Katalog

A. M. C. Şengör Bilimsel öndeyi ve komplo teorisi üzerine 20. yüzyılda doğa bilimlerinin insan bilgisine yaptığı en büyük katkılardan biri, belki de en büyüğü, doğal olaylann önceden istenilen herhangi bir detayda kestirilebilmelerinin mümkün olamadığını göstermi} olmasıdır. Tablî bir doğa bilimci boyle bir lâf eder etmez akla hemen Hehenberg'in belirsizlik ilkesi, Bohr'un tamamlık ilkesi ve Envin Schrödinger'in kuantum kuramı gelivehyor. Einsteln bunlann üçünün de bilgi eksikliği sonucu ortaya çıkan durumlar oldugunu, daha fazla bilebileydik bu tür istatistikî kuramlara muhtaç olmayacağımızı iddia etmiştir. Buna karşılık Schrödinger ve genç fizikçiler kuşağı Etnstein'a kuantum eşltliklerinin doğalan itibarıyla istatistikî neticeler doğurduklarını, bunun gözlem eksikliği ile bir ilgisinin olmadığını, tabiatın bizzat kendisinin bu şekilde çalıştığını ileri sürmüslerdir. Elnsteln'in cevabı meshurdur: "Der Herrgott vvütidt nlcht!" (Tann zar atmaz). Einstein doğanın anlasılabilir olmasının aslında en anlasılamaz yanı oldugunu ileri sürüyor, biz hiçbir zaman bilemesek bile kâinatın anlasılabilir bir butun oluşturması gerektiğini du}unuyordu. Bu tabfî ki dinsel metaüzlk bir Inançtır ve en iyl yanı da Insanı sürekli anlasılabilir llişkller, süreçler bulmaya dürtmesldlr. Einstein'in dinsel metafizik inancı olan tamamen anlasılabilir evren, elbette ki yalnızca dinsel bir inanan sonucu değildi, büyük ölçüde Newton'un Anakslmandros'tan beri eşi gorulmeyen basarısına dayanıyordu. Newton kâinatı en ince detayına kadar hesaplanabilir bir sekle sokmustu (ki ışık hızının altındaki hızlarda bu höld geçerlidir). Fiziğin kazandığı faojon başdöndürücüydu. Newton'dan sonra doğa bilimlerinin tum diğer dalları benzer basarı hayâlleri görmeğe başladılar. Hutton jeolojinin, Danvln biyolojinin Nevvton'u olmak azmindeydi. Sosyal bilimler bile aynı hevesin etkisindeydiler. Marx açıkça sosyal bilimlerin Newton'u olmayı hedeflemişti. Tum bu coşku içinde gozden kaçan, Nevvton'un en büyük zaferini oluşturan ve Laplace'ı bilimsel falcılığa özendiren geleceğin hesaplanabilmesi keyfıyetlnln yalnızca kuramsal olarak mümkün olduğu, gerçek yasamda ise ancak belirli sınırlar içinde uygulanabileceğiydi. Bunun nedeni hiçbir doğal olayın baslangıç fartlarının arzu edilen herhangi bir detayda gözlenememesiydi. Baslangıç sartlannda ideal halden en ufak bir sapma, sürecin daha sonra gelişiminde önceden kestirilemeyen büyük değişikliklere neden olabiliyor. Bu da 20. yüzyılın son çeyreğinde geli}tirilen kaos (kargaşa) kavramının doğmasına neden oldu. Kuramsal olarak fevkalâde baslt, önceden tamamen kestirilebilir olaylar, gerçek hayatta hiç de kestirilemeyen neticelere varabiliyorlardı. Bunun en çarpıcı ifadesini bulan meteorolog Edward Lorenz: "New York'ta bir kelebeğin kanatlannı çırpması, Çin sahillerinde ilerleyen bir tayfunun yönünü değistlrmesine neden olabilir" diyor. Veya, gene Lorenz'e göre, bir musluğun altında dönen bir daireye tutturulmus altı delik bakraçlardan oluşan bir su değirmeninin kaç defa sağa kaç defa da sola ve hangi sırada döneceklerinin kestirilmesi olanaksızdır. Bu kadar basit mekanik sistemlerde karşımıza çıkan bu işlevsel önceden kestirilemezlik, kuantum kuramının konusunu oluşturan sistemler gibi kuramsal olarak bile önceden kestirilemeyen doğal olaylarla biraraya gellnce doğanın anlasılmasının ne denli güç oldugunu gosteriyor. Doğa bilimleri bu guçlukle her türlü determinizmi a priori reddeden denemeyanılma adımlanyla çözmeğe çalışıyor ve çok başanlı oluyor. Bu nedenle doğa bilimdler sosyal bilimlere baktıklannda gördükleri manzara karşısında hayretlerini gizleyemiyorlar: Orada ya herşeyi açıklayan Nevvtonvuri kuramlar dogmalar haline yükselmiş, din olma yolundalar veya her türlü tahmlni reddedettiğini iddia eden mikrotarihçiler gibi açıklamak yerine betimlemekle yetinen araştırıalar inceleme alanınr tekrar toplanması imkânsız parçacıklara bölmekle meşguller. Her insanın yaptıklannın aslında niyetlendiğinin çok ötesinde seylere neden olmasının kaçınılmaz olduğu, bu nedenle genellikle kişi veya gruplann komplolarının asla işleyemeyeceği her ne hikmetse görülmüyor. Sürekli başansızlık, sosyal bilimcileri durmadan metodolojik tartışmalara çekiyor. Halbuki ders alabilecekleri çok başanlı bir sistem var: Baksınlar doğa bilimlerine. Sosyal bilimciler, doğa billmcllerin uğrastıklan sistemleri hep "basitleştirilmiş" bulurlar. Buyursunlar biyolojiye vejeolojiye bir goz atsınlar. Bir Kretase sonu yok oluşunun mekanizmasının anlasılması Fransız Ihtilâl'inin anlaşılmasından çok daha basit mi? Kanımca bu çok tartışılmaya değer. Hattö ben başanlı oldugunu sandığım bir komplo bile sayabilirim: Atatürk Devrimi. Bunun da nedeni bence Atatürk'ün sosyal evrim mekanizmalarını çok iyi anlamış olmasıdır. Kirlilik ve altın... E ndonezya Inan Jaya adasındakı Grasberg altın madeıu, zehırk maden ve hafnyat atıklarıran % 95'ını, ınsanları ve doğal çevreyı zehırleyerek cangüa aüyor Inan Jaya adasında 4100 m yuksekhktekı dunyanın en buyuk açık altın madenı çevreyı kırletıyor Hergun, 220 000 ton ogutulmuş kaya lapası, bakır ve cıva dağ yamaçlanndan aşagıya bıraküıyor ve denıze dogru yavaş yavaş akıyor Bu olay bugune ozgu yenı bır durum degd 1993 yılında, Irıan Jaya'nın maden çevresınde yaşayan bolge haüanın yaygın olarak ateş, guçsuzluk ve hâlsızlıkten şıkâyetlerı vardı G n s b e r g altın madenının ışleücısı Amerıkan şırkeü Freeport, bu duruma daır tum sorumluluklan ve suçlamalan reddederek, çevre haUanın temızlik ve hıjyen ahşkanlıklannın bu rahatsızlıklann sebebı oldugunu one surdu Yedı yü sonra bugun bu durum fazla degışmedı Adanm ıçlennde su havzalan boyunca dolaşan goçebe topluluk Kamoroslar bu durumdan fazlasıyla etküenmekteler Irmaklar kayalardan altnı ayrısürmak ıçm kullanüan cıva taraundan kırletılıyor Maden yuzeyındekı tabakanın açümasıyla ortaya çıkan hafnyaün boşaltıldıgı VVanagong golunun sulan, tum bıtkı ve canlılar ıçın aşın asıth hale gelmıstir Palmıyeler, memeli turlen ve yagmur ormanlan bu larlılikten yogun bır şekılde etialenmektedırler K a m u o s haüanın temel gıdası olan ba lıklar ılerı duzeyde zehırh karhlık taşımaktadır Inoıganık formdakı cıva karacığer ıçın zararlıdır Daha sonra bunyede bakterıler tarafmdan meülcıvaya donuşturulen bu agırmetal sınır sıstemıne saldırarak harabetmektedır 1997de, 300 Kamaros, bolgeden çıkanlmaya zorlanmamalan ıçın parmak basarak ımzalanmıs bır dılekçeyı Freeport'a gonderdı Endenozya devletı bolgede Freeport'un faahyetlennı kırk yü daha geçerlı kılan anlaşmayı yenıden gozden geçırmek ıstıyor Çevre Bakanı Sonny Kermf tdidlından baslatılan bır eksperbz halen devam edıyor Bakana gore buyuk olasılıkla madenın kapanması gundeme gelecek Guyana'daki kötü durum Endonezyadakı bu durum, aynı şekılde alün arama faalıyetlennden kaynaklanan kırlenmenın kurbanı olan Guyana'dakı durumu haürlatyor Geçen Ocak ayında INVS (L'Instıtut natıonal de veılle sanıtaıre) ve INSERM (L'Instıtut naüonal de la sante et de la recherche medıcale) tarafından yayımlanan bır çakşmada, Yukan Maronı bolgesındekı balıklardakı ava mıktan, Dunya Sağlık Orgutu'nun behrledıgı sınır degen ıse olan 1 ig/kg' ın 1620 kaü degerde, 1 62 mg/kg olarak saptanrnLŞtır Ibrahim Kırtı Kaynak Scıence & Vıe No 994 Juıllet 2000 Tarih öncesi adam en eski solcu ır psıkologun ıddıasına gore, tarıh oncesı ınsanogullan "ılkel komunızm" duzenınde yaşamış olduklan ıçm, dunyaya yayümış ve gehsmısler St Andrews Unıversıtesı'nden Profesor Andxew Whiten Royal Socıety of Edınburgh'ta yapılan bır konferansta, atalanmızın komunıst duşuncelerden farklı olmayan bır ışbırlığı formu ıçınde yaşamış olduklan nı soyledı Insanoglu, buyuk kedıler ve kurtlara karşı, sadece sosyalıst değerleri benımseyerek dunyada hakımıyet kurabümış Tanh oncesı kabılelerın butun uyelerı eşıttı, gerek yemek gerekse gıysı paylaşılırdı Ingıhz araştrmacı, şu goruşlerı savundu ' lnsan dunyadakı en sosyal turdur ve atalanmız yenı yaşam bıçımlenne adapte oldbılmek ıçm, avcıtoplayıcı gruplan oluşturmuşlar" dedı "Otekı turlerden farklı olarak, herşeyın eşıt olarak paylaşıldıgı eş itlikçi bır kulturlerı vard: başka hıçbır hayvan bunu B yapmaz" ' "Ibplum ıçmde hıyerarşı veya kabıle reıslerı yoktu, lıder olmaya çabsan bırı dığerlerı tarafından hemen gen ıtüırdı Herkesm eşıt oldugu duşunulur ve ılkel bır komunızm kulturu ıçmde yaşarlardı Gehşımm bır sonucu olarak atalanmızm bencıl olabıleceklennı umabüırdık, ama onlan dıgerlerınden daha başanlı kılan bırlıkte çalısabılme ve destek verebüme ozellıklerıdır" "Bu destekleyıcı kultur, teknolojı ve becerılenn bır sonrakı jenerasyona geçmesme ve gıtgıde gebşmesıne olanak tanıdı" "Bu eşıthkçı yaşam bıçımı dunyanın bır çok yennde var olmasa da tekrar uyandınlmak uzere kıpırüsız dınlenıyor olabılır" Tbplanüda ınsanlann gelısımı ıçm bır sonrakı adımın, Interneti sınır merkezı gıbı kullanan dev bır superorganızma oluşturmak oldugu da behrtıldı ( m b ) 702/5