Katalog

yıda olacaktır, Bu dogaldır. Ee çünkü Türkiye kabugu çok hızlı bir şekilde yamulan bir kabuk. Her tarafindan kınk gosterecektir. Soru: Bn faylar nasıl hareket edecek? Aktar: Faylann nasıl hareket edecegi de şu anda çok fazla üstünde bilgi oluşturdugumuz bir konu degil. Bu konuda ancak tahminler, hatta spekülasyonlar yapabiliriz. Faylann nasıl hareket edecegini sismolojik verilere dayanarak şöyle söyleyebilirim, Faylann üzerinde bugün için gözlemledigimiz küçük depremlerin mekanizması ne ise, ilerde de bu mekanizmalar olacak, varsayrmına dayanabilirim. Özellikle 17 Agustos'tan sonra gözlemledigimiz Izmit Körfezi'nin baüsında yer alan, gerek Adalar'ın güneyinde, gerek kıyısına paralel olan aktivitede gördügümüz depremlerin çok buyük bolümü yanal aümlı. Dolayısıyle yanal atrmlı bir mekanizmayı daha ilerde de bu yörede bekleyebiliriz. Farklı görüşlerin olması dogal. Bu bilgi eksikliginden kaynaklanıyor. Bilgi eksik olunca bütun bilimadarnlan kendı buluşlan, kendi tahminleri deneyimleri dogrultusunda bir ölçüde spekülasyon yapıyorlar. Tabii başka çare yok. Bizler de aynı şeyi yapıyoruz. Bu spekulasyonlann üzerine kanıtlar toplamaya çahsıyorız. Ve kendi spekulasyonumuzun daha dogru olduğuna, diger bilimadamlannı ikna etmeye çalışıyoruz. Şu aşamada şu göruşun buna oranla daha geçerli oldugunu soylemek içın de yeterli veri yok elımızde. mamış olan fayın hangı manyerut depremle kınlacagını söyleyebilmemiz gerekir. Fakat Marmaradaki soru şu: Marmarada en kötü olasılıkla dahi, yani tek bir fay kmlsa dahi, bunun nereden nereye kınlacagını, nereden başlayıp nerede bitecegini çok iyi bilmiyoruz. Bunun sebebi de şu: 1912 Ganos depreminin doguya dogru uzannsının nerede bittigini bilmiyoruz. Bugün 17 Agustos Depreminin de Hersek Burnu'ndan öteye, baüya dogru nerede bittigini bilmiyoruz. Dolayısıyla kınlacak parçanın boyu hakkında bir şupheli dumm var. Mannarada birikmiş enerjı bir fayla bir seferde boşalırsa çok buyük bir deprem olur. Bunun boyutu da 7.67.7 olur. Tek bir seferde degilse, küçük kuçük boşalırsa ne olur sorusuna gelince: Şimdi bunda da bir limit yok. Aslmda teorık olarak bakacak olursak binlerce yuzbinlerce küçük depremlerin ama çok sayıdaki küçuk depremlerin, hatta depremsiz sünek yamulmalann enerjiyi boşaltabilecegini de varsaymak lazım. Ancak tarihsel olarak bakuğımızda lstanbul'da hep depremler olmus. Büyük depremler Istanbul'u etkilemiş. Dolayısıyla sünek bir yamulmanrn depremsiz bir enerji boşalımı olasüıgının az oldugunu düşunmek laam.Bana sorarsanız çok az bir olasıhkta olsa bile her zaman hazırlıgımızı en büyük, en kotusune gore yapmamız gerekir. Sismo(ojik Istasyon Dağılımı Sorn: GPS'ler bugün yeterli mi? Aktar: Marmara Depremi sonrasmda bir gayret oluştu. Sadece Turkiye'de degıl, uluslararası kuruluslar da kaynak buldu. Ve istasyon sayısı artınldı. Ama bu geçici bir artış. Yani bir süre sonra bu ilgi azalınca bu ıstasyonlan en azından yurtdışındaki yabancı kuruluslar sökup götürecekler. Nitekim bir kısmını da goturdüler Şimdi istasyon sayısı ve kahtesı açısından bir eksikliğimiz var. Bugun için ortalama Marmara'dakı ıstasyonlann birbirlerine uzaklıklan yaklaşık 3035 kilometre. Boyle bir kriük yerde çok fazla. Calıfornia'da istasyon arahklan 7 kilometre. Bu durum eksikligimizi iyi gosteriyor sanıyorum. Birbaska zorlugumuz daha var; Marmarada faylar denizin altında dolayısıyla karada yapüan gozlemlerin yanında su altında da sismoloji istasyonlannın kurulması şart. Bu konuda da çalışmalar var ama geçici. Yine yabancı kuruluşlann desteği ile yapılan donemsel çalışmalar. Ama bunlann da sabıt istasyonlar şeklinde olmasının gereklı olduğuna inanıyorum. Bu konuda da Türkiyede teknoloji ve uzman gelışmesıni sağlamak şart. Soru: Kötü bir senaryo çizer misiniz? Aktar: En kotu olasdıkla rastlayacagımız depremin manyetutu (büyüklügü) ne olacakür sorusu şoyle cevaplanmalı: Depremin manyetutu kınlacak olan fay ile ilgilidir. Kınl GPS istasyonian ŞEKİL 1:E n üsttekl haritada, 17 Ağustos 1999 sabahı deprem esnasmda, sağhklı çalısmakta olan ve depremi kaydedebllmlş slsmoloflk Istasyonlannın konumlan gosterilmlştlr. Ortadakl şekilde, artçılan Izlemek üzere, blrkaç gün Içerislnde çeşltll kurumlar tarafindan geçlcl nltellkte kurulmuş olan kayıt Istasyonlan gosterilmlştlr. En alttakl şekllde İse Callfomla'da San And reas Fayını gözlemek Uzere kurulmuş olan Istasyon şebekeslnln benzerl, Mannarada kurulmuş olsaydı elde . edllecek görüntü verilmlştlr. (her 17 km de bir Istas Aktar: Bir kere yerel ivme kazandırmanın yolu kişisel bazda ele alırsanız artık motivasyon yuksek. Butun jeologlar, jeofizikçiler, yerbüimcıler bu konuda elimizden geleni yapmak üzere kollan sıvadık. Ama şu var. Türkiyede uzman sayısı az. Göriryorsunuz, sismoloji profesorlenni saymaya kalksanız Turkiye Üe 1015 rakamı çıkacaktır. Ama bunu bir California ile karşılaştınn belki l'e 40 falan gibi bir fark göreceksiniz. Aru, uzman eksiklikleri, teknisyen, mühendis eksiklikleri had safhada. Türkiyede jeofizik, jeoloji konulanna ilginin artınlması lazım ve ogrencilenn çekilmesı lazım. Bu uzun vadede almacak onlem, Kısa vadede ise Turkiyedeki çabşmaların, bana sorarsanız belli bir koordinasyon içınde olması lazım. Şu andaki göruntü, kurumlar kendi başlanna çok fazla koordinasyona girmeden bir takım kararlar verip yine ülke kaynaklan bazen de yurtdışı kaynaklan da kullanarak girişimlerde bulunuyorlar. Bu ülke kaynaklan ve hem rnaddı hem insan kaynagı açısından bir israf diye dusunuyorum. Dolayısıyla yapılacak islerin belli bir uzlaşı ile oluşmasının yaranna inanıyorum. Her kurumun ayn bir uzmanlıgı var. Dolayısıyla işlerde bir is bölümü yapıhrsa bunun da venmı artıracagına inanıyorum. Dünya bilimi yeteri kadar ilgi duyuyor Türkiye'ye. D i c şey yapmalıyız. Birincisi Türkiyede bilim adamlannın çalışmasını çalışmasını kolaylaştıncı her türlü önlemi almalıyız. Aletler geliyorsa gümruk açısından bunlann girişini kolaylaştırmalıyız. Arazide olanlara kolaylaşuncı ımkânlar saglamalryız. Çunku bu kımseleri kiralamaya kalksanız bu aletleri tutmaya kalksanız binlerce, miryonlarca dolar eder. Bu insanlar kendi bilimsel meraklanyla gelıp bunu yapıyorlar. Bunu teşvik etmeliyiz. Ve toplanan verileri butun bilim dünyasına açmalıyız. Butun bilim dünyasına açılan veri, bilim adamlann ilgisini ister istemez çekecekür. . .5... . v Soru: Marmara depreminin tstanbul için olumlu yönünti düçünecek olunanız, neler söyleniniz? Aktar: Istanbul gibı devasa bir megapolun aşağı yukan en yakın noktasına 1520 küometre yakmından geçen bir aktıvite var. Bir kere tabii bunu çok olumlu gormek mümkun degil. Istanbul tarihte bu sıkuıüyı yaşamıs, gelecekte de yaşayacak. Olumlu yonlenne bakacak olursak, Kocaeli, Düzce depremlerinde bzellikle çok agır bedel odeyerek toplumumuz bu konuda bir miktar bilinçlendi diye duşunüyorum. Yani bu konuda taleplerini dile getirmeye başladı. Aynı şekilde kurumlanmız, yönetimlerimiz de bu konuda bir gayret içine girdi. Dolayısıyla bu konunun ciddiyetini benimsenıp onlemler alma bilincine eriştik. Onlemler alma derken sadece fayları araştırmadan bahsetmiyorum. Inşaat kalitesınden yola çıkın da, deprem oncesi, deprem sonrası hazırlıklar, organizasyonlar falan gibi konulardan sozediyorum. Ikinci iyimser soyliyebilecegim şey de çok sayıda bilim adamımız bunu çalışıyor. Üçuncu son ıyımser noktam da: hepimiz Izmitde, Düzcede gorduk. en fazla etkilenen yerler zeminin çok uygun olmadıgı yerlerdi. Fayın tam yanında geçtigi, yani çok yakınında neredeyse bir kaç yüz metre yakınında olan binalar eğer saglam zemin uzenne kurulduysa hiçbir şekilde etküenmediler. Dolayısyla saglam zemin çok onemli bir konu, Saglam zemin, Istanbul'a bakacak olursak, Istanbul'un çok buyuk bir bolumu saglam zemin üzerinde. • •• ;• : ŞEKİL 3 En üsttekl haritada, 17 Ağustos 1999 sabahı deprem esnasında, sağlıkb çahfmakta olan ve depreml kaydedebllmlş sünkll CPS Istasyonlannın konumlan gösterilmlftlr. Ortadakl şekilde, artçılan Izlemek üzere, blrkaç gün Içerislnde, geçlcl nltellkte kunılmuf olan kayıt htasyonlan gösterilmlftlr. Bu llk Ikl şekilde gösterilen Istasyonlann büyük bölUmU TUBİTAK Mar mara Araftırma Merkezl Yer Blllmlerl Araftırma Enstltüsü tarafindan kurulmuştur. En alttakl sekllde İse faponyada akttf fayian gözlemek Uzere kurulmuş olan CPS febekeslnln benzerl, Marmarada kurulmuş olsaydı elde edllecek göruntü verllmlştlr (her 20 km de bir Istasyon). Soru: Bilimsel çalıymalara nasıl ivme kazandınlır? 702/19