Katalog

GÖKBİLİM Peçenin ardındaki Venüs Ağustos 1990'da Venüs'e varacak olan Magellan uzay aracının, Venüs'ün gizlerlni çözmesi bekleniyor. Dünya'nın ikizl Venüs'te bir zamanlar su akıyor muydu? Nehir yatakları bir gerçek mi? Charlene M.Anderson Çeviri: Dr.F.Sancar Ozaner (The Pianetary Society üyesi) enüs, güneş sistemi içerisindeki gezegenler arasında büyüklük, güneşe yakınlık ve ilk dönemlerindeki evrimi gibi özellikleriyle dünyamıza en çok benzeyen gezegendir. Bu benzeflikler nedeniyle birçok araştırıcı Venüs'ü dünyamızın ikiz kardeşi olarak nitelendirmektedir. insanoğlunun gezegenleri araştırmak için gönderdiği ilk uzay gemisi olan Mariner 2'nin 1962'de Venüs'e fırlatılışına kadar, yerin bu en yakın akrabası hakkında çok az şey biliyorduk. Diğer gezegenler, örneğin, berrak atmosferi ile Mars, veya göz alıcı halkasıyla Jüpiter, teleskopla daha iyi görülebildiği halde, Venüs, bugün artık Sülfürik asit damlalarından oluştuğunu bildiğimiz sarımsı renkli kalın bulutlarla kuşatıldığından ötürü, görülen ışık bantında gözlem yapan aletlerle farkedilememektedir. Bu nedenle bilim adamları bu gezegenin yüzeyini haritalamak için zekice ve kurnazca yollara başvurdular. V sarp kesimleri göstermektedir. Haritadaki kırmızı bölgelerin tamamı, Venüs'ün ortalama yüksekliğinden 6 km. daha yüksektedir. Diğer bir deyişle, bu bölgeler dağ kuşaklarının doruk bolümlerini oluşturmaktadır. Bunlardan en göze çarpanı harita merkezinin sağında, en parlak olarak görülen ve ortalama topoğrafya yüksekliğinin 11 kilometre daha yükseğinde" yer alan Maxwell Mountalns (Maxwel Dağları)dır. iki volkanik kaldera Maxwell Mountains'ın solunda yer alan düzlük Laksbmi Planum olarak adlandırılan, Avustralya kıtası büyüklüğündeki ovadır. Gezegenin ortalama yüksekliğinin yaklaşık 5 kilometre üzerinde yer alan bu yüksek ovanın ortasında görülen iki büyük volkanik kaldera ise Coletta (soldaki) ve Sacajavvea olarak adlandmlmıştır. Lakshmi Planum düzlüğünün batısında konsantrik tepe sıralarıyla çevrili, dairesel veya oval biçimli birkaç şekil göze çarpmaktadır. Bunların kökeni henüz bilinmemekle beraber, kabuk böKJmünde, gezegenin içindeki ergiyen malzemenin yukarıya yükseldiği sıcak noktalarda ilgili olduğu sanılmaktadır. Magellan uzay aracı, dünyanın ikiz kardeşi hakkındaki bilgileri arttıracak bir radar haritalama aygıtı ile donanmış bir durumda halen Venüs'e doğru yol alı Radyo dalgaları Venüs'e ulaşıyor. Elektromanyetik enerjinin radarda kullanılan dalga boyu olan radyo dalgaları, bu kalın bulut örtüsünü delerek Venüs'ün yüzeyine ulaşabılmektedir. 1978 yılında fırlatılan Pioneer Venüs uzay aracı, Venüs'ün yüzey şekillerinin değişik yüksekliklerini kaydedebilen bir radar altimetre ile donatılmıştı. Bunu takiben, 1983 yılında fırlatılan ve harita yapmak için geliştirilmiş Synthetic aperture radar'la donatılmış Venara 15 ve Venera 16 uzay gemileri, yüzeydeki bir kilometre küçüklüğündeki ayrıntıları verebilecek şekilde gezegenin kuzey kutbunu haritaladı. Aynı amaçla, bilim adamları Porto Rlko'daki Areclbo radyo teleskobu gibi yer radar aletlerini de kullandılar. Flagstaff'daki U.S. Geological Survey çalışanları, tüm bu çabalar sonucunda elde edilen verileri birleştirerek, Venüs'ün 20 ile 80 derece enlem ve 110 ile 40 derece boylamları arasındaki bölgesinin merkator projeksiyonunu yapmayı başardılar. Radar görüntü haritasındaki gri bölgeler Venera ve Pionner'in verileri yardımıyla Pat Bridges'in yaptığı Venüs'ün gölgelirelief haritasıdır. Bu baz harita üzerinde dairesel bir kuşat haline görülen renkli bölüm ise Arecibo radar verilerinin bllglsayarda değerlendirilmesiyle yapıldı. Pembe ve mavl renkler düze yakın yüzeyleri, yeşlller engebeli, kırmızılar ise en 24 ÜSTTE: Pioneer Venüs, Venera 75 ve 16 ve Arecibo radyo teleskobundan alınan verilerin bllglsayarda işlenmesiyle Venüs'ün Lakshmi Planum bölgesıne aıt Merkator projeksiyonu. YANDA: Ufuk çizgisinin 25 derece yukarısından bakıldığında görülecek olan Lakshmi bölgesinin oblik manzarası. Topografyayı daha iyi göstermek için şekiller 50 kez abartılmıştır. yor. Bu kez, 120 metre küçüklüğündeki yüzey şekillerini bile haritalayarak Venüs'ün tarihini aydınlatacak ve böylece, İkiz kardeşlerln nasıl olup da farklı gellstlklerini anlamamıza yardım edecektir. Venüs, kalın bir karbondioksit atmosferin yarattığı hızlanan sera etkisiyle yüzey ısısının +480°C dereceye yükseldiği, durumu kötüye giden bir gezegen örneğidir. Dünyamızın evriminin ilk dönemlerinde uygun orandaki karbon dioksitin, atmosferin yaşamı sürdürecek bir ısıya ulaşmasına meydan verdiği anlaşılmaktadır. Karbondioksit döngüsü üzerinde yapılan çalışmalar levha tektoniğinin yerkabuğunun sürekli yenilenmesi olayı karbon içeren kayaçları yerin mantosu içine taşıma ve daha sonra volkanik aktivitelerle göz olarak yeryüzüne yeniden salıverilmesi yoluyla, karbondioksit döngüsü üzerinde Önemli rol oynadığını göstermektedir. Bilim adamları; Magellan'ın, levha tektoniğinin Venüs ve Dünya'da önemli rol oynadığını kanıtlayacak verileri göndermesini bekliyorlar. Magellan, Venüs'de daha nemli bir geçmişi ifşa edecek eskl kıyı Izleri ve nehir yataklarım da araştıracaktır. Bazı uzmanlar, Venüs üzerinde bir zamanlar suyun aktığını, ancak daha sonra, atmosferin aşırı ısınması nedeniyle buharlaşarak uzaya kaçtığını öne sürüyorlar. Bu varsayım halen tartışmalıdır. Magellan'ın bu tartışmayı bitireceği sanılıyor. Magellan, 1990 yılının ağustos ayında Venüs'ün yörüngesine girecek ve bizi, kardeş dünyamız hakkında daha fazla eğitmeye başlayacaktır. D Bu fotoğraf, Venera 15 ve 16, Pioneer Venüs uzay araçlanyla, Arecibo radyo teleskobundan elde edilen venlerin birieştirilmesiyle üretilmiştlr.