Katalog

Yok birbirimizden farkımız... Şempanzeler de konuşurken farklı lehçeler kullanır; pek çok çocuktan daha iyi trampet çalar; alet yapar; avlanma stratejileri geliştirir; karmaşık sosyal Hişkiler kurar. Bütün bunlar bir şempanze kültürünün varolduğunu gösterir. 0 halde insan ile şempanze arasında ne fark var? Ş empanzeler uzerındeh çalışmalanyla unlu Ingılız büım kadını Jane Goodall ınsanlarla şempanzeler arasındah farkın sanüdıgı kadar dramaük ol madgını kanıtladı Goodall'dan once şempanzeler hakkında edınılen bügüer, hayvanat bahçelerındekı veya laboratuvarlardakı hayvanlar uzennde yurutulen çahş.malardan elde edılıyordu Robert Yerkes gıbı psıkobıyologlar şempanzelerın zela olduğunu bılıyordu, ancak bu hayvanlann vahşı doğada bu zekâlannı nasıl kullan düdan büınmıyordu "Gombe'ye ayak basuğım 1960'k yülarda şempanzelere ılışkın hıçbır şey büınmıyordu" dıye konuşan Goodall, "Şempanzelerın bır kışüıge sahıp olabüecegıne kımse ımkan tanırruyor bır ısımlerının, mantık yurutme yeteneklerının, duygulannın olmadıgı sanüıyordu" dıyor Goodall'ın çalışması butun bu onyaıgıları degış tırdı Tuttugu gunluklerden şempanzelerın kışüıklerıne atetkullanma yeteneklerıne, aıle ılışkılerıne dek pek çok şey ogrenüdı Goodall'ın çalışması yalnızca bır başlangıçü Son 40 yılda Avrupa'dan Japonya'dan ABD'den bır büım adamı ordusu dunya uzennde 40 noktada hayvanlan ızledı Daha sonra belırlı arakklarla bır araya gelerek bu gozlemlerını paylaştılar Ve farkh or tamlarda yaşayan hay vanlarm benzer davranışlar sergıledıklerı boylece ortaya çıktı Geçtıgımız yaz 7 farklı sahada çalışan büım adamları bıraraya gelerek şempanzeleı hakkında elde ettıklen bügüerı tek bır rapor al tında bırleştırdı ler Rapor Nature adlı saygın büım dergısınde yayımlandı Iskoçya, St Andrevvs Umversıtesı'nden prımatolog Andxew Whitten'ın onerüenyle 39 şempanze davranışı nın lıste halınde dokumu yapüdı Burada en onemlı nokta şempanzelerın bır kulturu oldugu ıddıasını hepsının kabul etmesıydı Bu gonış anında eleştın yagmuruna tutuldu Bu eleşurüere gore kultur, bolgeden bolgeye farkhhk gosteren ögrenümış davranış şekülen degüdır kultur tanh, gelenek, sanat, felsefe ve dın demekur Butun bunlar lısan üe bırhkte ınsaru dıger turlerden ayıran unsurlan oluşturur Şempanze kulturu konusu gıderek sert tartışmalara yol açtı lartışmalar büımsel zemınden çok an lambılım alanma kayınca çok onemlı bır nokta gozden kaçtı Bu ögrenümış davraruşlann ınsan kulturunun kokenıne ve amacına üışkın ne gıbı değerlı bügıler ıçerdıgı ashnda uzennde durulması gereken en onemlı konuydu Bu arada şempanze kulturu olduğunu savunanlar bu tartışmalan zaman kaybı olarak değer lendırıyor Şempanzeler bır kulture sahıp olmak ıçın ınsanlara benzemek zorunda mı 9 Bu sorunun yanıtı kultuı sozcugunun tanımında yatıyor Ne va rkı bır duzıne antropolog kıüturu 12 farklı şeküde yorumlayacaklan ıçın bu konuda ortak bır noktada buluşmalan pek mumkun gorunmuyor Reyhan Oksay Mayıs 2000, uacover 697/24 ft'f t& V *wv i,, m,.