Katalog

HAYVANLARDÜNYASI Şebeklerde dişi egemenliği mi? Amerikalı antropolog Shirley Strum, 18 yıllık gözlemden sonra şebek toplum yapısının daha çok anaerkil yapıda olduğunu gördü. irçok antropolog gibi Shirley Strum da ilk insanlarm yaşamını keşfetmek içın en lyı konunun şebekler olduğuna ınanıyordu. İlk insanlar gibi şebekler de grup halinde yaşarlar. Eğer insanlığın hikâyesinin ormandan savanlara göçleriyle başladığını kabul edersek, şebekler de şu anda aynı sürecı yaşıyorlar Bu hiç de önemsız sayılamayacak ortak bir nokta. Eğer ölçüt olarak nüfus ve kapladıklan alanların yüzölçümü alınırsa, insanlar şebeklerden önce gelen tek canlılardır. Zıra Afrika'da şebeklere Etiyopya'nın verımsız, çorak bölgelerinden kıtanın öbür ucuna kadar ki bölgelerde de rastlanır. Oiğer tarattan şempanzeler biyolojik olarak insanlara şebeklerden daha yakındır. Bazı bilim adamlarına göre ilk insan ve şempanze arasındaki genetik benzerllk %99 iken, şebeklerle benzerlıği %93'tür. Bu farka rağmen şebekler dünyada en çok izlenen hayvanlardır ve bir konuda kesin bilgı verır: insan evriminin birinci etabı olan ormanlardan savanlara geçış. B Çeviri: Mine Tezal Kalıtornıya San Drego Universıtesı'nde antropolog prolesor Shırley Strum. 1972'de antropoloji tezi için Kenya'da 60 şebeğin (Popıon anubis) günlük yaşamlannı ıncelemeye karar verdı. Şebekler arasında... Shirley Strum, ilk haftalardan sonra araştırmalarını şebek grubunun içinde bizzat sürdürmeye karar verdi. Platform olarak kullandığı mınibüsü terk etti. Bundan sonra onları dürbünün ardından değil, aralarında, onlardan birl gibi izleyecekti... Ama tehlıkeli olmalarıyla ünlü bu hayvanlara nasıl yaklaşacaktı? Bunun çözümünü ona genç bir erkek şebek fısıldadı. Ray adını verdiğı bu genç, yabancı şebek gruba girmeyi Peggy adında bir dişinin arkadaşlığını kazanarak başarmıştı. Aylar sonra Shirley de gruba girmeyi başardı. Shirley'nin gözlemi: Şebekler anaerkil bir toplumsal düzende yaşıyorlar. Grup Içl istikrar erkeklerın saldırganlığına değil, dişilere dayanıyor. Erkekler dışarıdan gelecek tehlikelere karşı grubu korurlar, yani kısaca bekçi ve koruyucu görevini yaparlar. Ergenhk çağında (8 yaşından sonra) aile, gruplarım terk eder ve kendilerıni ispatlamak ıçin yeni bir grup ararlar. Dişıler ıse hayatları boyunca kendı gruplarında kalırlar, neslin devamını sağlarlar ve bir arkadaşlık ağı kurarak sosyal düzeni korurlar. Aile grupları en yaşh dişinin etrafında kurulur, teyze ve kuzenleri de Içine alan en az üç nesil içerir. Bu anaerkil ünite, toplumun çekırdeğini oluşturur. Şebekler aynı ilk insanlar gibi grup halinde ormandan savana göç ettller Bunlar Shirley Strum çalışmalanna atalanmızın yaşamını anlamakiçin örnek oluşturuyor. Şebekler saldırganlığın butun özellıklennı taşırlar. Gellşmiş köpek dışlerı ve ıri bir vücut, buna rağmen erkekler çok nadir olarak saldırgan harekette bulunurlar. Şebekler sabah, öğle, akşam olmak üzere günde üç defa dinlenir ve bu arada bıtlerini temizlerler. Genç bir dişi şebeğin, arkasını kuyruğu inik olarak anne bir şebeğe göstermesi, ondan yavrusunu okşamak için izin istediğini gösterir. 30 yıldan beri şempanzeleri ızleyen Jane Goodall ve gorilleri izlerken öldürulen Dian Fossey'in izinden giden Shirley Strum da, maymun toplum düzenine feminist bir yorum getirdiği için suçlamalara maruz kaldı. Bu tartışmalar bir açıdan haklı görünüyor. Evet, erkeklerin saldırganlık özelliği grubun sosyal dengesine bir motor teşkil elmez, ama grup içinde dişi ve erkeklerın rolleri birbirini tamamlayıcı niteliktedir. Öyleyse kesin bir dişi egemenliğinden veya erkek şebeklere karşı dişilerin zaferınden bahsedemeyiz. Şebeklerin çok güçlü, bazen grubun genel davranışlarını etkileyen bir blreyaelllklerl vardır. önceden sadece kök ve meyvelerle beslenen şebeklerin et yemeye başlamaları, kazanılmış külturel bir davranıştır ve grup içinde kuşaktan kuşağa geçmıştir. Bu davranış özelliği ilk defa 20 yıl önce Japonya'daki makaklarda gözlenmıştır (Macaca Fuscats). Bir gün içlerinden bırı ayaklarını nehırde yıkamaya başlamış ve bu davranışı (bılmekyapmak) gruba yayılmış. Bugün Japonya'da makaklar içinde sadece bu grup, ayaklarını yıkar. Erkek şebekler saldırganlık özelliklerini hiçbir zaman öldürücü kavgalarda kullanmazlar Bu özelliklerını dişilerin veya gruptaki çocuk şebeklerin arkadaşlık ve hayranlıklarını kazanmak ıçın kullanırlar. Bir erkek şebeğin saldırganlığını önlemenin bir yolu da karşısındakının kucağında bir çocuk şebek olmasıdır. (Scionce et Vle) 24