Katalog

Bir Grek mucizesi oldu mu? İnsanlığm "ak\\" dönemlne Greklerle birlikte geçtiği tezi artık kabul görmüyor. Greklerden önce, Babil ve Mısır uygarlıkları, tıp, astronomi, botanik ve matematikte önemli bilgi birikimi yaratmıştı. leanFrançoıs Dortıer (*) rek (eskı Yunan) mucizesi1 Ernest Renan, M 0 5 yuzyüda eskı Yunan'da gerçekleşen olağanustu kulturel gelışmeyı bu sozcuklerle nıtelıyordu Yunan yanmadasının bazı şehır devletlennde, daha once benzen gorulmemış bır kulturel devnm gerçekleşır Mimaride, heykelcllikte ve resimde olağanustu guzellıkte eserler uretılır Parthenon tapınagı ve Dıscoble heykelı, bunlar arasındakı en tdnınmış şaheserlerdır Edebı gelışme de, trajık u yatronun (Eschyle, Sophocle, Eunpıde) ve komedının (Arıstophane) buyuk donemıyle butun parlaklığıyla bu sahnede kı yerını alır Dığer yandan Herodot ve Thucydıdes tarıh yazımını başlatırlar Heredot, Enquetes'lerınde yabancı halklann yaşam ve geleneklerıyle Med savaşlannı anlatır Thucydıdes ıse Peleponese Savaşlan adlı eserını yazar Aynı donemde bır başka entelektuel dısıphn ortaya çıkar Felsefe. Greklerın kendı sozlenyle, feLsefe Iyonya'da Milet'li Thales ıle başlamışh Fakat bu bır asır daha sonradır ve bu yenı dısıphn bu onenüı donemde Sokrat'tan once küerle (Heraklıt, Parmenıdes D e a h Zenon, Empedokles, Anaxagoras vb) ve daha sonra da Sokrat ve Platon ıle ger çekten yaygınlaşmıştır Felsefe, dunyayı sorgulamanın yenı bır tarzıdır 0 her şeyın (ınsan, toplum, evren) ılk ükelerını araştınr ve gelışmesını, kanıtldmdya ve kanıtlann araştınlmasına dayandınr Bu felsefe o çağda, bugun bılım adını verdığımız şeyden gerçekten ayrılamaz Zaten filozof aynı zamanda bılım adamıdır da geometnde, matemankte, astronomıde kendını derınleştırmıştır Platon'un, akademısının gırışıne "Geometnden anlamayan buraya gırmesın" şeklınde bır yazı asmak ıstemış olduğu soylenır Mılattan once 5 yuzyü cıvannda, boylece Grek şehırlerınde büımın bırçok alanında, saf matematikte (geometrı ve arıtmetık) uygulamah matematikte, astronomıde muzıkal armonıde, optıkte, cografyada ve Knidos üe Kos okulları çevresmde oluşan yenı tıpta gelışme gorulur Antlk çağda astronoml bllglslnl göiteren reslm bır sureden b e n tanhçıler bu sorunu tarnşıyor Uzun zamandan ben, Grek duşuncesının tarıhı, mıtten aküa geçış tanhı olarak betımlenmektedır Daha oncekı donemlerde ınsanlar tanrıların, mıtlerın ve buyulere ınanmanın egemerüığı altında yaşamış olmalıydılar Sonra bırden bıre felsefenın ve büımlerın doguşuyla ınsanlar rasyonel duşunceye ulaşmışlardı Bu guzel betımleme bugun artık kabul edılmıyor CNRS (Center Natıonal de la Recherce Scıenüfique)'de araştırmacı ve Antık Çağ Matemahgı uzmanı Bemard Vltrmc, "Greklerden önceki kültürlerin rasyonel olrtıadıklannı öne süren tex, artık kabul edilebilir değildir" demektedır Grek uygarhgından once gelen buyuk Babıl ve Mısır uygarlıkları, üpta, astronomıde, matematikte ve botanıkte onemh bır bügı bırıkımı yaratmışlardı B Vıtrac "bu bılgüer, ınanışlardan ya da basıt deneysel bılgılerden kaynaklanmıyordu" şeklınde sozlenne ekleme yapmaktadır Babillller, orneğın buyuk astronomlardı Onlar yıldızlann hareketını tam bır doğrulukla tdnımlamayı ve belırlı bır andakı konumlanra ongormeyı büıyorlardı Geometnde çok sayıda keşıflerı vardı, Pıtagoras ın ıspatlamasından once dık açılı bır uçgenın ozelhklerını (hıpotenusun karesı, dığer kenarların karelerının toplarnına eşıttır) oğrenmışlerdı Babılhler bır veya ıkı derecelı cebnk denklemlerın çozumunu de bılıyorlardı Aynca, üpta ve botanıkte de onemlı bılgılere sahıptüer G Grek bılgısının bır bolumu Mısıı ve Babıl uygarhklanndan gelmektedır Greklerden oncekı uygarlıklar bırkaç ınanışa ya da teknık reçeteye ındırgenemeyecek dereceye hazırlamış bılgılere sahıptüer Tıpkı dığer bırçok ınsan uygarlığı gıbı CNRS'de arastırmdcı ve aynı zamanda Antık çağ matemaüğı uzmanı, Manrice Caveing 'bügıye sahıp olmayan uygarlık yoktur dıyerek bu duşunceyı onaylıyor Clande LeviStrauss ıın la Pensee Sauvage (Yabanıl Duşunce)'ı yazmasmdan bu yana, antropologldr, ılkel denılen butun toplumlarda hıçbır şekılde mıtsel manışa ındırgenemeyecek bügı bırüamının botanık, zoolojı, tıp, teknık vb alanlarda bulunduğunu gostermıslerdır GREK BİLİMİ NEDİR? O halde Babıllıler veya Mısırlıardakı bıhrrun kokenlennı gostermek gerekmez ım? Ardştırmacüdrm duşuncesı bu yonde değıldır B Vıtrac, Babıllıler yeterınce rasyoneldı, ancak onların bılgılerını nıtelendırmek ıçm bılım sozcuğunu kullanmayı reddedıyorum demektedır Gerçekten de Babıllıler buyuk bır bılgı bırıkımı sağlamışlardı ancak onlar gozledıklen olgulann ardındakı sebepler uzenne hıç sorgulamaya gınşmedıler Ornegın, aatronomide yüdızlann harekeunı tam bır kesınlıkle bılıyorlardı Ama onlarda gok cısımlerının harekeunı duzenleyen kozmos duzenını bulmayı amaçlayan Grek kozmolojık sıstemıne eşdeğer nıtelıkte bır yaklaşım hıç olmadı Tıpta Babıllıler çok sayıda hastalığı ve tedavı yolunu bılıyorlardı, fakat bu hastalıklann nedenlerı uzenne araşürma yapmadılar Mısırhlar olulennı ılaçlamak ve onlann guzel kokmalannı sağlamak ıçın bırçok anatomık ve fizyolojık bügı edındıler ama organızmanın çalışmasını açıklamak amacıyla araştırmaya yonelmedıler Işte Greklenn orjınallığı, tam da burada, olgulann bılgısınden sebeplenn araşürmasına, belırlı bılgılenn uzmanlığından bu bılgılenn geçerlıüklerının kesın olarak ıspatlanmasına geçışte kendını gosterıyor Bu durum bılgının tum alanlannda, astronomıde, matematıkte, tıpta, tarihte ve elbette felsefede gozlenmektedır Ilk tanhcı Herodot, Grekler ıle Barbarlar arasındakı savaşlan anlatmakla yetınmıyor, bu savaşlann nedenlenru de araşftnyordu Unlu eserı Enguâte'nın daha ılk cumlesınden baslayarak şunlan yazıyordu, "Halıkarnash Herodot, burada araştırmasının sonuçlannı sunuyor, amaç, ınsanlann çalışmalannı ve Grekler üe Barbarlann elde ettığı buyuk başanlan, zaman bu bügüerı yok etmeden ve unurulmadan once anlatmdk ve ozellüde de savaşan bu üa halk arasındakı anlaşmazlıklann nedenlennı vermektır ' Batı tıbbınırı babası olarak kabul edılen Kos'ln Hipokrat, hastalıklann ve belırrüennın lıstesını oluşturmakla yetınmıyor ılk defa olarak bır hastaük eüyolojısı (nedenlerın araştırüması) üen suruyordu Matemaükte nedenlerın araştırüması ısbat bıçımınde olur Babülüer uçgenlenn ve daırelenn ozelkklerını büıyorlardı Ama Grekler bu ozellüderı ıspdtldmak da ıstıyordu Euclid ın Hements'ındekı tum gırışımler yazannın onermelenn her bırını ısbatlamak ıstemıyle geometrık keşıflerın basıt bır koleksıyonu olmaktan çıkarak Babülılennkınden farklı bır nıtebk kazanır Euchd'ın Elements kıtabı, Grek geometncüennm yaklaşık 200 yü once başlattüdan bır çakşmanın taç landınlmasıdır B Vıtrac, astronomıde, matemaükte,tipta,tarıhte veya felsefede de aynı dunımun sozkonusu olduğunu belırtmektedır," Tum bu farklı entelektuel aktıvıtelerdekı ortak entelektuel nokta aynı gelışmenın ortaya çücmasıdır, nedenlerın araştınlmasıdır' AKIL BIR GREK KEŞFİ DEĞİLDİR Mıllattan once 6 ve 5 asırlar arasında eskı Yunan'da ortaya çıkan bu zıhınsel devrımın nedenlen nelerdır? Bu yenı duşunme tarzını nıtelendıren şey nedır 9 Bır asırdan fazla GREK MATEMATİGİNİN DOGUŞU Bernard Vıtrac (*) ıle Soyleşı Sciencea Humaines: Grek matematiği hangi tarihte başlar? Bemard Vitrac: Greklennkendüen felsefe matematıkvegenelolarakbuımınkeşünı, MO 6yuzyıldayaşamısolan Thales ve Pıtagoras gıbı bırkaç buyuk kurucuya dayandınrlar Fakat bılım "kahramanlan"run yuceltılmesmde, genye donuk olarak yenıden oluşturmanm ve rmtleştırmenın behrh bır payının bulunduğunu kabul etmek gerehr Yakmdoğu (Mısır, Mezopotamya) uygarhklannın katkı duzeyını tespıt etmek gerçekten çok zordur Ne Grek büımının radıkal bıryenıhk oluşturduğu tezınm, ne de onun doğrudan bır sureklıhğı temsıl ettığı tezınm sağlam temellere dayanan kanıtlan yoktur Grekmatematığının kokenlen sorunu suphesız hep behrsızhk ıçmde kalacaktır MO S asırdan baslayarak (MO 430 ve 320 yıîlan arasında), Platon ve Anstoteles donemmde, matematikte, felsefede ve tarihte duzyazmm (nesır) yaygınlaştığı bu donemde, matematikte "gerçekbırpatlama"nın gorulduğu kesındır Sokrat oncesı blozouardan Anaxagoras, Elea'lı Zenon, Protagoras ve Demokrıtos'da matematıkproblemlen, felsefı tartışmalarla ıç ıçedır Fakat Chıo'lu Hıpokrat ve Cyıene'h Theodor gıbı saf matemaükçüer de vardır Okhd'ın Elementler htabınm atası olan ılkElementler derleme htabınm yazan Chıo'lu Hıpokrat'ür Sciences Humaines; Grek matematiğinia orjinalliği nedir? Bemard Vitrac: Astronomıde ve muzıkal armonıde radıkal nıtelıkteh uygulamalann gelışınvnde gorulen bazı ozellıklerden kaynaklanır Bu uygulamalar, alan olçme ve muhasebe gıbı prauk ışlemlerm çok otesme geçmektedır Bu matematık, bır doğa felsefesme bağhdır Greklerın, evrenı yoneten ılk elemenUer konusunda duşunsel çahşmalan vardır Aynca onlar sayüann doğası ve aralanndah ıhşkuerın nıtelığı uzenne duşunmuşlerdır Kanıtlama ve geçerhhkyontemlenrun onemını vurgulayanlar da onlardır Isbatı Grekler keşfetmıstır *CNRS'de araştırma gorevhsı, LouısGemet merkezmde Grek matematiği uzmanı KANITLARIN ARAŞTIRILMASI Kanıtlar aracüığıyla nederüerm araşurümasına yonelme duşuncesı ışte Grek bılımının orıjınallığı budur Fakat bu zıhınsel devrımın bırdenbıre patlak vermesı nasü açüdana büır? Ve niçln Grek ttlkesinde ve niçln bn anda? ' Grek mucızesı"nı açüdamaya yonehk bırçok faktor üeri surulmuştur M Cavaıng'e gore, ük açüdayıcı faktor Grek uygarlığının doğasından gelmektedır, "Sozunu ettğımız halk, Akdenız'de dolaşan, koloraler kuran keşıflerını Cebeh 753/18