Katalog

Astronomi Güneş sistemimiz giderek büyüyor Güneş sisteminin uzak bölgelerinde son günlerde saptanan 2003 UB313 adı verilen uzak gökcisminin 10. Gezegen olduğu düşünülüyor. Güneşten 14.5 milyar kilometre uzaklıktaki bu gezegen Plüton'dan biraz daha büyük. ' ^ >~ .Gezegen'in keşfi, bilim dünyaI I I sında sevinç uyandıracağı yerde, JL \J bilim adamlarını birbirine düşürdü. Çünkü Plüton'un ilerisinde buna benzer başka gökcisimlerinin daha bulunabileceğini düşünen astronomlar, gezegen tanımını yeniden gözden geçirmek zorunda kaldılar. lO.gezegenin keşfi karmaşık bazı astronomik olayların sonucunda gerçekleşti. Bu gökcismini Pasadena'daki Kaliforniya Teknoloji Enstitüsü'nden Mike Brovvn Neptün'ün ilerisindeki Kuiper Kuşağı'nı incelerken keşfetti ve 2003 UB313 olarak isimlendirildi. Bu buluşunu Catnbridge'deki gezegenler bilimi toplantısında duyurmayı planlıyordu. Ancak kullandığı teleskoplardan birinin kayıtlarına internetten de ulaşılabileceğinin farkında değildi. malarında bu cisme rastlamış ve hatta etrafindaki bir uyduyu da görüntüleyebilmişti. Brovvn'a göre bu cismin büyüklüğü Plüton'unkinin yüzde 70'i civarındaydı. Buna ek olarak Brovvn'ın ekibi, 2003 EL61 ile aynı boyutta başka bir KBO daha buldu. Bu cisim de güneşin yörüngesinde benzer uzaklıktaydı. YÖRÛNGELERİ DAHA EĞİK Bu üç KBO'un yörüngesi daha büyük gezegenlerin yörüngelerine göre daha eğikti. En büyüğünün yani 2003 UB313'ün yörüngesi 44 derece, iki küçük ise yaklaşık 28 derece eğimliydi. Colorado, Boulder'daki Southvvest Araştırma Enstitüsü'nden Alan Sterrı bu eğimlerin "oligarşik gezegen formasyonu" kuramı ile uyumlu olduğunu söylüyor. Formasyonda, yeni doğan güneşin çevresindeki tozlar, zaman içinde modern gezegenleri oluşturmadan önce, 60 adet MarsDünya boyutlarında cisim oluşturacak şekilde birleşmiş olabilir. Bu kurama göre orijinal aligarşik yapıların bir kısmı Neptün'ün çok uzağına fırlatılmış olabilir. Bu evrede uzaklığın 1000 AU'yu bulabileceği ileri sürülüyor. Birisi bu kayıtları inceleyince, Brovvn'ın önemli bir bulgunun eşiğinde ol• duğu görüp, Massachusetts, Cambridge'deki Smithsonian Astrofızik Merkezi'ne bağlı Minör Gezegen Merkezi'ni arayarak konuda ile ilgili bilgi verdi. Minör Gezegen Merkezi'nden Brian Marsden bunun üzerine hemen Brovvn'ı arayıp gelişmeler konusunda uyardı. Brown'ın ekibi de bu keşfi 2003 UB313 adı altında 29 Temmuz'da duyurmak zorunda kaldı. Yeni gezegenin uzun yörüngesi güneşin çevresini 560 yılda kat ediyor ve şu anda en uzak noktada 97 astronomik ünite (AU) veya Dünya'nın güneşe olan uzaklığının 97 katı bulunuyor. En yakın olduğu noktada 36 AU. Plüton'a benzemekle birlikte, Kuiper Kuşağı'ndaki gökcisimlerinden (KBO) farklı olan bu gezegenin yüzeyi metan buzullarla kaplı. Ne var ki Plüton'un kırmızıya çalan renginden farklı olarak, bu ' yeni gezegenin yüzeyinde griye kaçan bir renk hakim. Yüzey sıcaklığı hesaplamalara göre mutlak sıfırın 30 derece (santigrat) üzerinde. Gezegene benziyor Kuram doğruysa, buna benzer çok sayıda cisim keşfedilmeyi bekliyor olabilir. Kuiper Kuşağı ve ötesindeki Oort bulutu güneş sisteminin "tavan arası"dır. Bu tavan arası sürpriz keşiflere açıkbr. Stern bu konuda şöyle konuşuyor: "2003 UB313'ün keşfi bunlardan yüzlercesinin bulunmayı beklediğini garanti ediyor. Büyük bir olasılıkla daha büyük cisimler karanlığın içinde dolaşıp duruyordur." GEZEGENİN TANIMI 2003 UB313'ün keşfi gezegenlerin nasıl tanımlanacağı konusunu yeniden gündeme getirdi. Plüton, resmen gezegen olarak tanımlanmış olmasına karşın çok sayıda astronom ilk başta bunun gezegen sınıfına dahil edilemeyeceğini savunmuştu. Bu son keşif varolan karmaşayı iyice içinden çıkılmaz hale getirdi. Brovvn, en az Plüton kadar büyük olan gökcisimlerinin gezegen olarak tanımlanması gerektiğine inanıyor. Ancak Marsden aynı fikirde değil: "Bana kalırsa 2003 UB313,8 adet gezegen olduğu ve bunların yanı sıra çok sayıda ilginç gökcisminin bulunduğu kararına son noktayı koymuştur. Bu ilginç gökcisimleri minör gezegenler olarak isimlendirilebilir. Fakat Plüton bu görüşü ihlal ettiği sürece gezegen listesi 10'ün üzerine çıkabilir." Brovvn, şimdi, Kaliforniya, Palomar Gözlemevi'nde 5 metrelik teleskoptan yararlanarak ileri araştırmalar yapmayı planlıyor. GEZEGENİN BOYUTLARI Gezegenin büyüklüğü konusunda da görüş birliği yok. Bu kadar uzak bir gökcismi için çok fazla parlak olan gezegenin parlaklığının ne kadarının boyuttan, ne kadarının yansımadan kaynaklandığını söyle< mek zor. Fakat temiz bir kartopu kadar ışı• ğı yansıttığını düşünürsek, 2300 kilometrelik Plüton'dan daha büyük olması gerekir. Ayrıca gezegen Plüton kadar yansıtıcı ise Brovvn'ın hesaplarına göre gezegenin çapının 2860 kilometre olması gerekiyor. Kaldı ki gezegenin büyüklüğünün bir . de üst sınırı var. Spitzer uzay teleskobu, gezegenden yayılan herhangi bir kızılötesi emisyona rastlamadı. Bu arada gezegenin uzaklığını, sıcaklığını ve teleskobun hassasiyetini hesaba katan Brovvn, maksimum 2003 UB313 üe ilgili istatistiklen çapın 3.000 kilometre olması gerektiğini hesapladı. Brovvn'ın buluşunu açıkladığı günden bir gün önce, İspanya'daki Sierra Nevada Gözlemevi'nden JoseLuis Ortiz, Kuiper Kuşağı'nda çok parlak bir gökcismine rastladığını ve bu cisme 2003 EL61 admı verdiğini bildirmişti. Cismin güneşe uzakhğı 51 AU olarak hesaplanmıştı. Brovvn da araştır KUİPER KUŞAĞIKEŞFEDİLMEYİ BEKLİYOR 2003 UB313 son günlerde Plüton'un ötesinde bulunan tek büyük cisim değil. 962/16 27 Ağustos 2005