Katalog

A R K E O L O J İ Bir zamanlar Allianoi derler bir kent varmıs AYLAK BİLGİ Zekiye Yenen, mimar-şehir plancı,YıldızTeknikÜniversitesi Y ıllar önce Antik Bergama (Peıgamon) kenti- ni, sağlık yerleşmesi Asklepion'u, aıdından Bergama ı^arşısını gördüğümde hu kentin po- tansiycllcıi, gelecekte sahip olahileceği prcsrijli konumu ile hüyülenmistim. llj»î alanım ve verdigim derslerle ilgili olarak önce yerleşmeler tarihi ai'ismdan Pergamon'un ifade ettiklerini keşfermeye hasUıdım. 2005 yılından haşlayarak Bergama, dalva sonra Bakırçny Havzası araştırma ve \Mlisma konumu: oldu. Bu ke: Allianoi ören yeri ile sarsıldım. Etkilendiğim başta gelen konu Antik Çağın egemen kentleıinden olan Pergamon'un, biri görüş alanı içinde en fa:la bir saatlik yolculukla hasıane yerleşmesi Asklepion'a, di- ğcri -kuşkusu: yaya olarak- en la:la bir günlük yolcu- lukla dinlenme-hoş vakit gecirme yerleşmesi Allianoi'ye, yani iki önemli zenginlijje, donanıma, hi:- met alanına... sahip olmasıydı. Günümü;de büyiik kent ya^amı i^inde neıvekten bayal gibi. Bergama'nın :enginlikleri bunlarla sınırlı degil: Bergama yine kısa mesai'ede erişilebilen Ko:ak Yaylası'nm da sahibi. Ko:ak yöresi tıstık ı^.ıını ile - Bergama'nın diger :enpinlikleri gibi- dünyada ilk sı- rada, sakladıgı dogal gü:ellikler de eklenince 'ulusal park' olacak ö^ünlükte. Bergama'nın bu konumu Anrik devir sonrasında Anadolu Selı^ıkluları ve Osmanlı dönemlerinde de kentin bir yandan ^vvre- sine egemen olması, diğer yandan önemli sayıda kır- sal yerleşmenin ınerkezi olnıası sonucunu getirmiş. Baska bir deyişle, Berganıa tüm bu eckisi altmdaki yer- leşınelerin tarım i^in gerekli ber nirlii alet, cohunıluk vb. :irai gereksinmelerinin karşılandıgı, türlü eşyanın ve yiyecek maddesinin saııldıgı, harman sonu dü- ğünlerin kotarılJıüı muhteşenı bir üretim ve alış-ve- riş merke:ine, donanımlı bir ^arşıya da sahip olmuş. Bakııvay sakinlerinin ve Bergama'nın bu nimet- lerin ne denli farkında olabildikleri, olmalarınm sağ- landığı ise bu yazının ya:ılmasının nedeni. 'Persamon - Asklepion - Allianoi' antik yerlesmeler ü^'lemcsi, Korak Yaylası ve Bergama Çarşısı'nı da içuren kent- sel sit alanı, hep birlikre turi:m ekonomisi açısından gczme - görme - hoş vakit nevirme - yeme iı^ne... ve tarımsal, yöresel ürünleri sunma/satma potansiyelinc sahip. Günümüzdeki durum ise; verimli tarım aradsin- de yayılmayı pcr\'asızca sürdüren, her ziyaretimizdc ta- rınısal alandan bir miktar daha arazinin tüın bu öz- günlüklcrin ortaya çıktığı özel ctvreye yakışmayan çiı- kinlikte yapılarla ve hesapsızca kentsel alana katıldı- ğı, köyleri ile btrlcşmiş bir kent. Oysa, Allianoi Antik yerleşmesinin ve bu yer- leşmenin bir kısım yapılarını da kullanarak kaplıca ge- leneği yasatmayı sürdüren Paşa Ilıcası'nın ölüm iemıanı olan baraj ile tarım alanlarında sulu larım hedefleni- yor. Bir an Bergama bir kenaıda rutulup konuya Bakııvay Havzası hütünlüğünde bakıldığında; şu so- rulara yanıt alnıak gerekiyor: • Baraj Gölii'niin kapasitesi kaç yılla smuiıdır? • Baraj Gölü ne büyüklükte bir alana hizmet ve- recek? • Baraj Gölü'nün sulama imkânlarından yaraı- lanacak nüfus büyüklüğü ne- dir? • Ö i• n e ğ i n , GAP proje- sinden esirge- nen, yani eki- lecek ürün cinsi, değişik bir tür ise Çiv- reye uygunlu- ğu, bu türün tarımınm köy- lü tarafından bilinir kılın- ması ve benze- ri araştırma bu proje için ya- pılmışmı? • Pa:ar i m k â n 1 a r ı araştırması hazır mı? • Bakııvay Havzası; deltasmdaki olası limana bağ- lanacak yeni hızlı ve ağır tas.it tratiği için düşünülen (!) karayollan ile paıvalanırken; • Bakııvay, havzanın doğu kısmmdaki sanayinin yarattığı kirliliği ovaya taşuken ve tarımsal alanlar Bergama'nm güneyindeki verimli tarım arazilerine kon- durulan yeni organize sanayi bölgeleri ile parçalanmaya ve daha da kirlenmeye adayken.. bu yatııımın getiri- si ne olacak? Bu yukarıda dile gel irdiğimi: "ören yerleri - tari- hi merkez - dinlenme alanlan" organizasyonu ile el- de edilebilecek kazanımlardan daha fa:la bir geıiri mi? Yani Bakııv^y sakinleri -yanlış sulama yapılmadığı var- sayılarak- bu baraj ile daha varlıklı olacaklar mı? Yaplığımı: oııca araştırmadan sonra, bu hesabın yapılmadığmı biliyoruz. İyi bir pazaıiama ile Kozak'ta (iklim koşulları izin verdiğince) Dünyamızm en ka- liteli tıstığmm üretiminin süıdüriilmesinin Kozaklılar i(jin kendileıi tarafından altın madeni üretiminden da- hi daha fazla ve sürekli gelir getireceği nasıl hesap- lanmadı ya da bilinmesi istenmedi ise, sözkonusu ba- raj meselesinde de durum aynıdır. Bu yanlıstan dönülme: ise, kabaca otuz yıl sonra Bergama kentlisi ve köylüsü Dünya döndükçc yaşa- tılabilecek bir ayrıcalığın ve onun kuzandıracağı sta- tünün ve ekonomik getirinin "hayal" olduğunu kav- rayacak... Tahir M. Ceylan tmceylan@superonl ine.com www.tahi rceylan.com Karbonun bütün yaşamı ayakta tutucu, yapışkan yaratıcılı- ğı/yapıcılığı doğrultusunda, organizmanın da kendi içinde, karbonyoğun bileşikler üzerinden yarattığı özgün motivasyon kaynakları vardır. Motivasyon Dopamin, taşıdığı sekiz karbon molekülüyle, organizmayı gün boyu mo- tive halde tutan, aşağıdan yukarıya çıkan ve beyin kabuğunda motor alanı uyaran yolaklarda çalışır. Bunlann en önemlisi orta beyindeki mezensefa- lon denilen sahadaki ventral tegmental alan (VTA) dan kalkan dopamin yük- lü hücreler, hipotalamustan geçerek akkümbens çekirdeğe, oradan da mo- tor alana ulaşır. Bu, beyinde bilinen, en önemli arama (seekingj davranışı yönlendiricisiyolaktır, hipotalamustan geçtiğiiçin doğrudan iştahla ilgilidir, arama davranıştnın güdülediği motivasyon bu nedenle hayvanlarda iştah olarak karşımıza çıkar. İştah bağlı motivasyon insanda "istemek" karşılığıdır ve "sevmek" karşılığı olanından farklıdır (Robinson 1993). İstemek karşılığı motivasyon, sahip olmak için motivasyon şeklinde de algılanabilir. Günümüzde özellikle gelişmiş ülkelerde her alana hakim bu motivasyon şekli, diğer motivasyon şeklinitümüyle silip süpürmüştür. Girişimcilik, daha üstpozisyona tırmanma, karşı cinsi elde etme, zengin olma hırsı şeklinde günlük hayatm içinde gör- düğümüz motivasyon biçiminde, hedef alınan nesnenin yutulup yok edil- mesi amaçlanır. 0 nesne uzakta bir hedef olarak durdukça, özne ona ulaşmak için her yolu dener, ulaştığı zaman da yutarak yok eder ve ardın- dan yutulacak yeni hedefbelirler. Eğer hedef özneden önce başka bir özne tarafından yutulursa, birinci özne ruhsal birsorunla karşı karşıya kalır. Sevmek karşılığı olan motivasyonda ise yutmak değil, yaşatmak esası vardır. Kişi, hedeflediği nesne yaşadıkça, motive olur. Onun biraz daha iyi yaşaması eğer, kendi sayesine ise özne 0 zaman ek birmutluluk duyar. Özne için en büyük mutluluk, nesnenin "onun sayesinde mutluyum" diyebilmesi- dir, bütün doğu felsefelerinin, özellikle tasavvufun hizmet ettiği anlayış bu- dur. Sevmek karşılığı olan motivasyonda, girişimci, elde edici, istemeyitut- turan, yaratmak ve yapmak sonucunu doğuran motivasyondan tümüyle ay- rı, hatta büsbütün ona karşı olarak, birisinin iştahına kurban gitmemek, güç- lü biristenmeye karşı direnmek, yutulmaya karşı gelmek, bütün yutulanlar- la birlik olmak vardır. Iştah/istemek karşılığı motivasyonu olup da güç sahibi olamayanların, güçlünün yanında durarak ondan pay kapma özelliği vardır. Bu son nokta şöyle önemlidir: Yutacak birisi güçlü birisidir. Yutulacak kişi bunu bilir ve yutulmadan onun yanında yutulmuş gibi durmak ister. Böylece onun gücü- nü paylaşmış, kendinde olmayan bir gücü kendisine transfer etmiş olur. Çekici bir eşi olup da kendisi 0 kadar yakışıklı olmayan erkeklerin eşlerinin etrafında pervane oldukları bilinir. Bu erkekler, eşlerinin güzelliği karşılığında toplumdan kendileri de bir ilgi görürler. Kendilerine bu kazanımı aktaran eşleri tarafından yutulmamak içinfgücün yutucu etkisi bilinir) ona faydalı olmaya çaba gösterirler ki, bu ka- dar faydalı bir eşin yutulmasıyla kadın, kendisinin zarara uğrayacağını düşünüp, yutma işleminden vazgeçsin. Bu erkeklerin eşlerine tam itaatisöz konusudur, dışarıda ekonomik bir imparatorluğu yöneten adamlann evlen- dikleribazı kadınlarca köleleştirilmeleribu şekilde, "istemek" üzerinden yü- rüyen motivasyonla olur. Sevmek güdümündeki motivasyon ne kadar yaşam içgüdüsü kaynaklı ise, istemek karşılığı motivasyon da 0 kadar ölüm içgü- dûsü bağlantılıdır. Çünkü bu kişilerin ancak, nesneleri yutarak, yani onlara yaşam hakkı tanımayarak kendi ölmüş hallerinikabullenebilecek bir yapıları vardır. Şunu demek istiyorum, bu kişiliklerin uç örneklerinde, etraflarındaki bü- tün nesnelerin kendi başlarına bir canının olmaması, hatta fantastik olarak kendi başına giden bir hayatm bile bulunmaması tercih edilir. Bu, canlıya tahammül edememek demekse eğer, insanın kendi ölümünden kaynakla- nır; ben öldüysem eğer, benim ölümümü bana durmadan hatırlatan her can- lı da ölsün. Her yerin ölü, her şeyin cansız olduğu yerde kimse ölümü bil- mez. İstemek kökenli motivasyon onun için bu kadar canhıraş biçimde uğraşır, yaşamı sona ererken bile gözü hala yapmak, etmek, sahip olmak peşinde kalır, yoksa gerçek bir ölü olduğunun hemen farkına varır; sevgi- SİZİİk Ölümdürzira. Robinson TE, Berridge KC, The neuralbasisofdrug craving:An in- centive-sensitization theory ofaddiction. Brain Res. Revs. 18:247-2911993