Katalog

ksırtlarını tele sürter, • • kimizamandatellerin \17, jj arasmdank.iyaraksıy: runa bir çözüm bulmakve hayvanların sırtlarını kaşırnakiçin kullandıklarıtelin azaltmaküzere işe koyulan NewYork’luMichaelKelIysı— ı-adantelinüzerinekeskinuçlutelleryerleştirmeyi denedi.Sonuçta,1868yılında“dikenlirelin”patentini aldı.Dikenlitel inanılmazbirbaşarıyaulaştı ve neredeysebirgecedemüthişbirservetkaynağınadönüştü. ELYIKAMA 1840’IannortalarındaMacartıp uzmanı lgnazSemmelweis,Viyana’dagörevliolduğu hastanedekiyeni doğumyapan kadınların %15’ininalbastı,yadalohusahummasıadı verilenhastalıklaboğuşmaktaolduğunugörüp dehşetekapıldı. Budunınnınönüne geçmekiçin çırpınıyor,ancak ne yapmasıgerektiğinibilemiyordu.Düşüncelere daldığıbirsıradaadlitıp uzmanıjakobKolletschkaadlı arkadaşınıngörünürdebenzerbelirtilergösterenbir hastalıktanöldüğühaberinialdı.Olay,biröğrencinin birkaçgünönce birkadavranın kesilmesindekullanılan bisturiyikazaraKolletschka’yabarırıuasındanbirkaçgün sonrameydanagelmişti. BuhaberüzerineSemmelweisbiraydınlanma anı yaşadı.Hastanesindekitıp öğrencileriıuorgdan çıktıklarındaelleriniyıkaınadan doğnıdandoğum sinegeçiyorlardı.Yeni annelere mikrop bulaştıranlar buöğrencilerolabilirdi.Belkidebuyüzdenyaşama vedaediyorlardı.Acaba eiyıkaınakbusorunaköklübir çözümgetirehilirmiydi? Semme lweis bu görüşünü doğrulan öğrencilerinden ellerinisu ve klordanoluşan bir ka— rışııula (sabunla su kadavrakokusunu yok edeıniyordu) yıkamalarını istedi.Uygulamanınhemen ardındandoğumservisinde- kiölümlerin oranında%l0’lukbirdüşüşetanık olundu.Böylelikle,el yıkamahastanedestandart uygulamalarındanbiri oldu.Buuygulamanın yaygınlık kazanması40yılıaldı.(3elgelelim,bugünbilehastane çalışanlarıbukuralayeterinceuyınuyor.MarylandSağlık Kaliteve MaliyetKonseyitarafındanyapılanbir araştırmayagöre,günümüzdesağlıkgörevlilerinin%90’ı, ancakbinleribaktığızaman,yalnızca%40’ınıntek başlarınaikenetyıkıyor. Söz konusubulgular ikiasalakgenomunun moleküleraçıdan karşılaştırılmasısonucunda elde edildi.Massachusetıs evrimselgenbilim uzıı’ıanlarındanStephenRichvearkadaşları,genomların ölçmeksuretiylekabacayaşlarını belirlediler(genomlarzamaniçindegenetikbileşenleredinir). Reichenowi’ningenomufalciparum’dan20kat daha çeşitliolabilir.Buda,reichenowinin dahaeski olduğuanlamınageliyor. Elektrikli arabanın oluşturulmasıyönünde ilk adım sayılmasıgerekengirişimde,İskoçyalıbulucu Robert Anderson 1830’larınortalarında “ilkel bir elektrildiaraç”geliştirdi. Nevarki,araç’pek fazlayolalamadı.Bununbir nedeni,aküsününyeterinceiyiolmamasıydı.Dahası, buharlıarabaların dahabaskıngücüyleyarışmak zorundaydı.1800’lerinortalarında,yenidenşan edilebilenpillerinyaşamımızagirmesiylebirlikte,elektrikli arabayeniden gündeme geldi. 1897 yılında, Philadelphia’dakiElectnicCarriageandWagon şirketiNewYorkkentiiçinelektrikleçalışanbirtaksifilosu oluşturdu. 1902 yılına gelindiğinde,Hartford’daki PopeManufnctoringşirketi tar.ıfindanyaklaşık900 elektrikliaraba üretilmişti ve bunlarınbüyükbir çıağunluğutaksiolarak kullanılmakraydı.Aynı yıl,buişeatlı yagonlarla adımını atan Studebakerelektriklibirmodeliile lndiana’daaraba piyasasınagirişyaptı.1900’lüyıllarınbaşlarında elektrikliaraçlariçtenyanmalı motorla çalışanve yığınla yakıttüketenrakiplerinekıyaslaçok daha sorunsuzve sessizdiler.Elektrikliaraçlarıntökezlemenedeni, erişimalanıydı-şarjişlemleriarasındaçokuzağa gidemiyordu.1920yılınagelindiğindebenzinliarabalaraçık farklaönegeçtiler.Şimdilerdemühendisleninbusüreci tersine çnhalamalarıtarihinbircilvesiolsa gerek. TEKERLEKLİ ARAÇLARSAVAŞ GERECİMİYDİ? Sir C. LeonardWoolley’in1922 yılı Ur Kral Mezarlarıkazıları20.yüzyılınilkbaşlarındaki ölçötleregöreinanılmazbirmedyaolgusuydu.Keşifgezisinin düzenlenmesinebuolaydanbirkaçyılöncepatlak verenArapisyanlarısırasındakikahramanlıklarıylaün satanArabistanlı Lawrenceadıyla bilinen Thomas Edward Lawrence yar• ,.‘ dımcı oldu. • Britanyalıporeyiziyaretet. tiktensonra “Mezopotamya’daOlüm”adlıyapıtını kalemealdı.Oncatantananınnedeniüzerindetekerlek resmiolanbirkutuydu.Doğalolarak,bukutusıradan birkutudeğildi.Lapislazulitaşlarıylabezenmiş,bir ayakkabıkutusubüyüklüğündeki,bu4600yıllıkkutuUr kentininsirngesiydi.Asılönemlisi,üzerindetekerleğin ulaşımaracıolarakilkkezyansıtıldığıbirsavaşresmivar- dı. Bubirdiziimgede,her biridingillerine kenetlenmişdörtsağlamtekerleğiolan vebir grup at tarafındançekilentank benzeriaraçlarayerverilmekteydi. Tekerleklitaşıtlarbellikiaskerlereçokdahaiyibir korunmaolanağısağlıyordu. Eskiçağlaraözgübuyüksekhareketyeteneğine sahipçokamaçlıaraço dönemdetekerleğintek kullanımbiçimideğildi.Sümerler,MısırlılarveÇinliler çanakçömlektornalarındatekerlektenyararlanıyorlar, Mısırlılarbüyükkayaparçalarınıtekerleklibirdüzenekle taşıyorlardı. Besin tarihçisiFrancineSegan makarnanın5000 yılıaşkınbirgeçmişiolduğunu,ilkkezun ilesuyu karıştırmayıakıledenbiraşçı tarafındanüretildiğinive üretilenbu ilkmakarnanınşaşırtıcıbiçimde lazanyayıandırdığınıbelirtiyor.Segan makarnayıilkhulanların Yıınanlılarolduğunudasözlerineekliyor.1.03000 yılınaait yazılıbelgelerdelazanyayıçağrıştıran katmanlardansözediliyor.Spagettiolarakbilinen inceuzunmakarnalarınortayaçıkmasıçak dahasonra.Yaygınbir yanlış,MarkoPolo’nun 1295yılında,Çin gezisidönüşündeItalyanları makarna ile tanıştırdığı yönünde. Oysa, Italyanlaro tarihte çoktan makarnayla tanışmıştı.Arap coğrafyahilgini Muhammedel İdrisi ya:ılarında,“Sicilya’daTralıia adındabir yervar.Oradaundaniplikbiçimindebiryiyecek yapıyorlar,”diyeanlatıyor.Birkaçyüzyılsonra Leonardo daVinci hamuruyenilebiliriplikleredönüştürenbir aygıtgeliştirdi.Teknikbozukluklarnedeniylebuaygıt makarnaendüstrisindeümit ettiği başarıyaulaşaınadı. Ancak,makarna üretmesanatınıninceliklerineençak sahipolanlaryineItalyanlaroldu. KÖKENİNE? Çağdaşahlaklilığınkökenleridüşün insanlarırnn,ruhbilimvesinirbilim uzmanlarınınçx>kuzunsüredirtartıştıklarıbir konu. Ahlakitemelleriııuzgöreligeçbirevrede edindiğimizakılyürutmeyeteneğimizdenmi, yoksaeskilereuzananduygularımızdanmı kaynaldanıyor? Bukonudayapılanson araştırmalarinsanların doğruileyanlışıayırtedebilmeözelliğini,hayvanataları- naborçluolduğunuortayakoyuyor.lnsansımaymunlar üzerindekiaraştırmalar,ahlaklılığınsağduyudanönce geldiğigörüşünüdestekliyor.Orneğin,birşempanze, türdeşlerinikurtarmakuğrunakimizaman boğulmayı gözealabiliyor.EmoryUniversitesipriınatveruhhilim uzmanıFransdeWaaldiyorki:budurum şempanzelenin törelaçıdansonderecegelişmişcanlılaroldukları anlamınagelmesebile,ahlaklılığınveahlakyasaların,salt dinselvedüşünselaklınbirhuluşuolmadığınaişaret ediyor.DeWaal’inaraştırması,insanaözgüahlaklılığın atalarımızıntoplumsaleğilimlerininbiruzantısı olduğunu,bununkısmendeolsaevnilmişbirözellik olduğunu(Darwin’indekatıldığıbirgörüş) gözlerönüne seniyor.Ahlaklılıköğrenilmeyip,doğuştankaynaklanan bir özellikise,o zamanbiyolojikizlerde bırakmış olmasıgerekir.Araştırmalarahlakkararlarınalınması sırasındabeyninolumlutoplumsaleğilimlerdenve duygusaldüzenlemelerdensorumlubölgelerininetkili olduğunuortayakoyuyor.Kimiahlaksalaçzaazlarda beyninmantıklıkararalmaileilgilibölgelerinidevinime geçiriyor. Kaynak:ScientificAmerican,Ağustos2010 ELEKTRİKLİARABA-CADANMAKARNAYA NINÖNCEKİYAŞAMI sonsuzadeksüreceği anlaıüremeolunca,evrimçift eşlerkıtolduğunda,hemen eşeysi:ünemeye geçtiknda,Britanya’dakibirhay— dişibirKomodoejderi,hiç ığı halde, 11 yumurta yunolışın ve tekerteker üreünyanınher yanına yayılhakiredoğumlarbirkural. ‘IRT,GÜM törenleri- bakiÇin’deilim çevrelelarakbaşlamışolabilir. gecikmeli olarak ka— ri uçlu yazmaaracyla, yeşil • • 1Ching,ya daDeğişimler an Shanadıverilen3 metnınasılkorkurtuğuanlatı— hamhusaplarma, barut ekancak12.yüzyıldagen— IngilizdüşünadamıRoger • oyuncağınınçıkarttığı koransesin“gökgürleme regüçte”olduğunadikkat çvnhürtügünümü: kutlama- dönüştü. t bir aşamasında çoıiaktı.Budönüşümde ayırlardaözgürce gerılmasıgereksinimini tler yaşamımızagirdi. elen arasındayeralıyordu. hahyamaloluyor,hemde • 1870yılınagelindiğinde, ssıtelçiftliklerdeyaygınbi- adı. Büyükbaşhayvanlar + . ASALAKLARINİZİNDE Araştırmacılaryuzyılıaşkınbirsüredir sıtmanınilkkezinsanlardanasılortaya çıktığınıbulmaya Yıldaikimilyondan fazlainsansıtınayayolaçanPlasmcwliumadlı asalaktanötürüyaşamınıyitiriyor. 2009 Eylül’debirgruparaştırmacıbuhakterinin insanlarabulaşanP.falciparumadlıtürünün halihazırda şempanzelerehulaşan1’.reichenowiadlıbirbaşka türdenevrildiğiniortayakoydu.Ustelikbuolayyalnızca 10,000yılöncemeydanageldi. <1, (0 = c.’J CN t