Katalog

Marmara faylan üzerine ne biliyoruz? DOSVASl Marmara Araştırma Merkezi Yer Bilimleri Enstütüsü'nden Dr. Mustafa Aktar yapılan çalışmalar ışığmda sorulanmızı yanıtlıyor. sında bırbırlen üe çarpışıyorlar, bırbırlenne surtunuyorlar ve oralarda deprem oluşturuyorlar Sadece bu bırleşme noktalannda degıl, bu bırleşme ve çagnşmalann sonunda kıtalann ıçlenne de yayılan, yanı ıç taraflanna da bır şeküde enerjı ıleten yamulmaların sonucunnoktanın mılımetre olçusundekı yer degısormesını olçme noktasına enşüdı Eger sız dunya uzenndekı çeşıtlı noktalarda GPS ıstasyonlan kurarsanız, bu ıstasyon noktalannın her yü hatta her gun ne kadar yer degıştırdıgını olçersıniz Sorn: Marmara'daki faylar ttzerine sismoloji bilimi olarak ne biliyoruz? Aktar: Marmara'dakı faylann harekeü derken, tabu ük once fayları belırlemış olmak gerekır Bu konuda guçlugu muz oldugunu biliyoruz Ama ne yazık kı, çok kesın bır şekılde bunlan henuz belırleyebümış degüız En azından faylan gorsek dahı, bugun ıçin hangısının aknf, hangısının arük yaşlanmış, çahşmayan bır fay oldugunu belırlemekte bıle guçlugumuz var Bundan hareketie, faylan sınıflandırmak, yanı şu fay şoyle hareket edıyor, bu fay boy le hareket edıyor demek oldukça guç 17 Agustos Depremı'nden sonra Marmara'da çok sayıda deprem ıstasyonu kuruldu ve bu deprem ıstasyonlan sayesınde en azından Marmara dogusunda sayıları artan, artçı depremlenn mekanızmaları çozulmeye başlandı Bunlarla ılgıh guvenh bılgı soylemek mumkun Bu son donemde yapılan analızlerde Dogu Marmara'da olan depremlenn mekanızmalannı bıraz ortaya çıkardık Bunlan da şoyle ozetleyebüınm Dogu Marmara'da, ozellıkle Adalar'ın guneyınde yer alan aktıvıtedela depremlenn çogu yanal ahmdı Yanı Kuzey Anadolu Fayı yapısına uy gun Yalova'da yanı Iznııt Korfezı'rnn guney sahılınde yeralan depremleı ı de ıkıye ayırmak lazım Bunlann buyuk bolumu yıne yanal atımlıdır Bır bolumu de açılmayı ıfade eden nor mal faylar Mormaid bugun büındıgı kadan üe bır kere yılda kuzey ve guneyı aşagı yukan 2 santım yer degışürıyor Bır mıktar da kuzeyguney yonlu bır açılma hareketi var Ancak bu nun mıktdn daha az Şımdı bu yanal hareket hangı faylarda odaklanıyor Dolayısıyle hangı faylarda enerjı bırıkıyoı sorusunu da şu anda harü hanl araştırıyor büım dunyası Çok sa yıda da onerı var Soru: Elde ettiğiniz veriler eıki çalifmalan doğruluyor mu? Aktar: Evet, 10 senedır Marmara civanndakı belırlı sayıdakı noktadakı yamulmayı goruyoruz Bunlann verüerı, daha once bızım jeolojüc, tektonık yontemlerle elde ettıgımız verüerı dogruluyor Yanı Marmara'nın kuzeyı üe guneyı bırbınne bagü olarak dogu batı yonunde hareket edıyor Ve bu harekeün boyutu da yüda aşagı yukan 2 santımetre crvarında Şımdı bu venlerm hem gozlem suresı, hem de gozlem noktası artnldı ve daha fazla aynntıya ulaştık, yanı hangı noktalar Marmara'da bırbırlenne gore nasıl hareket edıyor çozmeye başlıyoruz Bu bıze Marmara'da bırıken enenının boyutunu daha ıyı verecek Soru: Hangi yontemlerle bilgiler sağlanıyor? Aktar: Uç yontem bıze bügı sağlıyor Bır tanesı Batımetn, yanı denızalünın harıtalanması Denızaltının topografyasmı büırsek ve faylann da uzun vadede bu topografyayı etküedıklennı duşunursek, bu topografya bügısınden bu mıktar bügı gelıyor Ûancı bügı denızalünda yapüan denızaltı sısmıgı dedıgımız çalışmalardan gelıyor Turkıye Petrollerı, yabancı kuruluşlar tarafından epeyce yapüdı Bunların çok çeşıtlerı var Bugunku halıyle çok derınlere ınmesı mumkun olmayan verüerle bunu çozmeye çabşıyoruz Uçuncu bügı ıse Marmara'da olan depremlerden gelıyor Yanı depremlenn konumlannı ıyı belırlersek dızınımlerını keşfedebılırsek bu dızınımlerın bır faya karşüık geldıgı sonucuna vararak faylann hdrıtalanmasını sağlayabüırız dıye duşunuyoruz Şımdı bu uç buım dah bızlere kaynak sağlıyor ŞEKİL4: Bu şekllde, CPS yontemlnln, kabuğun yamul masını anlamak Içln ne kadar önemll blr araç olduğu gösterllmlştlr. İzmlt körfezl çevreslndekl çeşltll nokta lann deprem etklslyle ne yönde, ne mlktar yer değlştlrmlf olduğu, CPS lle ölçülmüş ve san oklarla bellrtllmlftlr. Aynı noktalann kuramsal olarak ne kadar yer değlftlrmek durumunda olduğu Ise slyah oklarla verllmlştlr. Aralannda buyük blr uyumun olduğu göze çarpar. Bunun anlamı, İzmlt yöreslnde, depreme bağlı olarak kabuğun ne şekllde yamulmuş olduğunun artık aynntıh blçlmde blllnlyor olmasıdır. Kiiçük kırmızı noktalar Ise geçmlşte kaydedllmlş deprem odaklannı gostermektedlr. (kaynak: Erglntav et al. ., NATO Adavanced Research Semlnar, Mayıs 2000) da ıçerlerde de daha ufak çapta faylar meydana gelıyor Yanı faylar bır çeşıt dunya uzenndekı bu yamulmalann bukul melerın kabukdakı deformasyonlann odaklandıgı kınklar Yeryuzu kınklan dıye duşunebıhrız Bızler ıçın ozellıkle kıta kabugu uzenndekı faylar onemlı Onlan da yeryuzunde belkı bır kaç santımden 400500 hatta 700 kılometreye kadar erışebılen kınklar dıye duşunebılınz Işte Turkıye de bu kıta parçalannın ya da benzetmeyle sut uzenndekı kopuk adacıklannın bırleşügı bır noktada Ve o yuzden Turkıye de ıster ıstemez çok sayıda fay var Hatta Turkıye de dunya uzerınde yer yer rastlanan fay turlerının hemen hemen hepsıne rastlamak mumkun Yanal atımlı fay normal fay ters fay Depremlenn kaynaklandıgı Dalım Zonlan vb butun yapdarın hepsı mevcut Soru: Bu veriler birbirini dogruluyor mu? Aktar: Verüer yeteıh degıl ve her zaman da bırbıııyle ortuşmuyor Ornegın sırf batımetrıye bagı olarak faylan çızmeye çalıştıgımızda, bu çızdıgımız faylann sısmolojık verüerle dogrulanmadıgıru goruyoruz Ya da tersı sısmolojık olarak bır takım depremlerı bazı yerlerde goruyoıuz, ama onun altında da baümetrık bır ız, yanı topografya ızı gormuyoruz Bu bır kere sorunun çok karmaşık bır sorun olmasından, üoncısı de bu tur araştırmalann ne de olsa yenı yenı ıvme kazanıyor olmasından kaynaklanıyor Bunun sonucunda da bır çok büım adamının çok ayn fikırler taşıdıgını hepımız büıyoruz. Soru: Türkiye'nin depremselliğinin temel kaynağı nedir? Aktar: Bır kere Turkıye bır çok kıtanın bır araya geldı9 ğı bır noktada bulunuyor Kıta derken ne kastedıyorum Büıyorsunuz Dunya plakalardan oluşuyor Kıtalar buyuk kara parçalan ve bu kara parçalan dunya uzerınde yuzuyorlar Sankı bır sutun uzerınde hareket eden kopukler gıbı duşunebılırsınız Bu kopukler, yanı kıta parçalan, hareketlerı sıra Soru: Marmara faylannın genel haritasını çizer misiniz? Aktar: Marmara'da pasıf faylar var Yanı bugun aktıf olmayan faylar Bu pasıf faylann ızlennı ozellıkle baümetnde ve denız sısrmgınde gorebüıyoruz Aktıf faylara gelmce bunlann belb baümetnde çok fazla ızlerı olmuyor Izmıt'ın ıçınden geçen fay zaten bellı, kınldı Bunun en azından Hersek Deltası'na kadar geldıgınden emınız Hersek'ın batsına geçbgımızde bu fay çatallanıyor Bır bsmı Yalova kıyısını boylayarak Çınarcık yonune gıdıyor Dıgen ıse Adalar'ın guneyınden Istanbul'a en yakın fay dedıgımız fayı oluşturacak şeküde dızüıyor Bundan sonra kuzeydeka fayda en azından bır boşluk var Bunu açıklayamryoruz Ama tekrar Marmara kuzey kıyısına paralel olarak eskı 1912 Ganos Fayı'run devamı olduğu nu dusundugumuz bır kuzey Marmara aktıvıtesı var Bunun dışında bır de Marmara'nın guneyınde Gerrüık Korfezı, Erdek falan gıbı yerlerde olan daha çok normal nıtelıklı faylann oluşturdugu faylar var Kabaca sısmolojık verüenn sonuçlannı üetmış oldum sıze Turkıye gıbı bır yerde, Turkıye gıbı butun kıtalann bırbırlenyle çarpıştıgı bır odak noktada çok sa yor? GPS sistemi ile fay hareketleri nasü ölçülü ŞEKİL2 17 Ağustos 1999 sonrası, Izmlt'ln batısında gerek fayın kırılan kısımlanm, gerekse sonradan kınlma potanslyell göterebllecek yöreleri bellHeyen çok sayıda artçı meydana gelmiftir. Bu şekllde, TUBİTAK Marmara Araştırma Merkezi Yer Blllmlerl Araftırma EnstltüsU tarafından kurulan gozlem ağıtteblr ay Içeriilnde kaydedllmlş olan artçılann blr bölümu gtis terllmlftlr. İzmlt Körfezl batısında, Cebze yakınlanndan Itlbaren aktlvltenln Marmara Içerlslne doğru en az Ikl kol hallnde, çatallanarak llerledlğlnl bu feklde görmek mümkündür. (kaynak: Aktar et al., NATO Adavanced Research Semlnar, Mayu 2000) 702/18 Aktar: Dunyanm etrafına bellı sayıda aşagı yukan 2030 tane uydu yerleştınldı, Amenka Bırleşık Devletlerı tarafından Bu 20 yü kadar once başlayan bır çalısma Bu uydulann dunya uzenne onemlı bagü bır hareketlen yok Dolayısıyla sız bellı bır noktanın bu uydulara olan uzakhgın olçebüıyorsunuz Bu uydular çok hassas bır saat sınyalı gondenyorlar Dolayısıyla sız bulundugunuz noktada o sınyalı aldıgınızda uydudan kendınıze olan mesafeyı de olçmuş oluyorsunuz 56 uyduya mesafenızı hassas bır şekllde olçersenız, dunya uzerınde de hangı konumda oldugunuzu kolayhkla buluyorsunuz Herhangı bır yerde olun, dagın tepesınde denızde olun bu uydudan alınan sınyallerle enlem ve boylamınızı elde edersınız Bu sısteme genel olarak Ingılızce adıyla Global Posıtıonmg System (GPS) denıyor Bu sıstem sayesınde neredeyse yeryuzundekı bellı bır