Katalog

Zümrütten akisler A. M. C. Şengör Acaba'lı ve acaba'sız toplumlar Ceçen hafta idam cezasının hukukî temellerinin, epistemolojik (yani bilgibilimsel) bir açıdan bakıldığında, olmadığmı göstermeğe çalışırken, bunun nedeninin akılda hep kalmağa mahkum bir "acaba?" sorusundan kaynaklandığını söylemiştim. "Acaba gerçekten o mu yaptı?" "Acaba gerçekten suç böyle mi işlendi?" "Acaba suçun nedeni bu muydu?" ve daha bir sürü acaba. Bu acabalar aklımda böylece resmigeçit yaparken, bana birden HasanÂli Yücel'in bir yazısında acaba hakkında söylediklerini çağrıştırdılar: "Demokrasinin dünya görüşü, bir mantığa dayanır. Demokrasi mantığının ana prensibi şudur: 'Her fıkirde hatu ve sevap ihtimali vardır.' Eğer bu postülâtı kabul etmezseniz demokrasi geometrisini kuramazsınız. ... Bu prensibi kabul edince ilk müşkül yenilmiş olur. Çünkü kendi dâvanızda, karşınızdakinin dâvası kadar hatâ ve sevap olacağına inanınca pek tabiî olarak tartışmaya razı olursunuz. O zaman bir itiraz karsısmda kalınca: Acaba?!... dersiniz. Bu 'Acaba?' yok mu, işte demokrasinin en değişmez remzi budur. Bütün diktatorya rejimleri 'Acabasızlar' rejimidirler." İdam cezasını eleştirirken tarihsel olayların baştan kurulmalarında bulunması kaçınılmaz belirsizlikleri bu eleştirime temel yapmıştım. Bu sütunda pek çok kereler yazdığım gibi, Acaba hiç kuşkusuz aynı belirsizlik tüm kuramsal bilimler için tüm dillerdeki en güzel, geçerlidir. Yani, gördüğümüzden fazlası hakkında fikir beyan edeceksek, bu fikrin en marifetli ve en varsayım olduğunu da kabul etmek zogerekli kelimedir. rundayız, zira tümevarım yöntemi manÇocuklarımıza en çok tıksal olarak geçersizdir. Bunu daha 18. yüzyılın ilk yansında büyük Iskoç filozofu öğretmemiz gereken kelime odur. David Hume görerek ümitsizliğe düşmüş, 19. yüzyılın başında da aydınlanmanın buyuk filozofu Immanuel Kant, Nevvton'un gerçeği bulduğu varsayımından hareketle, Hume'un ümitsizliğini insan aklının gerçeği bazı â priori (yani doğumda var olan) bilgileri kullanarak yakaladığını iddia etmişti. Kant'ın bu idealizme kayan öğretisinin 19. yüzyılda büyük bir etki yaptığı mâlum; modern biyoloji (özellikle etoloji, yani davranış bilimi ve genetik) Kant'ın a priori bilgi kavramını kısmen de olsa doğrulamıştır. Ama bilgibilimdeki büyük sıçrama Avusturyalı büyük bilim filozofu Karl R. Popper'in kuramsal bilimlerin varsayımsal karakteri ve bilimsel ilerlemede nesnel tartışma ve gözleme dayalı yanlışlama hakkındaki fikirleriyle 1934 'te oldu. Popper,^ bilimde her adımda acabanın hep gerekli olduğunu gösterdi. HasanÂli Yücel hakkındaki kitabımda, Yücel'in bilgibilim hakkındaki fikirlerinin Popper'inkilere olan benzerliğini vurgulmıştım. Yucel de meşhur Mantık ders kitabında tümevarımın mantıksal temelinin olmadığmı vurgulayarak, varsayımların, yaratıcılığın bilimsel gelişmedeki önemini vurgular. Kuramsal bilimerde nihâî hakikate ulaşılamayacağı, ulaşılsa bile bunun farkına vanlamayacağı, bilimde de, toplum yaşamında da tüm otoriterliği siler süpürürçünkü heryerde, herkesin kafasında o acaba dolanır durur. İşte, Yücel'in dediği gibi o acaba bir toplumu demokratik, hür yapar. Ben ekleyeyim, o acaba bilimsel düşünceyi toplum yaşamına temel yapar, acabasız toplumlar, herseyi bulduklarını veya kendilerine he.şeyin fısıldanmış olduğunu sanan toplumlar, gelişme defterlerini kapatmış, bilimi dıslamış zavallı veya zavallılaşmağa mahkum toplumlardır. Acaba ile sürekli gelişme, sürekli ilerleme, onlarla da mutluluk ve güvenlik toplumun kaderi olur. Acaba kişiler arasında da dostluğun en temel kelimesidirher ne nedenle olursa olsun kızdığımız bir insan ile ilişkiyi kesmeden önce hep o acaba ortaya çıkıp bizi bir kez daha düşünmeye sevkeder. Acaba hiç kuşkusuz tüm dillerdeki en güzel, en marifetli ve en gerekli kelimedir. Çocuklarımıza en çok öğretmemiz gereken kelime odur. Her yıl bir acaba haftası olmalıdır. Demeliyiz ki, "bu hafta her Ifadenin önüne bir acaba koyun, bakın bakalım dünya o zaman nasıl görünüyor?" 697/5 Bill Cates'ln ntuhteşem evl bulundugu yerlere goturuyor. Tabıı evin birBu durum zaten uzun zamandan ben çok yerınde bulunan bılgısayarlar, her zatahmın edümekteydı Bu yuzden kullanıcılara man evsahıbınden komut bekhyorlar Çunku bır suru yenı olanaklar sunuldu Tatü rezeronlar neyı ne zaman yapmaları gerektıgını vasyonlan, çeşıtlı ıhtıyaçlann sıpanş edılmebümıyorlar ve komut verılmedıgı takdırde sı ve bunlara benzer yuzlerce olanaklarla, gunlerce bekleyebüırler Omeğm buzdolabı, kullanıcılar memnun edümeye çalışüdı. Ama sutu tumuyle tukendıgı zaman mı, yoksa buyuk bır suratle gelışen tekrukler, ınsanlara azaldıgı zaman mı sıparış edecegını ogrenzamdnld ydpacak pek bır şey bırakmadı mek ıstıyor Evdekılerın artık bazı yıyeceklerı kesınhkle yemek ıstemedıkleriru veya hafBill Gates'in elektronik evi ta sonlannı yazüklarında geçıreceklerını de Bügısayar ev ışlerıne gırdıgı zaman, ne duşunemıyor olacak9 Bunun ınsanlar ıçın ne kadar sıkıcı Ama bu ahşverış akışını programlamdk olabıleceğını anlamak ıçın, Mıcrosoft yonetıaslında mumkun olabdır Yiyecek ıhüyaçlan cısı Bill Gates'ın evıne kısaca goz atmak yeıçın belb bır smrr konabilır Evdekı aydınlatterlı Gates'ın Seattle'dekı evı, adeta ıçınde ma ve odalann havalandırma sıstemlerı de, dolaşüabılen bır bügısayar gıbı Evın her bohava durumuna gore ayarlanır lumu, ekranlar, alıcüar ve gızlı hoparlorlerle Boylece gelecegın hamarat evlermde donatılmış Zıyaretçüerın gıysüen uzerıne tayaşayanlar, sıstematık olarak çeşıtlı tercıhler kılan verıcıler sayesınde, sıstem onlan tanıyor Bundan sonra muzık veya resım gıbı ozel yapmak zorunda kalacaklar Normalde her gun yapüması gereken yuzlerce ışlemlenn, zevklerım anlatan zıyaretçı, ınanılmaz bır daha da çoğalmaması ıçın, bunların unutulsurprızle karşılaşmakta Duvarlarda bırdenmadan saatı saatıne yerıne getırümesı gerebıre onun beğenısıne uygun resımler ortaya kecektır çıkıyor ve hoparlorlerden onun en sevdıgı muzık parçalan çalmaya başlıyor. Sıstem, evın ıçındekı ınsanlan takıp edebildiğinden, Yazmın devamı 21. sayfada resımlerı ve muzık seslerını de, ınsanlann Blrçok klflnln ezlyetll bulduğu bu teknlkler, teknolojl haritau olarak sunulduğu türtce, bllglıayar, teknoloflk bir oyuncak olarak hayatımızda kalmaya devam edecek.