Katalog

KELİMELER e ne oluyor? Kötü, yanlış ve yersiz kullanılan terim ve kelimeler üzerine... evınnüer kendı kendılennı yer ya da devırüenlerın lânen devırenlenn ustun den kalkmazmış derler Yukanda devırım yazmamın sebebı bunun devrım den farklüıgını belırtmektı ancak benzen durumun dıldevrımı ıçınde geçerlı oldugu soylenebüır Osmanlı Turkçesının karma şıklıgmı ve ağdalüığını gıdermeye ve okumuşlar ın dı hyle halkın dılını yakmlaştırmaya gıden yolda kervana sonradan katüan yenı dın sahıplen aşırüıklanyla düı ye meye başladılar 1960 lara dek ıyı çalışan temızleme sırasında düın pek kavram ve ayırtı (nuans) yıtırmedıgı soylenebüır Derken ış çıgırından çıku kunüen tuhaf polıtık kay güarla kımüerı ıse bügısız ve kultursuz oldugu halde ışguzarlıktan kaş yaparken goz çıkartma surecını baş lattı ve de surdurmekte Bunda Ecevit'ın ılk başbakan lıgındakı Bız tâtüe dınlence dıyoruz ornegı soylemle rıyle aşırı yureklendırmesı ve Tek TV TRT nın kraldan fazla kral taraftarlıgı da onemh rol oynadı (Yenı TV ler ıse yalnız kelımelerı degıl bunlann soylenışlerını vurgu lannı da beter etmekte1) Bu sureçte kdrşüaşılan en onemlı sorun ayırtı ve dolayısıyla kavram yıtımı Işın en acı yanı ıse bunun nere deyse hıç fdrkına vctrılmadan benımsenmesı Bunda da baş sorumlular eksıklı ama heveslı gazete yazarlan ve oğretmenleı bunları duşuk ucretle tutan ışverenler ıle hem parasal hem de sıyasal kaygılarla nıtelık yerıne ben delıgı kayıran MEB yetküüerı olmakta Bu dergı dıl tarüşması ıçrn dogru brr ortam degıl Dolayısıyla genel dnlam taşıyan kelımelerdekı benı çok rahatsız eden durumlara degınmeyecegım Ancak zaman zdman bu koşede bu surecın bılım düıne ıhşkın or neklerı uzennde duracagım Kımı zaman kotu kımı zaman yanlış kımı zaman da yeısız kullanılan terun ve kelı melerı ırdeleyecegım Tepküennız benı sevmdırecek Dıl ogrenımı. Avrupa ve biz... "D zaman zaman gızem duşkunu parabüımcılerın buyuk soylemlerıne bıle kaularak pek süonu dogurmamakta Ancak dılımızde eskıden ben bulunan guçlu kuvvetlı deyışının de yanıltmasıyla kuvvet kelımesı artık yokoluş surecıne gırmış bulunuyor Herkes ya da her şey ya guç ya da guçlu Tabıı bu durumun bır dığer turevı guç kelımesının zor yerıne de kullanımının artması1 Kuvvet ıle guç bırbırlenyle fızıkteh üısküerı bakı mrndan yakın kavramlar Fakatto;vve?saglamlık dayanık ldık etkı yapıcüık ıtme çekme vb olgulan doguran bır entıte (bu frenkçe kelımeyı kullanmak zorunda kaldıgım ıçın ozur düerım) ıken guç ıse kuvvet turn bu etkılen yaparken bır harekete de yol açıyorsa bunun çabuklugunu ve suregıdışıru olçer Ornegın ayakta dururken bacaklannız sızı ayakta rutabüecek kadar kuvvetı uygulayabıhyor ama bır merdıvenı ne denlı çabuk çıkacagınızı bacaklannızın gucu belırler Bır başka deyışle kuvvctlı bır ınsan bır yuku sadece kaldmr guçlu bu ınsan ıse bunu çabuk kaldınr Eskıden gucun bu kullanımı yerıne terım olarak tâkat derukrdı (Bır dıger kullanımı ıse kudret yerıne1) Bu sorunun boylesıne dogmasında eskı TDK (yenısının bunları bıle yapabüecegını sanmıyorum) genelde başta behrttıgım durumu dogrudan ozendırır/destekler ken ozelde ıse dolayL olarak da erk/erke kelımesıru yapısal olarak Turkçeye daha uzak olan kuvvet yerıne yakın olan enerjı ıçın onererek etküı oldu Sorunu hgüızce terımlen hakem olarak kullana rak ozetlıyorum FORCE KUVVET (KEStNLtKLE "GÜÇ" DEĞtL!) STRONG KUVVETLI DAYANIKLI (yerıne gore ŞİD DETLI ya da YEĞIN) (KEStNLtKLE "GÜÇLÜ" DEĞtL!) STRENGTH DAYANKLHJK (yenne gore YEÖIN LK ŞIDDET KUVVET) PÖVVER GUÇ (takât kudret) PCWERFUL GUÇLU Umanm okurlanmız bunlan gunluk konuşma düın de de aynen uygularlar ve de uyanrlar D ergınızde yabancı düle egıhm ve yabancı dü egınmı ko nulannda yayınlanan yazılann onemh bır bolumunu ü gıyle okudum 15 Ternmuz 2000 tarıhlı sayıda yer alan Prof Dr Mahir Ulusoy un yazdıgı yazının konuyu çok basıte ın dırgedıgını duşunuyorum ve bırkaç hanrlatmada bulunmaya ge rek duyuyorum Prof Ulusoy ' bır dıl bır adam ıkı dıl ıki adam ozdeyısının yankş oldugunu duşundugunu belırtıyor ve buna temel gerekçe olarak yabancı düın aralarında sekreter ev kadını polıs ü kogretım okulu oğretmenınm de bulundugu pek çok meslek da knda yardıma ya da meslekı degerlen artına bır şey olmadıgını gostenyor Oncehkle okullarda verüen egıtımın temel amacının tanım lanmasına gerek oldugu kanısmdayım Dogal olarak bu amaçlar danbırı belkı de en onemlısı bıreylere bır meslek kazandırmak onları ış yaşanuna hazıılamaktır Ama tek amaç bu mudur? Işın dışındakı yaşam dıkkate alınmamalı mıdır 9 Ogrencılenn ufkunu genışletmeye onlara farkh bakış açüan kazandırmaya beyınlerı nın farkh duşunce sıstemlerı üe tanışmasını sağlamaya hıç çaba gostenlmemelı nııdır'' Bu durumda ayra tarüşmayı edebıyat matemank fizü< vb derslen ıçın de açmamız mumkun olur Ornegm bekçının Nevvton yasasını muhasebecınrn Dıvan Edebıya tı nı fabrüca ışçısının matematıgı (evet matematıgı) bılme geregı nı sorgulayabüırız Kuçuk bır cep hesap makınesının malıyetı butun ogrencüere dort ışlerru ogretmekten daha ucuzdur 1 Prof Ulusoy orta egıtım duzeyınde ogreralen yabancı dı lın pek çok bıreyce mesleklen geregı hıç kullanümadıgını za manla da tamamen unutuldugunu bekrtmekte ve sonuçta nufu sun bmde 997 sıne yabancı dıl egıtımı verılmesıne gerek olmadı gını duşundugunu vurgulamaktadır Kanımca burada da hangı donemde yaşadığımızı ve gele cekte bızı bırey ve ulke olarak nasü bır dunyanın bekledıgını duşunmek gerekmektedır Bu duşunmeye yardımcı olmak ıçın vere büecegım üa anahtar sozcuk vardır Internet ve Avrupa Bırlıgı Sanal dunyada dolaşmak bu dunyanın bügılennı paylaşmak bügı dunyasında yaşamak ıçın ozellüde Ingüızce nın ne denlı ge reklı oldugunu bu dunyada yaşayanlar bılmektedır Prof Ulusoy ev hanımlannrn ya da polıs memurlannın Internet e gırmelenne gerek olmadığını duşunebüır, ama aslında temel amacımız tum bu ulke vatandaşlarının bılgı çagına uzanmalan olmamalı mıdır' Hancı anahtar terım üe üışküı olarak da aklıma şu sorular gelıyor Avrupa Bırlıgı ne uyelıkte bız yalnızca ulkemıze daha çok sermaye gırmesını mı amaçlıyoruz 9 Yoksa bırlüc uyelenyle ulke ve bırey duzeyınde sosyal üısküer de kurmayı bırtakım temel ortam ve kavramla n paylaşmayı da tasarlıyor mu yuz' Avrupa Bır hgı uyelıgı acaba Prof Ulusoy a ve bu ulkenın egı tımcüerıne ne ıfade edıyor' Pılotlara ve resep sıyon gorevlüerı ne yaz taülınde dort aylık yaban cı dü kursları ha zırlamadan once sanıyorum bıraz daha duşunme mız gerek Prof. Dr Abdullah Sayıner Ege UnıvTıp Fak emaü asayın er@med ege edu tr "Isı" ve "Sıcakhk" Dk ornegım kuvvet kelımesının artik gıderek yerını guç kehmesıne bırakmakta olmasıdır Bu ıkı kelrme her bağlamda farklıdır Ancak yukanda degındıgım gerek çelerle TVlann hatta bu dergının büe yazarlanyla çevırmenlerı dahıl çogu kışı artık kuvvetı unuttu1 Yuzyıllarca once bdımın Avrupada gelışmesı sırasında dıller artk gerekmeye başlayan ayırtılara sahıp degüken pek çok bılımsel kavram tek bır kelımeyle ıfade edıhyordu Ancak ârıf olanlar anlıyorlardı Zaman ıçın de bılım kışılen sezgüen ve uslanyla bunlara ya yenı sı fatlar ya da yenı kelimeler bulmaya başladılar Ana konuya gırmeden once ıkı omek vereyım 17 yuzyüda cın uretımı sırasında yakıt tuketımını ve urun nıtelıgını kıyaslayan Joseph Black ısı ıle anlaulan her turlu kullanıma ısı mıktan ve ısı şıddetı olarak bır aynm getırdı Bunlara bugun sırasıyla ısı ve sıcaklık dıyoruz (Mıllıyet Çocuk 26 05 80 CBT50 13 02 88) Dıger omek ıse her benzerının bır tur hava olarak adlandınldıgı (orneğın karbondıoksıt sabıt hava hıdrojen ıse alevlenebılır hava) gazlardır Bu ad Hollandalı Jan Baptista van Helmont taıafından Flamanca kaos anlamrna gelen bır kehmeden yakıştırılmıştır Omur Akyuz "Kuvvet" ve "güç" Bu gıbı kelımelerın başmda ıse kuvvet gelır Za man ıçınde bunun en az dort fızık kavramını adlandırdıgı farkedüdıgınden ayrımı sağlayacak adlar gehştı Bunlar ya dıldekı sıradan kelımelerden devşırüdı ya da yaraüldı ama gene de ayırtılann artık kendı adlan vardı kuvvet enerjı (hnetık ve potansıyel) moment guç/takat Uçuncu su gunluk dılde pek kullanımı olmadıgınddn ıkıncısı ıse 702/16