Katalog

Prof. Dr. Çiğdem Kağıtçıbaşı "İnsanAileKültür"adlı kitahnda bir model öneriyor Aileler nasıl değişiyor? MÜRŞİT BAUBANUUR • însan Aile Kültür / Çiğdem Kağıtçıbaşı / Remzi Kitabevi / 140 s. / 7.000 TL. / CKK Kod No: 097.562 Boğaziçi Üniversitesi Psikoloji Bölümü Başkanı olan Prof. Dr. Çiğdem Kâğıtçıbaşı'nın "Insanİnsaiı AileKültür" adlı çalışması kısa bir Aile süre önce yayımlandı. Prof. KağıtKültür çıbaşı, kitabında sosyokültürel yapı ve süreçlerle psikolojik yapı ve süreçler arasındaki dinamik ilişkinın nasıl olacağını sorguluyor, yaygın varsayımları ve alışılagelmiş kalıpları sarsmaya çalışıyor. Prof. Kağıtçıbaşı, gelişmekte olan ülkelerin gündeminde "gelişme"nin olduğunu vurgulayarak bunun ne olduğu ve nasıl sağlanabileceğinin politik ve ideolojik tartışmaların temefini oluşturduğunu söylüyor. Gerçekten de değişmenin nasıl olacağı, hangi yönde olacağı, Batı modelinin mi benimseneceği, neyin deeiştirilip neyin muhafaza edileceği soruları ve tartışmaları sonuçta "nasıl bir insan modeli" sorunsalında birleşiyor. Burada da tartışmalar politik ve spekülatif düzeye kayıyor. Çiğdem Kağıtçıbaşı, sorunu tüm bunların dışında bir açıdan ele alarak kültürel psikoloji ve kültürlerarası psikoloji bakışıyla inceliyor. Prof. Kağıtçıbaşı, amacının temel insan ilişkilerini ve aile ilişkilerini irdelemek olduğunu belirtiyor ve bunu da psikolojik çözümleme düzeyinde gerçekleştirmeye çalışıyor. Sayın Kağıtçıbaşı, "İnsanAileKültür" adlı çalışmanızda ana konu nedir, amacınız nedir, kısaca açıklar mısınız? KAĞITÇIBAŞI Bu kitapta geniş toplumsal süreçlerle, olgularla, insan olgusu arasındaki ilişkileri irdeledim. Bu, zaten benim akademik kariyerim boyunca il'lendiğim, hep daha iyi anlamaya çalıştığım bir konu. 'zellikle, Türkiye gibi hızlı sosyal değişme içinde olan toplumlarda, toplumsal oiaylar ve insan olaylan nasıl bağdaşıyor veya nasıl bağdaşmıyor soruları benim için çok önemlidir. Şimdiye dek ekonomik gelişme için nasıl bir insan olgusu veya nasıl bir insan modeli geçerlidir sorusu ön planda olagelmiştir. Bu soruyu ben de sordum ve modernleşme kuramının verdiği cevabı sorgulamaya başladım, bir yerde de eleştirdim. Kitapta bu ortaya çıkıyor. Psikoloji biliminin en çok üstünde durduğu konu sizin deyişinizle "davranışın evrensel kurallarını gelistirmek" oldu. Dolayısıyla birey temel alındı. Psikolojinin insan davranışı alanında kendini sınırlamasının kültürü dikkate almayan niteliğinin doğmasına yol açtığını belirtiyorsunuz, bunu biraz açar mısınız? KAĞITÇIBAŞI Bu, biraz önce söylediğimin doğal uzantısı oluyor. Şöyle ki; ben psikolog olduğum için sosyal değişme ve gelişmeyi temel insan ilişkileri ve aile ilişkileri bakımından irdelerken psikolojik çözümleme düzeyinde olaya yaklaştım. Ama bu çabada gelenekscl psikoloji yaklaşımının pek yararlı olmadığını gördüm. Psikoloji bir bilim olarak 19. vüzyılın sonundan beri, aslında fiziksel bilim modelini benimsedi. Yani bir laboratuvar çerçevesinde, geniş çevreyi dikkate almadan Prof. KâQiiı,,ih,ı:,,ı Uüğu'nun birçok ulkesinde yapılan araştırmalarda psikologlann bulgularının "toplulukçu degerterin. bajlılıklann aile düzenınde eksılmedıflı" yönunde oldujjunu belirtiyor B bırey davranışını soyutlayarak ele aldı. Fiziksel bilim modelinde amaç nasıl ki evrensele ulaşmak, evrensel doğa yasalarını saptamaksa, psikoloji de insan davranışı yasalarını saptamayı amaç edindi. Bu önemli, ama insanın doğal çevresini gözardı eden bir tutum. Benim ele alışım doğrudan birey düzeyinde, birey kalıplarıyla değil, toplum içindeki bireyin ele alınışıdır.Böyle olunca da tabii hangi toplum içindeki birey sorusu ön plana çıkıyor. Ben topfumbirey ilişkisini ciddiye alıyorum. Biraz önce belirttiğim geleneksel yaklaşım algı, öğrenme gibi temel psikolojik süreçlerde geçerli olabilir, ama aile, değerler vb. toplumsal çevreden çok etkilenen konularda geçerli olmayabilir. Işte burada ben eleştirilerimi psikolojiye yöneittim. Bireytoplum ilişkisini temel alıp aile olgusuna eğıldiğinizi belirtiyorsunuz. Psikolojik çözümleme düzeyinde böyle bir bakış ne gibi bir görünüm çıkarıyor ortaya? KAĞITÇIBAŞI Şöyle açıklayayım; 1960'lardan başlayarak günümüze kadar gelen bir modernleşme kuramı var. Bu kuram, endüstrileşme ve ekonomik gelişmeyle, insanlar arası ilişkilerin bireyci ilişkilere doğru yöneleceğini ileri sürüyor. Ailenin de bu çerçevede Batı. Bunu yal. Demogralarda vb... Varsayım şu: Yakın bağlarla oluşmuş aile kalıplarından aynşmış / çekirdek aile kalıplarına geçiş , ı inceleyen kuram olacaktır. Bu hep böyle varsayıldı. Türkiye gibi toplumlara bu yüzden geçiş toplumları dendi. Yani hep geçiş halinde, hep gelişmekte... Fakat 70'lerin sonuna doğru modernleşme kuramı eleştirilmeye başlandı. Ben de daha çok okuyup yazdıkça sorgulamaya başladım. 1950'lerden 80'lere geldik, hâlâ geçiş toplumuyuz. 30 yıl geçmiş, yine geçiş nalindeyiz. Peki durağan bir şey yok mu? Böyle bakınca insan görüyor ki bazı şeyler pek de geçmiyor. Sürüyor. Aile olgusunda değişenler ve değişmeyenler neler sizce? KAĞITÇIBAŞI Benim düşüncelerimdeki en önemli değişiklik "Çocuğun Değeri" araştırmamda, onun bulgularında ortaya çıktı. Bu araştırmayı 1970'lerin ortalarında Türkiye çapında bir örneklemle gerçekleştirdik. 42 il, ilçe ve köyde insanlarla, karıkocalarla yapılan konuşmalar genel nüfusu temsil edici birörneklem oluşturuyordu. Bu çalışmam 1980'de basıldı ve Sedat Simavi Vakfı Bilim Odülü'nü aldı. O araştırmada şunu tespit etmiştim: Sosyoekonomik gelişme arttıkça ya da şöyle söyleyeyim, gelişmiş yörelerle gelişmemiş yöreler arasındaki farkhlıklara bakınca gehşmiş yörelerde anababanın çocuğa bağımlılığı azalmaktaydı. Yani çocuğun yaşlılık güvencesi olma hali azalmaktaydı. Buradan yola çıkarak aile ayrışmışlığa doğru gidiyor diye yorum yapmıştım. Oysa ki bu yanlıştı, daha doğrusu eksikti. Çünkü benim o araştırmada sorduğum sorular hep maddi bağımlılıklı ilgiliydi. Çocuğun, yetişkin evladın para yardımında bulunması gibi. Buradan giderek bütün bağımlılıkların azaldığı sonucuna varmak olmazdı aslında. Sonraki yıllarda "Çocuğun Değeri" araştırmasına tekC U M H U R İ Y E T KİTAP SAYI 22 S A Y F A 16