Katalog

Hıç beklenmedüc bu: şeyın yanıt olabüecegının keşfi bu yanıt saçma sapan olsa büe hşıye buyuk brr keyıf venyor ve onun gulumaemesıne kımı zaman kahkahalar at masına neden oluyor Iyı de kafamızın karışması bızlerı neden bu denlı keyıflen drrıyor Boylesı bu tepkı ınsanlar açısından nasü bır deger taşıyor15 Bu keyif neden? bir buluş ve yeni ına sıçrama nyetık alanlardan ve radyo dalgalannı yararlanıyor Bırkaç yıl oncesıne dek manyeük üt ımlı goruntuleme arayıcılarının yetennguçlu bır sınyal elde edebümelerı ıçın kaç dakıkalık bır etkınlığın ortalamasını laları gerektıgınden soz gelımı bır şan kavramak gıbı hızlı bır duşunce sureın ızlenmesınde bunlardan yararlanıla /ordu Ancak kısa bır sure once yarım uyolık enstantaneler alınmasına ola < tanıyan yepyenı yontemleı gelıştırüdı ylece beyın tarama laboratuvarları her uslarnldirid ve sorun çozme etkınlıklerıyanı sıra gulmeceyı de araştırmaya ko dulaı Goel beyın taramasının ıyı bır şaıın tadına vanlması ıçın hıç de ıdeal bır item olmadıgına dıkkat çekerek araştır ısının sorunsuz olmadıgını düe getrrıyor :ak yme de bu şakanın kavranmasının nış çaph bır zekâsal degışımı gerektırdıu savunan kuramı destekleyen somut kaar elde ettıgını belırtıyor Taramalar msanların bellı bır şakayı üerlerken prefrontal kortekslerırun ay ılandıgını ozellılde de sağ prefrontal rteksın anlaksal arama ve sorun çozmeonemlı bır yer tuttugunu ortaya koydu 'lgelebın depolanmış bügının su yuzuçıkartümasınıa çalışan başm her ıkı ya ıdakı temporal loblarda da bır etkmlık z konusuydu jt gosterır Goel beynın şakalara tephsı ıle ü güı olarak ogrenüecek daha çok şey oldu guna manıyor ancak en azından şımdıye dek elde edılen bulgulann beyınde tek bır kahkaha modülü oldugu goruşunu pekıştırdıgıne dıkkat çekıyor Gerçektende 1997yılında WUliam and Mary College ruhbılımcılerden Peter Derks tarafuıdan geıçekleştırılen ve oldukça farklı bır yontem olan EEG kayıtlarından yararlanılan bır araştırma da aynı sonucu ortaya koymuştu Deneklere ard arda şakalar dınletüırken ya da okutulurken Derks beyınsel etkmlıklerde meydana ge len ırılı ufaklı dalgalanmaldrı kaydettı Şaka lannın deneklerde gerçek bu keyıf duygusu yaratıp yaratmadıgını anlamak ıçın Derks denekleıın agızlarının koşelerındekı zıgomatık kaslarına ek elektrotlar üışüreıek en ufak bır gulumseme belırtısı olup olma dıgını ızledı Derks ın dıkkatını çeken ılk şey anlaksal etkınlıgın çarpıcı bır bıçımde yaygm oldugu ozelnkle de prefrontal ve temporal loblar uzerıne yerleştırılen elektrotlardan guçlu bır sınyal ahndıgıydı EEG her ne kadaı fMRI denlı aynntüı bır anato mık goruntu vermese de şakanın kavran masının anı bır yaratıcı degışımı gerektırdı gı yonunde çok daha somut kanıtlar sunu yordu EEG kayıtları müısanıyesımüısanıyesıne bır goruntu vererek sanıyesı sanıyesıne goruntu vere fMRI yı sure açısından gol gede bırakır Tabloları gozden geçırdıgın de Derks dalgalanmalar gosteren EEG ka yıtlannda bırçok gızı aydınlığa çıkartan bır dızı uç noktaya anında taruk oldu Yaklaşık 220 mılısanıye sonra (sanıyenm yaklaşık beşte bırı) genelde pozıtıf bır elektııksel gızüguce dogru çarpıcı bır donuş oluyoı du Yaklaşık 360 mılısanıye geçtıgınde ıse beyın ansızın negatıf durumuna gerı donu yordu Bu uç noktalar EEG de çok ıyı bılı nen ancak çok ender bu arada gorulen ıkı olgudur Sınırbılım uzmanları bu üa uç nokta arasındakı anı degışımlerın ne anlama gel dıgını daha yeni yeni kavramaya başladılaı Massachusetts General Hospıtal uzmanı Eric Halgnn pozıtıf dalganın smırsel etkınlıkte meydana gelen genel bır duraklamanm urunu olduguna ınanıyor Kafatasınuı dışında alınan pozıtif sınyal noronlann ıçın dekı negatıf bır gucu yansıtır Halgren e gore bügının ışlenmesı açısından ele alındıgında beyın kımı etkmlıklere ansızın son vererek onemsız devınımlerı bastırıyor ve sesten yeni goruş ya da olaylann çıkmasma olanak tanıyacak her tur beklentı durumu nu yok edıyor Ote yandan dıger nokta no ronlarda genellıkle bellek ve korteksın baglantı bolgelerınde yoğunlaşan bır coşkuyu yansıtıyoı ve karşıtlıgın bır kanıtı sayıhyor Bu durumda beyın hucrelerı salıverıleıek bu duşunce uzerınde araştırma yapmaları ve yogunlaşmalarına olanak tanını yor Kısacası bır tepkı frene basarken ote kı gaza basıyor Dasını bır araya getırdıgınızde Derks uı EEG kayıtları son derece mcelıklıymış gıbı gorunuyor Anlatılan bır ukra beyınde ılk om DU sorgulama ve beklentı durumuna yol ıvi /oı ve bu aşamada manüklı bır yanıt burmaya koyulup kestrrrmlerde bulunuyoruz Der ken fıkranın en can alıcı noktası sonuyla ü güı bır ıpucu verır 0 zaman hemen eakı beklentüenmızden sıynlıp kendımızı oldukça farklı bır kavramsal duruma gore ye nıden ayaılamak zorunda kalırız Derks uısanları en çok gulduren şeyın ne oldugunu da araştırdı ve bunun fıkranuı kendısınden çok can alıcı noktasını kavrama hızı oldugunu gordu Oyle olunca ın&anlar genellüde sonu onceden bellı nkralardan keyıf alıyorlardı Usta komedyenler hıç kuşkusuz bır nkra evırıp çevırerek anlata zekâsal degışımı alabüdıgıne yaşat ma ve en can alıcı noktasını olabüdıgınce sona bırakarak ınsanlaıda keşfetme duygusunu yogun bır bıçrmde yaşatma konusunda uzmandırlar Bulmacanın çeşıtlı parçaları sonunda yerh yerıne oturuyor Gulmece beynın uz manlaşmış brr bolumunun urunu olmaktan çok çok daha genel duşunce sureçlerırun Massachusetts Teknolojı Enstıtusu'nden Marvin Minky gulmece yetısının manuk ve uslarrüamamızdakı yanlışların su yuzune çıkarnlması amacıyla evnldıguıı one suruyor Mınsky sonuçta ortaya çücan kahkaha ve keyfin bıreyın yanuş yola sap masını engelledıgını bu yanuşlardan bır ders almasına yardımcı oldugunu dıle getırıyor Gelgelelrm kımı büun adamlan ınsanlann bır yanlışı bulur bulmaz gulmedüclerıne, ancak puf noktasını yakalayıp sonucu bulduklannda kahkahayı basüklanna dıkkat çekıyorlar Yanıt çogu kışı ayırdında olmasa büe beynın büınçk her an meydana gelen bellı başlı olaylara duygusal ya da metabolık bu tur uyum saglayacak bıçunde tasarlandıgı olabürr Fızrksel ve zekâsal durumumuz her an olup bıtenlere uyum saglamaya terleme kan basuıcı ve daha başka fizyolojık etküerle kendısını bellı eder Aynı şey beyınde de meydana gelır ve sınır üetkenlerı zaman zaman alarma geçıp kımı zaman uykuya dalarak aradala dengenuı sureklı dalgalanmasuıa neden olurlaı Goruldugu gıbı gulmecerun oykusu daha da gelıştırüebılır Yaşanan an üe ügüı olaylar uzeruıde hızlı bu duygusal degeı lendırme yaprnak beynın en temel gorevle ruıden bu tan<sıdıı Enerjı ve uyarüma du zeylen goz açıp kapayıncaya dek gerı gon derümek zorundadrr Bu anı degışımleı ya olumlu ya da olumsuz duygular yaratacak tır Goel ın deneyınde ^tkın dmuma geçen yorungesel koı teks bu tuı duygularuı daha yuksek bu: duşunce duzeyıne aktanlması açısından beynın en uygun bolgesıdır Tum hayvanlar en azından sıcakkan hlar dış olaylara gore sureklı olarak ırılı ufaklı degışıklıklerle uyum saglamaya elverışlı bu bıçımde tasarlanmışlardrr Ancak ınsanlar dıl sayesınde kendüerme çok daha karmaşık bu ıç dunya yaratmışlardır Bu nedenle yalnızca çevrelerıne degü kendı duşuncelerıne de duygusal açıdan tepkı gos terebüırler Yaratıcı buluşun keyıf verıcı yo nunden yola çıkan ınsanoglu bu dogal tep kıden en ıyı bıçımde yararlanmasını ogrenmıştır Kımüerı bulmaca çozmekten kımüe n üguıç plaka numaralarını ızlemekten buyuk keyıf alır Evet gulmece ınsanoglu ıçuı yalnızca brr luks olabürr ama bunun ardın dakı duzenek evrun sonucunda şans eserı ortaya çücan brr şey degüdır Derks m de belırttıgı gıbı Bana kalırsa gulmece aklrn çarpıülmış bu aynasıdu" Yaratıcı oldugu denlı kavramayla ügüı çozumsel ve düsel bır şeydır Gulmecerun usumuzda nasü ışlendıgı tam olarak kavrandıgında genelde nasü ışledıgı konusuna da bu açıklama geürümesı ışten degüdır Rita Urgan Kaynak New Scıentıst 27 Mayıs eyindeki yeni bölge Derken şakanın en can alıcı nokta ıda yeni bır bolge devreye gırdı Yorun sel prefrontal korteks Beynın goz yorunlerınm aıdma yeıleştırılmış olan bu bollerı bugının değerlendınlmesı ve degeııdume surecı boyunca ortaya çıkan duy ılarla baglantüıdır Beynın bu bolgesı za gormuş olan kışüeı duygudan yoksun ırlaı ve yargüamada zorlanırlar Hangı lem ya da yanıtlaıın ıyı ya da kotu olduınu büemezler çunku bu seçenekler onı belh bır yone ıtecek ne bır keyıf ne de ı duygusu yaratırlar Durum boyle olunca goruntuler çok >nel ethnlıklen ve kımı anı degışımlerı bu sonucu Gülmece, faka ya da fıkranın suısı düsel yapısıyla ortaya çıkan bakış açısında yaratıcı bır degışımı gerektırıyor 702/13