Katalog

Olaylar, olgular, zaman ve nedensellik eleştirilerine yanıtlar akıne muhendısı Sayın C&for Demir'le Bogazıçı Unıversıtesı'nden Pızık Ogretım Uyea Sayın R. ö m i ı JUcytı'un Dergmın 693 sayısındaçıkan(lTtemmuz s 15)vedahaoncekı bır yazımla ügüı eleştırılenne once, uzun akademık bır yanıt vermeyı duşundıun Ancak daha sonra buna yelerlı zaman ayırabılmedekı guçlugum, yazımın dergıde basılma olasüıgı, eleştırı sahıplenne bılımsel açıdan gerçekten ulaşıp ulaşamayacagımı kestırememe gıbı degışık nedenlerle boyle bır yanıü bır yana bırakum Burada ıse, onlann degındıklen temel noktaları kendı açımdan olabüdıgınce kısa bır bıçımde açmaya çahşacagım Çok kısa mektubunda Sayın Akyuz, berum fizık felsefesı yaparak çogu yerde "çızmenın agzında' dolaşugımı, bır noktada da çızmeden yukan çüctıgunı soyluyor Ük saptamasmda haklıdır, zaman zaman ozdeş kaygıyı ben de taşıyorum Bancınoktada ıse eleştırmenım bır fizıkçı olarak ılk bakışta haklı gorunse de, yazdıklanmı bır uzman duyarlüıgıyla okumuş ve onlann dar anlamdd fizık dldnını aşan yonunu kanımca gozden kaçırmıştır ancak ben de kendı açımdan anlatLŞ ve sunuş olarak soz konusu baglamda bırtakım temel noktalan yetennce açmamış ya da açamamış olabılırım M kendısnı var saydıgımız dunya üe ügüı bır kavramdır ve soyut bır bıçımde, onda olup bıtenlerden ayn duşunulemez, kendısı de bır bakıma bır soyutlama olsa da Buna baglı olarak, olay ve olgu kavramlannın yanında madde ve enerjı kavramlanndan, nedensellık, belırleyıcüık, dıyaleknk, raslanü, belırsızhk gıbı ükelerden kopanldıgında zamanla ügüı konularda akademık büımsel bır tartisma yurutulemez Sayın Demır'ın bemm yazımda sezdıgı, 'kendımden emın olmam" algılaması, büımle ügüı olarak bu ve benzen genel, felsefi çüoş noktalannı düe getırışımle dgüıdır kanısındayım Bu tur temel onkabullenmız olmadan, kanımca uzennde durulmaya de ger duşunceler üen suremeyız Büımdeta (ve büımsel felsefedekı) dengelı kuşkuculukla, geleneksel ussalcı ("rasyonahst") felsefenın neredeyse sınırsız (ve "ben var mıyım?' g±ıı sorular sorduran) kuşkuculugu nu bırbınnden ayırmalıyız Bırtakım açık anlatımlanmı bağlam lanndan kopararak büımdekı (ve felsefedekı) olasüık kavrdrnından uzak bır kesınlık ınancımı anlatan ornekler olarak vermekle Sayın Demır yalnız bana degü kendısme de buyuk haksızlık edıyor dıye duşunuyonım Zamanla ügüı kesınlık ve artık bır daha ortaya çıkamazlık noktasının her üa eleştırmenım tarafmdan anlaşüdmamasım ıse onlann olay ve olgu ayırımım gozden kaçır malanna baglayabüırız Bemm şu satırları şu anda bügısayarda yazıp Sayın Yaym Yo netmenımıze eposta üe yollamamın drük gen donuşu yoktur bu olay bır kez olmuştur ve ymelenmeyecektır Yazarınız da ıçınde olmak uzeıe bırçok yazar bu ko nudakı duşuncelennı ozdeş yolla Dergıye yollayabüuler ve bunlar ıstausüksel olarak bellı bır sayıya ulaştıgı zaman (şu ya da bu açıdan) belkı büımsel bır genellemeye de ulaşüabüır aynca daha sonra bunlann sayısı artabüır de Ancdk o zaman bunlann her bın bır olgu kumesınm bırer ornegını oluşturacaklardır, onlar çok benzer olabüırler ama zaman yer bağlamında hıç bır zaman bırbınnın tıpkısı olamazlar Fızıkte de bellı bır yer zaman bağlamında bellı bır kurumda yapılan bır deney bızı olgusal bır genellemeye goturebüecek olan, bır bakıma tanhsel bır olaydır, ancak deneyın kendısı bır olgu degüdır Işte bu yuzdendır kı, hangı uzmarüık alanından gelırse gelsın ve kım olursa ol sun, bır fizıkçının ornegın zamanın yorumuyla ügüı olarak yapngı bır deneyın, olaysal duzeydekı bır yınelemesı soz konusu olamaz Onun kendısı de artüc nasü, o deneyı bellı bır zamanda bellı bır yerde gerçekleşürrmş, yaşamının bellı bır anını arkada bırakmış ozdeş anı yakalayamayacak bır kışı ıse Bır fizü< deneyının sonuçlannı da bız sonradan daha degışü< bır bıçımde yorumlayabüınz ancak bız ne duşunursek duşunelım deneyın ken dısı ve olgusal sonuçlan "üke olarak gerçekleşmıştır Heşnrel yazısında Sayın Cafer Demır nedensellik ılkesıyle olasüıgın bağda^madıgı gıbı geleneksel felsefecüenn ve ona uygun egılımlerı olan bılımcalenn (ve büım». severlenn) benımsedıgı bır yorumda bulunuyor Ornegın yazannız gıbı bılımsel bır felsefecı ıse, nedensellıgın gelecekle ılgılı olarak bırhkte ele alındıgı belırleyıcüık ılkesı ıle, temelde raslanüya dayandınlan belırsızhgm, dunyada, dogada, evrende bır arada yurudugu duşuncesındedır Butun bunlann otesınde o, nedensonuç üışksınde, olgusal olarak ve tanımlan geregı nedenın hep sonuçtan once geldıgını duşunur (Bır makme muhendısının, muhendıslerın urettıgı ve dunyanın bırer parçası olan makınelerın nedensellik ılkesınden uzak olarak çalışuklannı duşunup duşunmedıgı de ügı çekıcı bır nokta olabılırdı) Amasraya termik santral yapılamaz! /. Tkrmıksantral yapdmakıstenenyenn alb, ıçı boşaltılmış, urebm yapümış boş kamur galen, lenyle doludur S. jeomortolopk olarak yer buyuk bır amStıyatro konumundadır Tbpoğmuk hantadan goruleceğı gıbı eğım çokyuksekhr 3. Jeolojık olarak bolge bınna zaman arazısıdır ve yoğun bır bıçımde faylarla kesıhnış konumdadır 4. 1968 yıhnda 64 pddeundekı depremın merkez ussune kuş uçuşu sadece ve sadece12 km uzaklıktadır 5. Bolge ulkenm 1960hyülarda en onemh tunzm merkezlennden bınyken 1980'h yıllarda kaybettığı onemıne tekrar kavuşmak uzeredır 6. Yorede dort adet endemıkbıtt turu bulunmaktadır 7. Yılda ortalama nıspînem % 80'ın uzenndet dır ' 8. Yılda yağmurlu gun sayısı 136 5'dır 1 9. Yılda ortalama kapalı gun sayısı 109 4 tur 10. Yılda ortalama yağışmıktan 1024 7 dır 11. Yılda ortalama sıslı gun sayısı 55 9'dur 12. Zonguldak Çatalağzı'nda bulunan termik santral yuzunden Zonguldak Ereğlı den Bartm Kurucaşüe 'ye kadar yaklaşık HOkmhkbırsahıl boyunca uzanan denız suyunu termik santral kuiler kaplamaktadır Bunun nedenı ıse Çatalağzı termik santrahnm kullerı denıze deşai] edümektedır 13. Bolgede hâhm ruzgâr yonu kuzey ıle kuzeybaüdır 14. Bolgede termik santral amacma yonehk herhangı bır jeolojık çahşma ve zemın etudu ıle Çevresel Elh Değerlendırmesı (ÇED) raporu bulunmamaktadır Butun bu olumsuz venlere karşın ıdare bu duşuncesmde dıretmekte ve yoredekı ışsızhğı bu yolla çozeceğını soylemetedır Ancak devletbu turyatınmlaıı artık kendı ozkaynakla nyla karşüamamaktadır Bu tur ışlerı yerh ve yabancı ortaklı şırketlere yapışlet modehyle yaptırmaktadır Santralın yapımı ve ışletmesme talıp olan şırket hangı kapıtahst mantığa gore santıalm yatının malıyeunden daha fazla nuk tara mal olacak komur ısletmecıhğı yatınmma kalkacak ve bu nedenlerden ıthal komure go re daha pahalıya mal edeceğı komuru kullana cakür7 Bızce devlet bu oluşumun sonunda IMFnın ısteğı doğrultusunda varolan ocaklan da kapatarak ışsızhğı daha da üen boyutlara ulaştıracaktır Kurulacak termik santralde ıthal komu, run kullanılacağmın bır gostergesı de santralın I kurulacağı yenn 300 melre yakmına yorede bulunan 510 bahhp teknesınm kullammı ıçm yapüdığı soylenen, fakat balıkçı teknelennden ote buyuk gemılenn de gırebıleceğı devasa bır balıkçı barınağının yapümış olmasıdır Bu da termik santralden dolayı maden ocaklanna yatinm yapüacağı ıddıasınm yore ınsanlannın ışsızhğını koz olarak kullanan bır avuntudan oteye gıtmedığını gostermektedır J Şevkı Bayraktaroğlu Jeolop Yuksek Muh Havvking ve zaman Son olarak Sayın Omur Akyuz'un, yazımda geçen bır nokta olan, Stephen Hawking ın zaman konusunda hatalı olabümesının soz konusu olamayacagı bıçımındekı savma gelebılınm Bu konuda, genel anlamdd bır bılım felsefecısı (ve bılımsel felsefecı) ve felsefe doktora tezınde bıyolojı üe fizık arasındakı ındırgemecüık konusunu tartışırken bellı olçude de olsa 'zaman kavramını ışlemış bır akddemısyen olaıak, şunu belırtebüırım Bu unlu kuramsal fizıkçınm zamanın ıkı yonlu dbşı olabılecegı savını bır tepenın ınılmesı ve çıküması bıçımınde çok "safça' olarak nıtelendırılebılecek bır benzetıme 'dayandırması" kanımca çagımızın postmodernıst anlamsızlıklarmddn bırıdıı Kuramsal fızıkçüerdekı bır anlamda büımı bır yana bırakıp spekulatıf' felsefe yapma egüımını gunumuzun (Avustralyalı) yenı olgucu felsefecısı David Stove başanyla ışlemektedır Geleneksel ussalcı, savlannı temellendıremeyen felsefecüenn, genel bır egüım olaıak, 'edebı' turden benzeumlenm nasü bırer gerçek açıklama bıçımınde duşunduklerını ve bılımsel genellemelenn yerıne koyduklannı ıse eleştırmenlerım Hans Reichenbach'ın devrımcı yapıtı Büımsel Felsefenın Doğuşu nda bulabüırler (Konumuzla ügüı kendı kaynaklanmın başhklannı da ısterlerse kendüerıne aktarabdınm <yaman ors@rurkport com>) Yaman Ors Olgu ve olay tanımları Bemm zamanla ılgılı sorunumun Sayın Derrıır taraundan da daha ıyı anlaşüabümesı ıçın Dergıde daha once degışık yazılarda da vurgulamaya çalışngım olgu olay ayırımım gundeme getırmek durumundayım Olgular, dunyada (tersıne ya da engelleyıcı bır durum olmadıgı surece) hep sureklı yınelenen gerçeklerdır gezegenlerın guneşler çevresınde donmelerı nesnelerın duşmesı ışıgın yayüması atomların davıanışı molekulleıınoluşumu canlüarda enzımlerın etkılen yıne onlardakı bıyolojık ve psıkolojık gelışım sureçlerı, goze ve doku olumu, hastalıklar toplumlarda kışısel ve sınıfsal çatışmalar vb Gorulmesı gerektıgı gıbı bu tur gerçeklıkler en başta, üzık, kımya, bıyolojı, psıkolojı ve toplumbılımın oluşturdugu dunyayı anlama ve açıklama etkınlıklerı olan temel bılımlerı ügüendırmektedır Olaylar ıse, bır kez olup bıten gerçeklerdır, (olgular gıbı) çok degışık surelerde gerçekleşebılırler ve toplu olarak en başta tanh alanının konu bırımını oluştururlar bır ulkedekı bır seçım, bır başka ulkenın çokuşu bır uygarlıgın yukselışı, bır bebegın doguşu, bır ınsanın olumu Ancak her olgunun bellı bır yerzaman kesıündekı tek bır ornegı de bır olay olarak ele alı nabüır Dunyanın Guneş çevresınde donmesı, şurada ve şu anda şu kalemın duşmesı Ote yandan tarıhtekı tek tek olaylaı da bellı bır yonden bağlı olabüeceklerı degışık olgu kumelerının ıçınde yer alabılırler toplumbüımsel toplumsal ruhbılımle ılgılı ıktısadıvb Zaman, duyuldiımızld algüadıgımız felsefı dıyebdecegımız bır duzeyde de 697/16