Katalog

Melih Cevdet Anday, Octavio Paz'ın imge dünyasını inceledi Anlamı aşmış bir ozan Octavio Paz'ın şiirine ancak onun imge dünyasına girerek varabilirsiniz. Bu dünya ne bir süs dünyasıdır ne de istenerek kapalı kılınmıştır, neyse odur o. Paz, anlamı aşmış bir ozandır. Onu ilgilendiren, anlamın anlamıdır. MELİH CEVDET ANDAY ctavio Paz'ın şiirine varmak için (anlamak için demiyorum, çünkü şiirin anlaşılacak bir yanı yoktur) çifte anahtar kullanmamız gerekir kantsındayım. Ama bu anahtar bize hiçbir kapıyı açmayacaktır, çünkü onun şiiri demektir bu çifte anahtar. Düşle gerçek, nesne ile söz, bilgi ile büyü, imge ile düzsöz, dünya görüşü ile şıirsel dünya, onda birbırlerınden ayrılamayacak öğeler olarak bir anlamyapı birliğini yaratırlar. Entelektüel bir ozandır Octavio Paz ve böyle olmasının kendisini bir iç çatışmaya sokacağını bilerek serüvenini göğüslemiştir. Çağımızın yarattığı yeni bir ozan tipidır bu ve başarıya eremezse ya zekânın ya da duygunun mczarına gömülecektir. Bunu bilen Paz, gerçeği düşe, nesneyi söze, bilgiyi büyü 0 ye, imgeyi düzsöze çevirmez, onlara, yer değiştirerek birbirlerini temsil etme olanağını sağlar. İşinın büyük güçlüğü buradadır. Bunun gibi onda, ülkesel olanla dünyasal olan da nöbetleşir sık sık. Meksika'ya hapsolmaz, ama ondan kopmaz da. Düşer gece Teotihuacan üstüne / Marihuana çeker çocuklar piramidin tepesinde Tınlar boğuk sesli gitarlar. / Hangi ot, hangi bengisu hayat verir bize, / Nereden çıkartmalı sözü, Kim ayarlayacak dengesini ilahinin, söyleyin, / dansın, kentin ve terazinin? / Böyle patlar Meksika türküsü, / Söner renklerin yıldızı, / Taj kapamaktadır bize dokunuşun kapılarını. / Topraksa bilir kocamışlığını. (Çev: Adnan Özer) Her şiirinde olduğu gibi, burada da Octavio Paz, şiirini tartışmayı sürdürür. Nereden çıkartmalı sözü / Taş kapamaktadır bize dokunuşun kapılarını. Vazgeçilmez nesne kendini boyuna anımsatıyor ("taş" sözcüğü, Paz'ın en düşkün olduğu sözcüklerden biridir) ve ozanı "söz"ün kaynağı konusunda tek başı na bırakıyor, Ve "sözcük" bir gösteren olmaktan çıkıp "gösterilen" durumuna geçer. (Yukarıda, "birbirlerine çevrilmezler" dediğim buydu). Başka bir Latin Amerika ozanı, Vicente Huidobro (Şili), şöyle diyor bir şiirinde: Şairler, neden gülleri yazıyorsunuz? Şiirinizle yaratın gülü. Işte, şiirsel yaratmanın gizine geldik; Octavio Paz'da bu, bir imge simyacılığı uğraşına dönüşür, fakat onun en dikkatli, en titiz yanı, imgenin, simgeye kaymamasında gösterir kendini. "Son Sabah" adlı şiirinin baştan beş dizesini okuyalım: Sınıra kadar uzanmış jimdi / Ormanda yitip giden saçların, / Ayakların benim ayaklarımda. / Geceden bile büyüksün uyurken / Ama bir odaya düşler de sığar. / (Çev: Ülkü Tamer) Octavio Paz'ın şiirine, ancak onun imge dünyasına girerek varabilirsiniz; bu dünya ne bir süs dünyasıdır ne de istenerek kapalı kılınmıştır, neyse odur o. "Dostluk" adlı kısa şiirinde "yalnızlık" ile "Adsız yarattk" bir arada. Nedir bunun anlamı? Yaşamanın anlamı ne kadarsa onun anlamı da o kadar. Bekleyiş saati / ' Düşer masanın üstüne / Biteviye / Lambada ışığın perçemleri / Döner gece sonsuzluğa pencere / Kimse yok / Adsız yaratık kuşatır beni. Dostluk • , ' "Yalnızlık Dolambacı" yazarının esprisi hemen bütün şiirlerine sinmiş gibidir. Yalnızlık izleği söylenmez gösterilir, bunu aramanıza bile gerek yoKtur. j Kaya ve uçurum j Taştan fazla zaman ; Zamansız nesne. Ortalık karardı caddede kimsecikler yok şimdi ne de şu köpeğin yalnızlığı ile korkak yürüyüşü Korkutacak birisi kapasa gözlerini. Ezra Pound, Çin jıırınd'en ve on birinci yüzyıl Provence şiirinden esinlenmişti; Eliot, esin kaynaklan arasında Dante'yi, Jules Laforgue'u sayar. Octavio Paz'ın da esin alanı oldukça yaygındır. İspanyol yazını dışında Fransız şiirini ve Doğu'yu bilir. Fransa'da bulunduğu yıllar gerçeküstücülüğün güncel olduğu yıllardı ve Paz, Breton'un dostu idi. Fakat özel bir konuşmasında, "otomatik yazı"yı birtürlü anlamadığını söylemişti. Bunu şiirlerinden de çıkarabilirsiniz: Bilinçaltı oyunları yoktur onda, imge dizgesi tümden bilinçli ve yaratıcılığa dayanır. Fakat onun büyük başarısını bu imge dizisinin yapısında aramalıdır. Çarpıcı, şaşırtıcı, sevindirici, anlığı tazeleyen imgelerdir bunlar, ama sözü boğmaz, birbırine dönüşür ikisi, öyle ki söz imgeleşir. Bütünlemek Oağları arıyorsun gövdemde Ormana gömülmüş güneşimi. Ben senin gövdende tekneyi arıyorum Gece yarısı yiten o tekneyi, Octavio Paz, anlamı aşmış bir ozandır; onu ilgilendiren anlamın anlamıdır. Onun verdiği örnek, çağımız şiirinin Batıhlaşmaya (Westernization) değil, dünyalaşmaya (Planetarisation) yöneldiğini gösteriyor. D Octavio Paz'ın imge dunyası ne bir süs dünyasıdır ne de istenerek kapalı kılınmıştır, neyse odur o Paz, anlamı aşmış bir ozandır, onu ilgilendiren anlamın anlamıdır Ustte, Octavio Paz Istanbul'a geldığı gunlerde Yıl 1962 (Bu yarı ılk kez Çerçeve dergısinin 40. sayısında yayımlanmıjtı.) CUMHURİYET KİTAP SAYI 35 S A Y F A 1 9