Katalog

C14 ile fosil yaşı nasıl belirleniyor? Prof. Dr. Rennan Pekünlü (Ege Üniversitesi) Karbon elementiyle fosillerin yaşının nasıl belirlendiğini 1415 yaş grubu öğrencilere nasıl anlatırsınız? Bir plastik su şişesinin dibine bir iğne veya pergelin sivri ucuyla 6 tane delik açın (Şekil 1). Şişeyi bir ayaklı kelepçeye bağlayın ve altına bir leğen yerleştirin. Şişeye başka bir kaptan su koyun. Şişeyi tamamen Şekil 1 doldurabilirsiniz veya suyu belli bir düzeyde tutacak şekilde dökebilirsiniz. Bir seçenek olarak şişeyi çeşmenin altına yerleştirin ve çeşmeyi su düzeyi sabit kalacak şekilde ayarlayın (Şekil 2). Şişe canlı bir organizmayı simgeler (örneğin, şekilde gösterildiği gibi bir ağaç). Organizma havadan sürekli olarak gaz alır Şekil 2 ve bu gazın içinde C14 radyoaktif izotop da vardır. C14 havadaki oksijenle birleşerek karbon dioksit (CO2) oluşturur. Şişenin dibindeki deliklerden sürekli olarak akan su C14 elementinin bozunması ve organizmadan atılmasını simgeler. Organizma canlılığını korurken gövdesinde belli nicelikte C14 (şişedeki sabit düzeydeki su) bulunur. Yaşamını yitiren organizmaya C14 daha fazla giremez (bu aşamada çeşme kapatılır ve şişeye su akması engellenir) ancak organizmanın içindeki C14 izotopu bozunmaya devam eder (su şişeden daha düşük oranlarda akar, Şekil 3). Bu şekil, C14 izotopunun yarı ömür etkinliğini görsele döker. Organizma canlıyken bünyesindeki kararlı C12 izotopunun karasız (radyoaktif bozunmaya uğrayan) C14 izotopuna oranı bu izotopların havadaki oranıyla eşit olmalıdır. Organizma öldüğünde bünyesindeki C14 izotop saŞekil 3 yısı azalarak N14 izotopuna dönüşür. Ancak C12 izotop sayısı sabit kalır. Böylece, organizmanın ölümüyle birlikte C14/C12 oranı azalmaya başlar. Bu zaman diliminde organizŞekil 4 ma toprak altında binlerce yıl kalmış olabilir. Eğer organizmayı bulur, toprak altından çıkarırsak o andaki C14/C12 oranını ölçer ve yaşını belirleyebiliriz. Bu işlemi göstermek için şişenin ağzını kapatalım (Şekil 4). Şişenin kapağını kapattığımız anda şişenin dibindeki deliklerden suyun akması duracaktır (Şekil 5). Aslında suyun şişeden dışarı akmasını durdurmamalıyız, çünkü organizmadaki C14 izotopunun bozunmasını durduramayız. Ancak bu gösterimin yarı ömrü, C14 izotopunun yarı ömrü olan 5730 yıldan daha kısadır. Gerçek C14 verileriŞekil 5 nin toplanması ve işlenmesi birkaç gün alacaktır. Bu birkaç günlük sürede C14 izotopunun bozunması durmuş gibi düşünebiliriz çünkü birkaç gün izotopun yarı ömrü ile kıyaslanamayacak denli kısadır. Kaynak: Conor Davies, Physics Education, November 2007, 5645. Discovery Uzay Mekiği, Dünya'ya Geri Döndü Araş.Gör. Ayşegül Teker (İst. Kültür Üniversitesi) F. Korhan Yelkenci (İstanbul Üniversitesi) Discovery Uzay Mekiği ve 7 astronottan oluşan mürettebatı, 7 Kasım 2007 Perşembe günü güvenli bir şekilde Dünya'ya geri döndü. Yapılandırma amacı ile Uluslararası Uzay İstasyonu'na (UUİ) yaptığı uçuşun ardından 100 ton ağırlığındaki uzay mekiği, Amerika kıtası üzerinden boydan boya geçerek Türkiye saatiyle 20:01'de Kennedy Uzay Merkezi pistine iniş yaptı. Ortalama hızı 27875 km/saat olan Discovery Uzay Mekiği, inişi esnasında ses duvarını aşan hızlara ulaştı. Mekiği güvenli şekilde yere indiren Komutan Pamela Melroy, uzayda aynı anda bulunan iki kadın komutandan biri olarak tarihe geçti. Melroy ve ekibi STS120 görevinde, UUİ'ye otobüs büyüklüğünde bir oda taşıdılar. UUİ'ye kenetlenmelerinin ardından astronotların uzay yürüyüşleri sayesinde 17.5 ton ağırlığındaki güneş enerjisi birimlerinden birinin yerini değiştirdiler, yırtılan bir koruyucu güneş kılıfını onardılar. Aynı zamanda 5 aydır UUİ'de bulunan uçuş mühendisi Clay Anderson'ı alarak yerine yeni görevi için uzman Dan Tani'yi UUİ'ya yerleştirdiler. Discovery Uzay Mekiği, 23 Ekim'de başlayan 15 günlük yolculuğunda toplamda 10 milyon km. yol katetti. Dünya'nın çevresinde 238 kere tur attı, bunun çoğunu 11 gün boyunca yerden ortalama 354 km. yükseklikte bulunan UUİ'ya kenetli olduğu sırada gerçekleştirdi. Bu başarılı iniş ile Discovery Uzay Mekiği 34. uzay uçuşunu bitirmiş oldu. Aynı zamanda bu UUİ'ye yapılan 23. mekik görevi ve NASA'nın tarihindeki 120. yörünge uçuşu oldu. NASA, 2007 senesinin 4. uçuşunu aralık ayında Atlantis Uzay Mekiği’ni fırlatarak gerçekleştirmeyi planlıyor. Discovery'nin bir sonraki uçuşu ise Nisan 2008'de düşünülüyor. NASA UUİ'nin tamamlanması için Eylül 2010'a kadar 10 uçuş daha yapmayı planlıyor. NASA, Discovery STS120 görevinin fırlatılışını ve inişini internet üzerinden seyredebileceğiniz NASA TV'den canlı olarak yayımladı. 50'li yılların sonunda başlayan ve 60'lardan 70'lere kadar büyük bir hızla gelişen uzay araştırmalarını o zamanlarda radyolardan dinlerken, günümüzde koltuklarımızdan tek tuşla canlı olarak seyredebilmek teknolojinin ne kadar hızlı değiştiğini bize gösteriyor. (http://www.nasa.gov) (http://www.nasa.gov/missionpages/shuttle/shuttlemissions/sts120/) CBT 1083/17 21 Aralık 2007