Katalog

ıır tÇ SAVAŞ VE SEVR'OE OLÜM Sina Akşin'den bir tarih araştırması İç Savaş ve Sevr'de Ölüm Sina Akşin'in kaleme aldığı İç Savaş ve Sevr'de ÖlüntĞe, son padişah Vah- dettin ve onun sadrazamı Da- mat Ferit'in iç- yüzü bir kez daha gün yü- züne çıkıyor. Tüm olumsuz- luklara karşın mücadele ve- ren Mustafa Kemal'in askeri ve poli- tik önderliği bir kez daha anlaşılıyor. Bir inceleme olmasına karşın, kitap sürükleyid bir roman gibi okunuyor. a Alev COŞKUN I - * jr illi Mücadele aslında üç cephede yapı- | \ / l lan çok çetin bir savaştı. Bir yanda, em- I \ / I peryalistgüçlerindestekvekoruması .L V _â_ile öte yanda Batı Anadolu'yu işgal eden Yunan askeri güçlerine, öte yada padişalıın kışkırtması ve desteği ile Anadolu'nun çeşitli böl- gelerinde patlak veren iç isyanlara karşı verilen sa- vaş. Üçüncü cephe de, padişahın liderliğiııdeki Os- nıanlı hükümetleri ve ona karşı verilen savaş. İstanbul İngiliz, Fransız ve İtalyan askeri güçleri tara- fından fıilen işgal altındadır. Padişah Vahdettin tüm varlı- ğını İngilizlere bağlanuştır. Onun atadığı hükümetler de bu yönde hareket eder ve Anadolu ile kurulan TBMM hü- kümctine karşı gelir. Aslında Türkiye'de iki otorite, iki ayn hükümet vardır. Birisi İngilizlere ve padişaha bağlı İstanbul hükümeti, öbürü de Anadolu ihtilalinin kurduğu TBMM'ye bağh,*- onun içinden seçilmiş Ankara hükümeti. Bu nedenle İs- tanbul hükümetlerinin politikalan, kararlan, aldığı tavu- lar bilinmeden Milli Mücadele anlaşılamaz, özümsene- mez. Sina Akşin bu gerçeği kabul eden vc ilk inceleyen bilim insamdır. İki ciltlik İstanbul Hükümetleri ve Milli Müca- dele kitabı bu konuda vazgeçilmez bir kaynak yapıttır. İki ciltlik bu çahşmada, Ekim 1918 ile Nisan 1920 dö- nemindeki İstanbul hükümetlerinin temel siyasal olaylara karşı gösterdiği tavırla beraber, Anadolu'daki bağımsızlık gelişmesine karşı tepkileri ele alınmış ve incelenmişti. Bu kitaplann birinci cildi 1976'da, ikincicildi 1992'deya- yımlandı. Bu kitaplarda. Akşin, Başbakanhk arşivi belgeleri, Os- manlı Devleti'nin resmi gazetesi Tak\im-i Vekayi. günlük gazeteler, aynca İngiliz Devlet Ofisi'ne (Public Revozal Office) ait resmi belgeler kullanmıştı. İncelemenin Nisan 1920'den sonraki devamı bekleni- yordu. İşte yukandaki başlıkla verilen İç Savaş ve Sevr 'de Ölüm adlı kitapta serinin üçüncü cildi olarak ya- yımlandı. Zaten kitabın iç sayfasmda da "İstanbul Hükü- metleri ve Milli Mücadele, Cilt: III" başlığı, daha önceki kitaplann devamı olduğunu belirtiyor. Dcinci cilttcn on se- kiz yıl sonra üçüncü cilt yayımlanmış oluyor. Akşin önsözde şöyle diyor: "Notlanma bakıyorum, son cilde 1998 yazında başlamışım... Esas işimin bu olduğunu bep düşündüm ve bitirdim. Ne denli sevindiğimi tahmin edebilirsiniz." Evet, yakın tarih öğrencileri bizler de on sekiz yıldır, bu cildi hasretle bekliyorduk... O nedenle, yıllar süren bu çahşmasuıın sonuna ulaştığı için Akşin'i hem kutluyoruz hcm dc böylesi bir yapıt ka- zandırdığı için teşekkür ediyoruz. 442 sayfadan oluşan bu son cilt, tcmcl olarak iki bölüm ve sonuç kısmından oluşuyor. Birinci bölümde, Dördüncü Damat Ferit Hükümeti (5 Nisan-30 Temmuz 1920) incelenmiş. Burada öncmli olan nokta 5 Nisan 1920'de göreve gc- lcn Dördüncü Damat Fcrit, bu hükümeti ilan cdişinden 18 gün sonra Ankara'da TBMM'nin kurulmuş olması. Bu döncnıdc Ankara en zor günlerini yaşıyor. Yozgat ve Düzce isyanlan çıkıyor. Çerkez Ethem sahncdc ve ba- şanya ulaşmış durumda. Akşin, daha önceki yapıtlannda olduğu gibi konulan derinlemesine incelerken yargılarını belgcye dayandınyor. Döndüncü Damat Ferit Hükümeti 4 ay dayanabilmiş ve 31 Temmuz 1920'dc Beşinci Damat Fcrit Hükümeti ku- rulmuş ve Sevr Antlaşması için hareket başlamıştır. Ycni hükümet Sevr Antlaşması için Rıza Tevfık, Hadi Paşa ve Bern Büyükelçisi Reşat Halis'i görevlendiriyordu. Sevr'in imzalanışımn aynntılan, İngiliz vc işgalcilerin tutumlan Anadolu hükümctinin tavırlan clc alınarak ince- leniyor. Sevr'den sonra Anadolu'da iç savaşın daha şid- detle sürmesi, (II. Düzce, II. Yozgat ve Konya ayaklan- malan) kitapta ele alınıyor. Bu arada, Yunanlılann Uşak'a saldırması ve Başkentin Ankara'dan Sivas'a götürülmesi için alınan karar, Ankara'da ittihatçılann durumu, Anka- ra-Sovyet Rusya ilişkileri ele alınıp inceleniyor. Kitabın sonuç bölümü, (s. 341-359) özellikle Sevr üze- rinde yoğunlaşıyor. Osmanlı Hükümeti Sevr'i imzalanıa- ya karar verdiği sırada İngiliz Başbakam L. George İngi- liz Parlamentosu'nda "Turkey is no more" yani "Türkiye artık yokrur" diyordu. İngiliz Başbakan, Türkleri Trakya'dan kovduk, İstan- bul'u işgal ettik, artık Anadolu'dan kovmak gerekir diye temellendirilen, "Megali İdea" politikasını bir kez daha vuruyordu. Bu arada aynntılı olarak belirtildiği gibi Atatürk'ün dâ- hi önderliği ortaya çıkıyordu. Yakın tarilümize çok aynntılı çahşmalanyla katkıda bulunan Sina Akşin aslında bu üçüncü ve son ciltle, Dör- düncü Damat Ferit Hükümeti'nin kuruluşundan Sevr An- tlaşması'mn imzalanmasma kadar uzanan zaman dilimini aynntılanyla inceliyor. Anadolu ihtilalinin merkezi olan Ankara'daki TBMM hükümetine karşı emperyalist güçler tarafından harekete geçirilen iç savaşlar, emperyalist güçlerin Anadolu coğ- rafyasını ycniden şekillendirmeye yönelik politikalanyla birlikte ele alınıyor. Bu kitapta, son padişah Vahdettin ve onun sadrazamı Damat Ferit'in içyüzü bir kez daha gün yüzüne çıkıyor. Tüm olumsuzluklara karşın mücadele veren Mustafa Ke- mal'in askeri ve politik önderliği bir kez daha anlaşılıyor. Bir inceleme olmasına karşın, kitap sürükleyici bir roman gibi okunuyor. Ama asıl önemlisi bu kitap diğer iki cilt gibi, kaynak escr niteliği ile Milli Mücadele kütüphancsi- ne kazandınlmış olnıasıdır. Akşin'in bu nitelikli yapıtuıdan dolayı kutluyoruz, bu- günleri daha iyi anlamalan için bütün yurtscvcrlcrc kitabı okumalannı öneriyoruz. • İç Savaş ve Sevr'de Ölüm/ Sina Akşin/lş Bankası Kültür Yaymları/442 s. Mine Akçakoca Özgür'den 'Yüreğime Değdi(n) Kastamonu' llgazlann ötesinde bir kentO Bahlİ KARADUMAN I A tatürk Türkiyesi'nde Şapka f \ ve Kıyafet Devrimi'nin kıvan- i~\ cını taşıyan bu kentte geçmiş JL A-yazann çocukluğu. Yıllar sonra görevli olarak geldiği Kastamo- nu, beş bin yıl öncesine dayanan tari- hiyle, kültürüyle, doğasıyla büyüler onu. Istila görmediği halde Kurtuluş Savaşı'nda en çok şehit vermiş olan bu kentin gönencini paylaşır. Mine Akçakoca Özgür; düşünen, düşle- yen, araştıran, sorgulayan bir yazar. Geç- mişi de günü de aynı bilinçle ele ahp değer- lendiriyor. Kent merkezini, ilçeleri, 135 ki- lometrelik kıyı şeridini doğasıyla, tarihiyle, kültürüyle, insan kaynaklan ve söylencele- riyle öylesine içten anlatıyor ki okur da ay- ru duygu seline kapılıp Kastamonu'yla bü- tünleşiyor, kenti yüreğiyle yaşıyor, "yanmış, kavrulmuş bir toprak gibi" tüm güzellikleri içine çekiyor. "Ben doğma büyüme Kastamonuluyum. Yani bugüne kadar Istanbul'da kent soylu- lar tarafından çıkanlan mizah dergilerinde alay konusu olan Anadolu insanlanndan SAYFA 18 Yazarın Yüreğime Değdi(n) Kastamonu adlı kitabı bol fotoğraflı bir eser. Önce yazannı tanımalıyım. Özgeçmişini okuyunca bir iş ka- dıni; çalışkan, üretken, birikimli bir gazeteci olduğunu anlıyor; kitabı okuyunca da aydın bir bireyin toplumsal yaşamda ne denli önemli olduğunu, bulunduğu yöreye ne çok artı değer kazandırabileceğini düşünüyorum. biriyim"diyen Rıfat Ilgaz, Cide'de doğmuş. Ünlü yapıü Sanyazma'ya, doğduğu toprak- lar, Hababanı Smıffna da Kastamonu Li- sesi'nde başından geçenler esin kaynağı ol- muş. Okutma adlı şiirinde "sınırin ozam- yım mimli/ Hababam Sınıfi'nm yazanyım ünlü/ kim ne derse desin/ çocuklar için yazdım hep" diyen Rıfat Ilgaz, yöresine ön- cülük etmiş bir aydın. Cideli balıkçıların, motorlu taşıyıcıların kooperatifleşmesine, Cide bezi dokumacılığmın canlanmasma, doğal ürünlerin değerlendirilmesine katkı koymuş. Kastamonu'da Dünya Yerel Yönetim ve Demokrasi Akademisi (WALD) tarafından yürütülen proje kapsamında kurulmuş Ma- ııalle Evleri, bir odada dokuma tezgâhıyla, diğerinde sofra bezi baskısıyla, kitaplık ve şiir dinletilerinin de yapıldığı çalışma odasıyla kadınla- nn, çocuklaıin kültür ve üretim bannağı bulunuyor. Igne oyası, san kıvrak ve çarşaf bağı yapımı ile kadınlan ekonomik katkıya yönlendiren Girişimci Kadınlar Derneği, özgün desen- ler ve doğal renklerle geçmişi günümüze bağlayan El Dokuma Atölyesî, ojTnacılık ve restorasyon konusu ağırlıklı olmak üzere ahşap eğitimi veren El Sanatlan Merkezi, okuma olanağı bulamamışlara eğitim ve iş olanağı sunarak yeni ustalar kazandıran El Sanatlan Araştırma Enstitüsü kentin yüz akı. Bu etkinlıklerde Kastamonu Valisi, Be- lediye Başkanı ve Başkan Yardımcısı'nın çok olumİu katkılan olmuş. Yönetimin halkla bütünleşmesi, aydın desteği kenti yaşanılır kılmış. Asıl kazanımsa çocuklar. Mine Akçakoca Özgür'ün deyişiyle "On- lar; çevre kulübü, çocuk korosu, uçurtma şenliği, tiyatro çalışmalan, çıkardıkları ga- zete ile izleyenleri şaşkına çeviren Kasta- monu çocuklan." Çekme helvası, "banduma"sı, susamsız sade simidi, sanmsağı, pasürması ile ünlü; Pompeipolis antik kentinin bulunduğu Taşköprü'sü, Cumhuriyet Meydanı, Saat Kulesi, Nasrullah Külliyesi ve kalesiyle gu- rurlu Kastamonu, soluk soluğa gezümeme- si gereken bir kent. Şu sözler Kastamonu kültüründen: "Bilgin yoksa bilginler mecli- sinde söze kanşma/ Sonra söyleyecek söz bulamazsın/ çağrılmadık yere sık gitme/ sonra oturacak yer bulamazsın." Binlerce yıldan süzülen insanlık dersi. Geçmişin gü- zelliklerini yitirmemiş, kültür kalıtlarını gü- ne taşımış bu kenti Mine Akçakoca Özgür, yer yer şiirsel çok güzel bir Türkçeyle anlatmış. Kitap okunmalı, Kas- tamonu yürekle yaşan- malı.B Yüreğime Değdi(n) Kastamonu/ Mine Ak- çakoca Özgür/Heye- mola Yaymları /248 s. C U M H U R İ Y E T K İ T A P SAYI 1075