı edebiyat yapıtlarından yapılmış uyarlamalara indirgendiği kültürdünyamızda bazı şeyler gerçekten daha da lüks hale geliyor, hatta, bir zamanlar Bach'ın ve daha pek çok bestecinin çalınmaya dinlenmeye uzun süre unutulması, bazılannın bugün bile hatırlanmaması gibi bir olgu, belki de günümüzde, farkına varılmadan, daha büyük boyutlarıyla yaşanıyor. "Her zaman öyleydi" desek de, galiba kültür bugün gitgide daha küçük bir azınlığın ilgi ve uğraş alanı içine kapaniyor. Romanlar ve öyküler artık giderek daha az okunuyor, insanlar okumaktan çok, seyretmeye yöneliyorlar; büyük diye öğrendiğimiz yapıtlar olsa olsa çeşitli TV uyarlamalarıyla bilinen şeyler haline geliyor. Yazarlar, sanatçılar ve onlarla birlikte geçmiş dönemlerin yaşamı, sorunları, o günlerin dünyası, sanki bin vıl öncesiymişcesine uzaklaşıp bulanıkJaşıyor. Bugün, içinde yaşadığımız dünyada, her şeyin yüzeyselleştiği, insanların iç yaşamlarını ancak din ve etnik duygu ve heyecanlar içinde algılayabildikleri bir ara dönemden geçiyoruz. Insan kardeşliği, insanoğlunun her evresinde daha iyi bir yaşam süreceği sömürüsüz bir dünya umudu, insanoğlunun binyıllık ütopyası, kardeşlik ve eşitlik toplumunun inşası için büyük acı ve deneyimlerin dersleriyle hazırlanmış olan toplumsal modeller "kapı dışan" edilmiştir, günümüzün "yuppi deyimiyle" "out"olmuştur. Geçen yüzyıhn, ondan önceki yüzyılların hatta tarih öncesinin tüm yoz inançlan ve değer yargıları hortlamış, insanlar etnik, inançsal vb. küçük küçük kümelcre bölünmüş, 20. yüzyıhn sonunda olacağını hiç kimsenin aklının almadığı bir kan ve vahşet isterisi bütün dünyayayayılmıştır. • C U M H U R İ Y E T K İ T A P SAYI 2 5 1 Ara dönem Mozart hrtnıası şıp yapıt verdiği toplumsal koşullar, düşünceleri, inançları, sevgileri, güçlü ve zayıf yanları Türkiye okuyucusu tarafından gerektiği gıbi bilinmiyor. Çeviri ya da telif Türkçe müzik tarihi kitapları ise hem sayıca az, hem de konuyu ele alışlarında ön bilgileri sunmaktan pek öte gitmeyen türden kitaplar. Çoğu da, besteci ve sanatçıları yaşadıkları dünyadan yalıtlanmış, göksel ve ulu yaratıklar gibi inanılmaz bir yüceltim ile ele almaya alışmış anlayışların ürünü. (Buna karşılık, Kasım 1992'de yayımlanan değerli bir araştırma, Mozart Bir Bilincin Öyküsü'nün (1), Mozart'ın yaşamı ve çevresi konusunda şimdiye kadar rastlayamadığımız zenginlikte bilgiler içerdiğini belirtmeden geçemiyorum.) Medyanın egemenliği Görsel işitsel bir medya (uryasının egemen olduğu "kültür" yaşamımızda sanatçıların içinde yaşadıkları çağı, toplumu ve toplumsal ilişkileri, bu sanatçıların toplumsal, düşünsel ve politik ilgilerini ve deneyimlerini ancak medyanın bize sunduğu kadarıyla ve sunduğu biçimde algılayabiliyoruz. Üstelik, kişinin, yaşamının her saniyesini, kendi yaşam standardını sürdürebilmek çabası içinde geçirmek ve değerlendiımek zorunda olması, bireyleri kültür vesanata, düşünsel etkinliklere giderek daha az vakit, takat ve fırsat bulur bir durumda bırakmakta. Böyle olunca da, günümüz kültürsanat ve düşünce yaşamını, düğmeyi çeviriverdiğiniz zaman karşınıza çıkan görüntüses karmaşasının size sunduğu ya da sunmayı öngördüğü kadarıyla yaşayabiliyorsunuz. Üstelik bunun da, bundan önceki dönemlerle oranlanamayacak kadar pahalı, kişinin yaşamının bir bölümüyle ödediği büyük bir maliyeti var Bugün bir televizyonunuzun, bir müzik setinizin.birkompaktdiskçalarınızın, diskoteğinizin, kitaplarınızın, bir çalışma odanızın, bir radyonuzun vb. olabilmesi, böyle bir standardı sürdürebilmeniz, 24 saatlik gününüzün büyük bir kısmını bunun hnansmanına olanak verecek bir çalışma ve bunun yanı sıra böyle bir çalışmaya sizi hazırlayabilecek bir kendini yeniden üretme çabası içinde geçirmenizi gerekli kılıyor. Kültür, sanat, kişisel ilgi SAYFA 14