Katalog

Jll D eğinmeler MUSTAFAŞERİFONARAN ^lenbiredebi- I 1 vatçının, bir \ ^ düşünürün bütün eserleri yeni- den yayımlanırken nasıl bir anlayışla ya- yına hazıriamak ge- rekir? cemil Meriç'jn oğlu babasının bü- tün eserlerini yayına hazırlarken eleştirel bir yaklaşımla kişisel değişiklikler yapmış. Bu yöntemi yanlış bulan Enis Batur şunlan söylüyor: "MahmutAli Meriç'in yaklaşımını, uygula- dığı eleştirel basım' yöntemini kabul edi- lemez bulmanın öte- sînde, skandal bo- yutlannda gördüğü- mü hemen belirt- mek isterim" (Cum- huriyet KİTAP, çok KritikBirKritikYa- yın,i5Temmuz 2010). Enis Batur'a göre "oğul. metinle- re 'saldırı' niteliği ta- şıyan işlemler uygu- lamış". Yayıncı da buna izin verdiğine göre bu suçu paylaş- mış görünüyor. Enis Batur'un bu eleştirel yaklaşımı, ölmüş bir yazann bütün eser- lerinin yayımlanması sorununu yeniden gündeme getirdi. Za- man gazetesinin eki "Kitap zamanrnda bu konu bir dosya halinde gündeme alındı (Kitap zamanı, 'Bütün Eserieri Aslın- da Kimin Eseri?' 6 Eylül 2010). Cemil Meriç'in "Bütün Eser- leri", "lletişim Yayın- lan"dan çıkmaktadır. Bu kitaplardan biri olan "Kırk Ambar" edebiyatımızın, çağı- mızın sorunlarını ele alan bir kitap. Öyle anlaşılıyor ki, "Bütün Eserieri" yeniden ba- sılırken, eserieri ya- yına hazıriayan ile Cemil Meriç'in oğlu uyum içinde şöyle bir görüşe varmış: SAYFA 22 Bütün Eserleri"1974'ten 1986'ya uzanan bir zaman dili- mi içinde gün ışığına çıkan Cemil Meriç'in eserleri arasında bir bütünlük sağlamak, ya- ni hiç olmazsa konular arasında bir atıflar ağı kurmak, birbirini tamamlayan ama çeşitli eserlere dağılmış yazıları bir araya getirmek, külliyatı biraz daha sistematikleştirmek, da- ha metodik kılmak, yazann aynı konudaki benzer, bazen değişik, bazen zıt düşünce ve hükümlerini olduğunca bir arada sunmak is- tedik" (KIRK AMBAR, Giriş-lletişim Yayınla- rı, 2006). "Kitap Zamanı"nda dosyayı tartışmaya açan Musa iğrek soruyor: "Artık hayatta olmayan yazarın özgün metnine yayıncı veya yazann vârisleri tara- fından müdahale edilmesini doğru buluyor musunuz? Yazann "Bütün Eserleri"nin ya- yına hazırlanmasında ölçüt ne olmalıdır?" BİR DOSYA Bu konuda 7 yazann görüşlerine başvu- rulmuş. Bunların hepsi de doğrudan ya da dolaylı olarak Enis Batur'u haklı buluyor. Rasim özdenören, "Bu tür müdahaleleri kesinlikle doğru bulmuyorum. Ahlaka da uy- gun bulmuyorum" dedikten sonra; "Doku- zuncu Hariciye Koğuşu" romanını Nâzım Hikmet'e adayan Peyami Sefa öldükten sonra yayıncısının bu adayışı kaldırdığını anımsatıyor. Ayfer Tunç'un görüşüne göre: "Eleştirel basımlarda tek ölçütüm var: Ya- zan ne yazdıysa o! Yapıta müdahale edenin oğlu, yayıncısı veya saygın bir uzman olması durumu değiştirmez. Ana metnin dışında kalmak şartıyla, dipnotlar, önsöz, sonsöz vs. gibi yardımcı metinler kullanarak bir metin eieştirel hale getirilebilir, ama yazann virgü- lünü bile değiştirmeye çocukları da dahil ol- mak üzere hiç kimsenin hakkı yoktur. "(Tek Ölçütüm Var; Yazan Ne Yazdıysa O!). Namık Kemal'in oğlu Ali Ekrem'in içinde sövmeler olan bir mektubunu olduğu gibi yayımlayan Abdullah Uçman diyor ki: "Ne yayıncının, ne vârislerin, ne de eseri hazırlayanların metne müdahale etmeye hakkı vardır; bu hem bilimsel ahlâka aykırı- dır, hem de o metnin yazarına saygısızlıktır" (Kimsenin Müdahale Hakkı Yok). Ibrahim Yıldırım bir romanın adının de- ğiştirilmesinin bile ne denli yanlış olduğuna ilgimizi çekiyor: "Yıllar önce "Eskici ve Oğullan" adıyla okuduğum Orhan Kemal romanının 2004 yılında "Eskici Dükkânı" adıyla yayımlan- masını, 2008'de tekrar "Eskici ve Oğulla- rı"na dönülmesini ise anlamış değilim" (Ya- yınevleri Daha Duyariı Olmalı). "AYAŞLI İLE KİRACILARI" Bu eleştirileri somut bir temele oturtmak için Cemal Meriç'in "Kırk Ambar"ında ne gibi değişiklikler yapıldığını, bunların yazann düşüncelerini nasıl değiştirdiğini belirten bir çalışma gerekebilir. Ibrahim Yıldırım'ın kitap adı değişikliğinin bile yazann anlayışına karışmak anlamına gelen sözlerinden yola çıkarak bir olayı anımsatmak istedim. Orhan Kemal'in ölü- münden sonra romanının adının değiştiril- mesi bir başka roman adını anımsattı. Memduh Şevket Esendal'ın ünlü romanı "Ayaşlı ile Kiracılan", 1934 yılında Vakit Neşriyatı olarak basılmıştı. Münif Fehim'in düzenlediği kapakta yazann adı yoktu, ro- manın adı "Ayaşh ve KiracılarTydı. Iç ka- pakta M.Ş. harfleri vardı. Ikinci basım, Esendal'ın ölü- münden 5 yıl sonra, 1957'de, Dost Yayınları olarak basılmıştı. Metin Eloğlu'nun hazırladığı ka- pakta "Ayaşh ile Kiracılan" başlığı, Mem- duh Şevket Esendal adı vardı. Bu ikinci ba- sımda "Sanatçının hazırladığı eserin orijinal ve bütünüdür" sözleri yer almıştı. "Seçilmiş Hikâyeler Dergisi", Esendal'ın ölümü üzerine bir özei sayı çıkardı (Cilt 6, sayı 5), Salim Şengil burada romanın asıl adının "Ayaşh ile Kiracılan" olduğunu anım- satır. Gene aynı dergide, ölümünden üç-dört gün önce Cahit Külebi ile birlikte Esendal'a giden Naim Tirali anılarında şöyle diyor: " 'Ayaşh ile Kiracıları'ndan bahsediyor- duk. Romanın asıl isminin 'Ayaşh ile Kiracı- lan' olduğunu, basılırken metinde de bir faslının atlanmış olduğunu söyledi. Ikinci baskıda bu hataların düzelebileceğini işaret ettik." Romanda da "ile" bağlacını anımsatan şöyle bir tümce var: "Bütün bizim arkadaşlar, Fahri'nin arka- daşları, Ayaşh ile kiracılan, bizim umum mü- dür bile hep cenazeye geldiler." Esendal gibi dil bilinci olan bir yazann bu- rada "ve" yerine "ile" bağlacını kullanması doğaldır. Aynca Esendal'ın "ve" bağlacını kullanmayı sevmediği söylenir. Daha sonra yayımlanan öykülerinde "ve" bağlacını kul- lanmamaya özen göstermiştir. SAKINCALI BÖLÜMLER VAR Ml? Dost Yayınları Esendal'ın öykülerini iki ki- tapta toplamak istemişti. Birinci kitap "Te- miz Sevgiler"e Tahir Alangu bir "önsöz" yazmış, şu varsayımlan öne sürmüştü: "O yılların dar anlayışına, politik zorlukları- na uyularak eserden büyük bir parçanın çı- karıldığını sonradan öğrendik. Dost Yayınlan arasında çıkan ikinci baskının da sansür edilmiş bu parçayı yerine koymadan yayım- ladığını burada belirtmeliyiz" (Temiz Sevgi- ler, Dost Yayınları, Hikâye Dizisi, 1965). Vakit Matbaası'nın basımında XXXV bö- lümden oluşan romanın XI, XIII, XXIX numa- ralı bölümleri yoktur. "Dost Yayınları"nda çıkan ikinci baskıda da bu bölümler eksiktir. Esendal'ın kitaplarının yayın hakkı Bilgi Yayınevi'ne geçtikten sonra, romanı yayına hazıriayan Zeki Akıncı 3 bölümü yok saya- rak 32 bölüm olarak göstermiştir. Tahir Alangu'nun söylediği gibi o yılların dar anlayışı, politik zorlukları yüzünden ki- taptan 3 bölüm çıkarılmış mıdır? Yoksa Esendal'ın söylediği gibi, basılırken ana me- tinden atlanmış bölümler mi vardır? Esendal her ne kadar Ittihatçılardan Kara Kemal'in yakın adamı sayılsa da, kendini Cumhuriyet ülküsüne adayan bir siyasetçiy- di. Yoğun bir eleştirel okumadan sonra üç bölüm başlığının düştüğünü, bölümlerin iç içe geçerek birleştiğini saptadım. Bu bölüm- ler uygun yerlerinden kolayca ayrılabiliyordu. Durumu ayrıntılı bir raporla "Bilgi Yayın- evi"ne sundum. Böylece "Ayaşh ile Kiracıla- n"nın 4. basımı aslına uygun bir biçimde ya- yımlanabildi. Bir kitabın yeniden yayına hazırlanmasın- da eski basımlarda ne gibi yanhşlar olabile- ceğine de özen göstermeli. Böyle bir çalış- ma yazann görüşüne karşı çıkmak değil, ba- sım yanlışlarını düzelterek yazann gerçek kimliğinin ortaya çıkmasına yardımcı olmak anlamına gelir. YAZILAN ESER ARTIK OKURUN MALIDIR Ölen bir yazann terekesindeki belgeler in- celenirken "Bütün Eserleri"ne eklenmesi gereken nice yazı ya da şiir ortaya çıkabilir. Belki herhangi bir dergide unutulmuş şiirler, öyküler, yazılar da vardır. Muzaffer Uyguner, Sait Faik'le ilgili ge- niş bir araştırmaya girişerek onun nice bilin- meyen çalışmasını gün ışığına çıkarmıştı. Sevengül Sönmez'in giriştiği Sait Faik araştırmasında; Sait Faik'in "Bütün Eserleri" Bilgi Yayınları'ndan Yapı Kredi Yayınlan'na geçince, Sevengül Sönmez çalışma yönte- mini şöyle açıkhyor: "Sait Faik'in 'Havada Bulut' 1951'de ya- yımlandığında 'Büyük Doğu'daki tefrikasın- da bulunan '1 Nisan'da Bir Erik Ağacıyla Konuştum' ve 'Mehmet Bey'e Göre' adlı iki öykü kitaba alınmamış. Bu öykülerin yer- lerini kitabın içinde işaret ettik ve öyküleri sona ekledik" (Kitabın Iç Düzeni Bozulma- malı). Bir yazann yayımladığı her şey artık ken- dinden çıkmış, okurların ilgisine sunulmuş- tur. Eleştirel okumaya özen gösteren bir okur o öykülerin neden alınmadığının da de- ğerlendirilmesini yapmak ister. Daha önemlisi kimi ozanlar çalışmalarının ilk dönemlerini gözden çıkarmışlardır. Onla- nn yeniden anımsanmasını istemezler. Oy- saki okurlar bir ozanın hangi evrelerden geçtiğini, nasıl bir düzeye geldiğini merak ederler. Bu nedenle ilk çalışmalarını da me- rak ederler. Daha çok bir eleştirmen böyle bir çalışma- ya aereksinim duyabilir. Ornekse Edip Cansever, ö. Edip Canse- ver döneminde yazdığı ilk şiirlerini gözden çıkarmıştır. "Sonrası Kalır" demesi belki de bu yüzdendir. Ama o ilk dönem şiirleri de toplayan Mehmet Can Doğan "Öncesi de Kalır" adını vermiştir. önemli olan Edip Cansever gibi bir ozanın nasıl bir şiir gelişmesi gösterdiğini sapta- maktır. Ayfer Tunç'un "Yazar ne yazdıysa o!" sözünü anımsarsak, artık yazardan ya da ozandan çıkmış olan bir çalışma okurların malı olmuştur. Önemli olan yazılanları ger- çek özellikleriyle korumak, dışardan karışa- rak yozlaştırmamaktır. "Bütün Eserleri"nin yayına hazırlanma- sında yayınevlerinin önemli bir sorumluluğu vardır. Bu sorumluluk bir eseri yayına hazır- iayan kişinin niteliğiyle iigilidir. Yaşayan bir yazaria ilişki kurarak eseri ya- yına hazırlamak kolaydır. Nice yazar böyle bir çahşmayı olumlu karşılar. i Kimi yazarlar da biçem özelliğinin değiş- j mesini istemeyebilir. Yanlış bir dili biçem özelliği sayan yazarlar da vardır. Ama ölen yazann kullandığı bir dil vardır. O dili bozmadan, yazann gerçek kişiliğini değiştirmeden "Bütün Eserleri"ne özgün bir nitelik kazandırmak gerekecektir. Bir eseri yayına hazırlayanların buna özen göstermesi beklenir. • Su sayfayla iletişim kurabilmek için dergilerinizi ve kitaplannızı aşağıdaki adrese gönderiniz: Mustafa ŞerifOnaran Hekimköy Sitesi 20. Sok. No: S 06800 Ümitköy-Ank. Tel.: (0312)2359111-2362346 C U M H U R İ Y E T K İ T A P SAYI 1 0 7 5