Katalog

Orhan Veli'den Çeviri Şiirler Şairin hoş sırları "Şiir tercümesinin adamakıllı güç, hatta çok kere imkânsız bir şey olduğunu akıldan çıkarmamak lazım. Burada sadece tnütercim olarak konuşmuyorum. Kendim de şiir yazdım. Bir şiirin ancak bir defa söylenebileceğini, ancak bir türlü söylenebileceğini kendi tecrübelerimle biliyorum. Bu gerçeği Fransız şairi Cocteau şöyle anlatıyor: 'Bir şiir hiçbir dile tercüme edilemez. Hatta yaz,ılmış göriindüğü dile bile.' Peki madem ki öyle, insan\>u kadar güç, bu kadar imkânsız bir işe niçin girişiyor? Bunun cevabını kendime göre vermeye çalışayım. Şiir başka bir dile ister çevrilsin ister çevrilmesin, bir şair başka memleketlerin şairleri gibi duymaya, onların düşündüklerini düşünmeye, onların usullerini kullanmaya kalktı mı kendi imkânlarının başka hiçbir suretle genişletilemeyecek bir şekilde genişlediğini görüyor. Bu, yalnız. şair için değil okuyucu için de böyle." Orhan Veli, 1947 yılında yayımlanan Fransız Şiiri Antolojisi'nin Önsöz'ünde, şiir çevirmenin zorlukları ve olanakları üstüne düşündüklerini böyle açıklamıştı. Bir şiirin yalnızca içerik olmadığını bilir bir ozan. Şiirin bütün büyüsünü oluşturan çoğu kez söyleniş biçimidir. Ozan yeni bir söyleniş biçimi yaratır, yeni bir uyak ya da şiirin sesinin doğayı yansıtmasına çalışır.'seslerle. Çevirmen de eğer ozansa çevirmek istediği şiirin anadilinin hangi olanaklarını kullandığını, hangi yeni sesleri gctirdiğini çözümlemeden çeviriye geçemez. Bu tür bir çalişma elbette "kendi imkânlarını" genişletecektir. Orhan Veli, çevirilerine K İ T A P T A N B İ R B Ö L Ü M Çirozname Beyaz kocaman bir duvar çıplak mı çıplak Ü?erinde bir merdiven yüksck mi yüksek Duvar dibinde bir çiroz kuru mu kuru Bir herif geldi elleri kirli mi kirli Tutmuş bir çekiç bir çivi sivri mi sivri Bir büyük yumak da sicim zorlu mu zorlu Çıku merdivene derken yüksek mi yüksek Mıhladı sivri çiviyi tak tak da tak tak Duvarın ta tepesine çıplak mı çıplak Attı çekici elinden düş Allahım düş Taktı çiviye sicımi uzun mu uzun Astı ucuna çirozu kuru mu kuru İndi merdîvenden tekrar tıkır da tıkır Sırtında çekiç merdiven ağır mı ağır Çekti gitti başka yere uzak mı uzak O gün bugündür çirozcuk kuru mu kuru Mezkur sicimin ucunda uzun mu uzun Nazikçe sallanır durur durur mu durur Ben bu hikâyeyi düzdüm basiı mi basit Kudursun bazı adamlar ciddi mi ciddi Ve gülsün diye çocuklar küçük mü küçiik Teıcüme dergisı, 19 M.m 1946 Çeviri Şiirler / Orhan Veli / Adam Yayınları / 154 s. / 15000 TL / CKK Kod No: 002.423 VElîi OftMAM SENNUR SEZER bazen böyle notlar düşmüş. Victor Hugo'nun "Boğaz Uykuda" adlı şiirinin çevirisinde, "Etrafı otlann hafif kokusu sardı / Bu fısıltı dalgası Galgala şehrini" dizelerine şöyle bir dipnotu yazmış: "Bu kıtanın son iki mısraında şair f ve 1 harfleriyle bir fısıltı ahengi vermeye çahşmış. Türkçesinde de mümkün mertebe, bunu duyurmaya gayret ettim." Orhan Veli'yi hep kolay yazılmış gibi görünen, k o lay okunan şiirlerin şairi sayanlar vardır. Onun şiirinde akıcılığı sağlayan sözcüklerin seçimi, bu sözcüklerin bir araya gelişinde kimi kez bir aruz kalıbının, kimi kez de bir hece durağının payı görülmez bile. "Yazık oldu Süleyman Efendiye" dizesinde olduğu gibi. Orhan Veli, belki bu yüzden çevirdiği şiirlerdeki kimi sözcükler için notlar düşmüş: "Jerimadeth: Hugo tarafından uydurulmuş bir isim. RJvayete göre Hugo, kendi kendine 'jai rime a d' diye mırıldanıyormuş. Sonra birdenbire bu sözün bir isim olabileceğini .düşünüp kuilanmış. Jerimadeth şeklinde yazdığı bu kelime aslında mısra sonundadır." Bir ozanın "D'ye kafiye bulmalıyım" sözünden bir ad uydurması, Orhan Veli'nin okuruyla paylaşmak istediği "hoş bir meslek sırrı"dır. Orhan Veli'nin dünya şiirinden dilimize yaptığı çeviriler, "Orhan Veli / Çeviri Şiirler" adıyla Adam Yayınları'nca yenidcn yayımlandı. Daha önce "Bütün Çevin Şiirleri" (1982) ve "Çeviri Şiirler" (1984) adlarıyla yayımlanan kitaplarda yer alan şiirlerin ilk yayımlandığı kaynakla karşılaştırıldığı, dergilerde bulunan yeni çevirilerin (Mevlana'nın üç rubaisi gibi) kitaba eklendiği, yayıncının "Birkaç Söz"ünde yer alıyor. Orhan Veli'nin ölümünden sonra yayımlanan çevirileriyse ayrı bir bölümde toplannıış. Kitabın sonunda Orhan Veli'nin "Fransız Şiiri Antolojisi"ne yazdığı önsözle, aynı antolojide yer alan şairlcr için yazdığı tanıtma yazıları eklenmiş. Orhan Velı'nin Çeviri Şiirleri, ozanın Breton ile Eluard'dan çevirdiği "Şiir Üstüne" ve Cocteau'dan çevirdiği "Güzelin Sırları" ile başlıyor. Bu düzenleme, Orhan Veli'nin de şiir üstüne neler düşündüğünü Charles Cros üstüne Cros'nun "Le Hareng Saur" adlr şiirinin tercümesini Ulus gazetesinde neşrettiğim zaman birçok kim.seler bunun tercüme olduğuna inanmadılar. Hakları da yok değildi. Çünkü Cros, yalnız bizim memlekct için değil, Avrupa metnleketleri için de az tanınmış bir şairdi. Bundan aşaeı yukarı yirmi sene evvel çıkmış bir antolojide ondan bahseder bir muharrir "Fonografı" diyor, "Edison'dan evvel icat eden odur. Ama ne yazık ki onun bu icadı unutuldu. Onun büyük bir mucit olduğunun unutulmaM bir tarafa; işin hazini, büyük bir şair olduğunun da unutulmasıdır." Verlaint ondan "Bir deha" diye bahsediyor. Ömrü Paris kahvelerinde monoloelar söyleyerek, türlü işler, türlü serserilikler peşinde geçen Charles Cros, aradan seneler geçtikten sonra yeniden keşfediliyor. Son aylarda şiirleri Fransa'da yeniden basıldı, hakkında birçok yeni yazı yazıldı, Oğlunun da şiirleri var. Ama onun şiirlerinde babasının gençliğini bulamadık. Cros'nun anlaşılması, ciddiye ahnması için harp sonrası şairlerinin gelmesi, aradan aşaeı yukarı bir asırlık bir zamanıt geçmesi icabetti. Bu lıazin kaderi Cros herhalde yaşarken de biliyordu. Ama herhalde kendisini böyle bir kadere mahkum cden dünyayı alaya alnıasım da biliyordu. Yoksa o şiirleri kolay kolay söyleyemezdi. Orhan Veli (solda) ve arkadaşı Ali (Halim Şefik arşivinden) S A Y F A 4 Orhan Veli Kanık (Halim Şefik aşrivinden) anlatabilir okura. Çünkü bir ozan pek de onaylamadığı "şeyleri" çevirmez. Jean Cocteau, Orhan Veli'nin Türkçesiyle: "Bir şair önce okunmaz. Sonra yanlış okunur. Daha sonra klasik olur, klasik olanı da okumamak âdettir. Yalnız ilk günlerden kalma birkaç hayranı vardır. Omrünün sonuna kadar da görüp göreceği rahmet budur" diyor. Bu cümleler bıze "klasik" olmuş ozanlarımızı ne kadar okuduğumuzu düşündürmeli hiç değilse. Orhan Veli'nin Çeviri Şiirleri'ni okurken Orhan Veli'nin Türkçesini okuduğumuzu, bize bu şiirleri sevdirenin Orhan Veli'nin şiir anlayışı olduğunu bilmeliyiz. Bir şiir ancak anadilinden okunabilir çünkü. Ama çeviri şiirler, okurun ufkunu genişletebilir. n C U M H U R İ Y E T K İ T A P SAYI 35