Katalog

Gen tedavisi: Damar hastalıklarında uygulamalar Emekleme çağındaki gen tedavisi büyük umutlan karşılayacak mı? Ahmet Memiş(*) Nergis Ceydeli (**) en tedavisi, ubbın en hızb gelisen alanlarmdan biridir. Tüm Dünyada, genetik bozukluklann ve alısılagelmiş tedavilere dirençli kanser grubu birtakun hastalıklann tedavisi amacı ile gen tedavi araşurmalan sürdurülmektedir, Bunlann yanı sıra kalp ve vücudun diğer tüm damarlannm (damar sertligi olarak bilinen) tıkayıcı hastalıklannda, öncelikle hastalıgın oluşmasını engellemeye, bu basanlamazsa mevcut hastalıgın ilerlemesinin durdunümasına yönelik çalısmalar da hız kazanmış durumdadır. G RESİM I ; Sağ bacağında nabızlan zayrf olarak alınan ve ayakta fyUefmeyen yaralan olan 56 yaştndakl erkek hattamn anjhgraHk göruntusu lıltnmtktedlr. Dlz botgeslndekl darlık bahn İle açılmış ve uzun blr dönem tedavi Içln damar Ifl pıhtılafmayı engelleyen llaclar verllmlştlr. Bundan sonrakl tıbbl tedavi, yeni damarlarm gtllfhnlnl gerektlrlr. Gen tedavlsl günümüzde ve gelecekte bunun Içln başvurulacak tedavl yonteml olacaktır. Bu sayede bacağın veya gangrene doğru glden orgamn kurtanlması mumkun olacaktır. Kalp damarlannm (koroner arterlerin) yanı sıra beyin, böbrek, bacaklar gibi vücudun diğer damarlannın atherosklerotik hastalıklannda, kardıologlar üe bırlikte Girişimsel (Interventional) Radyologlann oluşturacaklan ekiplerin ortak çalısmalan sayesinde umıt vericı gen tedavilerinin pratik uygulamaya girmesi insan sağlıgı açısından yüz güldürücü olacaknr. Bu yazıda, Mart 2000'de San Diego'da, Mayıs 2000'de Monako ve Parıs'te ve Hazıran 2000'de Bordeamc'da yapılan, hepsı de damar hastalıklarının tedavisindeki yeni gelişmeleri bildiren ve gen tedavisi konusunda özel kurslar içeren kongre ve sempozyumlardaki izlenimler ve bu konulardaki mevcut ve ileriye yönelik araşürmalar anlatüacak. İnsan vücudunun genetik şifresinin %97'sinin çözüldügünün açıklandıgı bu günlerde Türkıye'de damar hastalıkları ile ilgilenen tüm hekımlerin bu teknigi ögrenip tıbbın ulaşügı bu son heyecan verici noktayı hastalarının hİ2metine sunması çok zaman almayacakür. RESİM2:Cen vektöru uygulatnastna yöneİHt gunümüz dekl kateter tlplert. A. Dellkll balon ka teter, B. HU rojel balon kateter, C. Ç/ft bahnlu kateter. Doğru tanım, kolay müdahale Anjıografi, Ultrasonografi, Bilgisayarlı Tomografi ve Manyetik Rezonans gibı görüntüleme yöntemleri ile damar hastalıklan günümüzde çok kolay ve dogru bır şekilde tanınmaktadır. Geliştirilen yeni teknolojiler sayesinde, birçok damar hastahgı da operasyona gerek kalmaksızın minimal invaziv (vücut dokulanna en az zarar verici bir şekilde) tedavi edilebilmektedir. Bu görüntüleme yöntemleri, ilgili damardaki hastahklı bölgeye ulaşmak ve gerekli tedaviyi yapmak (balon ile veya stent denilen özel metal tüplerle daman açmak veya özel ilaçlan sadece ilgili bölgeye enjekte ederek etkisini artırmak vb.) için yol gosterici olarak kullanümaktadır. Bu yöntemler gelecekte gen tedavisinin de sadece hastalıklı bölgeye uygulanarak etkinliginin arünlmasına yönelik rehber yöntemler olacaktır. Gen tedavisi ile ilgili ilk çalısmalar, 14 Eylül 1990 da Natıonal Instıtute of Health'de başladı. Günümüzde Amerika'da 200'ün üzerinde klinik uygulama gerçekleştirildi.. Neler yapılabilir? Geliştirilen bu yeni tedavüerin uygulanması sayesinde, 1 "ftomborezıstans (damar içinde pıhtı oluşumuna direnç) artınlabüir ve tPA, thrombomodulin veya auPA kaplı genlerin damar duvanna dırekt uygulanması üe damar içinde oluşmuş pıhünın eriulmesi başlatılabilir, 2 Günümüzde balon veya stent denilen Bronkoeplmde tfansntentbran özel metal tüplerle llttkenllğln yenlden açüan damann tekrar sağlonmau tıkanmasına neden Aerosol hallne olarak problem yaragetlrllmlf adenovlral vektör/Cmi tan damar içi hucre genl. Ağa ya da çogalması (neointikonvanslvonel derecell blr Inhaler mal hiperplazi) da yolınia vtrlllr. Bu gen tedavisi ile bloke yaklafim hattalıöın akcl edilebılır ("uçuk" viIt rusü geni, reunoblastoma geninin aktif formunu içeren "sitoRESİM 3: Khtlk ftbrozb hastalığında klstlk fibrozh transmembran regulatör genlnln tolunum toksik veya sitostatik yollan epltellne aerosoller araabğıyla dlrekt uygulaması. ürünler" vasıtasıyla). 702/20 3Terapotik anjıogenezis (vucutta var olan yeni damar olusturucu hücrelerin aktive edilerek tıkanmıs damann yerine geçecek yeni damarlann oluşturulması) ıçın Vaskuler Endoteh Gelıştınci Faktor zarar gormuş damar ıç yuzeyinin en mukemmel bir şekılde normal damar hucresi üe kaplanarak iyüeşmesım saglarken, aynı zamanda da yeni damar gelisimini stimüle eder. (Resim 1) Gen tedavi materyalinin ilgili bölgeye ulastirılmasına yönelik çok yeni materyaller geliştirilmektedir. Özel jellerle kaplı balonlar, genetik materyal içeren polimer ile kaplı stentler, genetik materyali sadece hastalıklı bölgeye enjekte eden özel kateterler bunlardan birkaçıdır. (Resim 2) Bu kadar ümit verici, birçok hastalıgın ortadan kaldınlmasını saglayacagı, insan or \lmravtnutyolJ talama yaşam omrünu uzatacagı öngörülen gen tedavisinin damar hastalıklan dışındaki birkaç mevcut pratik uygulamasından söz edecek olursak: * Kistikfibrozis olarak isimlendirüen ve akRESİM 4: Karaciğere yönelik gen ciger üe birhkte tedaviii yollan. • sindirim sistemi epitelinde anormal salgı birikimi ile karakterize öldürücü bir hastalıkta, mevcut genetik defektin düzeltilmesi mumkun olabümektedir. Genetik materyalin aeresoller üe solunum yollanna uygulanması şeklindeki klinik deneyler devam etmektedir (Resim 3). * Gancher hastahgı, ailesel hiperkolesterolemi (damar sertligine erken yaşlarda ve aşm derecede egilim), hemofili (kanamalar üe karakterize aüesel geçişli) gibi tek gen defektine bagb hastakklarda da genlerin hedef hücreyle etküeşmesini saglayan sistemik uygulamalar araştınlmaktadır.