Katalog

Kitaplığı ı’ t CELAL yeryüzü ÜSTER KlasikKürt edebiyatının ü y başyapltl“Mem Zin”in eniçevirisi Kültür ve Turizm Bakanlığı’nca yayımlandı Sözlükültürden 1 k 1 yazılı ufture • Il Il • Yenibir Külçeviriyle türBakanlığı’nca yayımlanan TMMemü Zinlfl Türkçedeki serüvenini, eski bir halk destanından klasik bir yapıta nasıl dönüştüğünü, toplumsal açıdan nasıl bir değer taşıdığını, yazarı Ehmed Xani’ninKültür kültürüne son NBir olarak DilNiye Kanar” adlı kitabı yayımlanan Muhsin Kızılkayaanlattı. şısmdaki durumundan Newroz’a, Kürtlerin hayatından, Kürt sosyal toplumunun antropolojik ve sosyolojik özelliklerine yığın, o dönem için fazla kadar bir revaçta olmayan, ama bugünün hayati sorunlarını teşkil eden sorunlara el atar. Hepsini bir aşk hikayesiyle harmanlar, ortaya büvüleyici bir kitap çıkar. yüzyıl Kürt şair ve yazan ni’nin bir halk desta• yararlanarak mndan Xaİ1 17 kaleme aldığı “Mem ü Zin”, kısa bir süre önce KürtçeTürkçe paralel olarak Kültür ve Turizm metin Bakanlığı’nca yayımlandı. Xani’nin başyapıtı olan “Mem ü Zin”, kuşkusuz, diirnize ilk kez çevrilmiyordu; ama bu yeni çeviri, ilk kez bir devlet yayınevince yayımlanması açısından önem taşıyordu. “Mem ü Ztn”in Kürt edebiyatındaki yerini, 173O’lardan başlayarak Türkçedeki serüvenini ve Kültür Bakanlığı’ndan çıkan yeni basımın özelliklerini, Mehmed Uzun, Mete, Firat Ceveri yazarların romanlarını gibi Kürtçeden Türkçeye çeviren, “Sen ü Ben” adli kitabında Mehmed Uzun’un yaşamını anilarla anlatan, son olarak “Bir Dil Kanar?” adli kitabı yayımlanan Niye Muhsin Kızılkaya’ylakonuştuk. “Mem ü Zfn “in Kürt kültür ve sizce edebiyatmda nasıl bir yeri var? Bir aşk destanı olmanın ötesinde toplumsal açıdan bir değer taşıyor? nasıl “Mem ü Zin”, Klasik Kürt edebiyatının temel eserlerinden biridir. Kitap salt bir aşk hikayesi değildir. Birçok özelliği olan, birçok katmanı olan, birçok farklı meseleyi tartışan, bir kitabın içinde onlarca kitap barındıran bir kitap. İlk bir bakışta aşk kitabıdır. Ama ilahi, mecazi ve gerçek aşktan söz ederken aynı zamanda tasavvuftan bahseder. Kitap genişlei, bugün hepimizin Kürt tartıştığı meselesinden Kürt gerçekliğine. Arap ve Fars dilleri karKürtçenin XANI’NINATKILARI K Xanrnin Kürt dili ve kültürüne katkilarmdan söz eder misiniz? 16501707 yılları arasında yaşamış, ailesi Hakkari’den göçtukten sonra Doğubeyazıt’ta dünyaya gelmiş, Mem ü Zin’in yanı sıra, “ji bo biçüked Kurmancan” (Kürt çocukları için) dediği bin kelimelik KürtçeArapça uNübe.. yaldaşık ham Biçükan” (Çoculdann llkbaharı) adında bir sözlükle; Imane” (İnanç Risalesi) ve bir de “Divan” olan yazmış Ehmede Xan?, Kürtlerin en büyük dini ve milli yetiştirdiği şahsiyetlerden biridir. Bu özelliği onu herkesin gözünde “büyük” kılmış; kendi döneminde resmi medreselerde Osmanlıca ve Farsça eğitim görülürken, Kürtlerin bu haktan neden. mahrum oldukları sorusuyla Bu amaçla yazdığı “sözlük”ü kendi uğraşmış. medresesinde ders kitabı olarak bir okutmuş,anlamda “anadilde eğitimi” ilk başlatmış olan, ilk öğretmendir. döneminin şa. I4 irleriyle yarışma hissini verenMem ü “ Zin”, Kürtlerin en kadim destanlarmdan biri olan “Meme Destanı”ndan yola çıkarak Alan Sözlü kültürün bir ürünü olan yazilmış. bir destana göre Mağrip padişahınm oğlu Mem ile Boran Beyi’nin kızı Zin’i, peii padişahmm üç çöpçatan kızı geceleri yataldarmdan kaldırıp birbirinin koynuna sokarlar. Fersah fersah birbirinden uzak olan iki genç, sabah uyandildarında parmaklarmdaisimleri yazılı olan kendi yüzüklerinin değiştirildiğini görür. Mem gece rüyasmda gördüğü Zin’i bulmak için yola düşer. Gerisi trajik bir hikayedir. Umutsuz aşk vuslatla sonuçlanmaz... Bu hildyeyi esas alan EhmedC Xani “metinlerarası yoluyla yeni bir metin ilişki” yazar. Ortaya da bugünlerde Kültür Bakanlığı Yayınları arasında da yaymilanan 2659 beyitlik “Mem ü Zin” başyapıtı çıkar. Bu yapıt Türkçeyeilkkeznezarnan ve kim tarafından çevrildi? “Mem ü Zin”i yakın bir zamanda bir geniş şekilde ele alıp yeniden çevirerek “kavramsal tahlili”yle birlikte Avesta Yayınları arasında yayımlayan Mardin Artuldu Universitesi Kürdoloji Enstitüsü Doç. Kadri Yıldırım’ın Başkanı verdiği bilgiye göre, kitap ilk olarak 1730’da eksik bir şekilde Osmanlıca Türkçesine çevrildi. Daha sonra 1906’da Diyarbakırli Abdülaziz Halis tarafmdan Türkçeleştirildi, yalnız bu kısaltilmış bir metindi. 1920’dede kendisi Bediizzaman’m öğrencisi HemzeyCMUkSi (Mükslü olan Hamza) tarafından bir önsözle birlikte Istanbul’da basildı. 1968’deise Mehmet Emin Bozarslan tarafından Türkçeye çevrildi ve Istanbul’da Gün Yayınları arasında çıktı. Ikinci baskısını 1973’te Koral, 1990’dada Hasat Yayınlarıyaptı. Kürt romancı Jan Dost da “Mem ü Zin”i günümüz Kürtçesine uyarlayarak 2008’de Avesta Yayınları arasında yayımladı. Bu baskıda Türkçe çeviri yoktur. ELDEKİ ÇEVİRİLER Şu anda var olan çevirilerden söz edersek? Şu anda üç değişik “Mem ü Zin” çevirisi bulunmaktadır. Birincisi, ilk baskılarında mahkeme kararıyla “Kürtlerle ilgili bölümleri” sansürlenmiş olan, daha sonraki baskilarmda bu sansürün kaldırıldığı, en son Deng Yayınları’ndan çıkan Mehmet Emin 2005’te Bozarslan çevirisi. İkincisi, Kadri Yıldırım’ın “kavramsal tahlilı”yle birlikte hazırladığı veAvesta’nın çıkardığı çeviri. 2010’da Uçüncüsü Bakanlığı yayınları arasında de Kültür yeni çıkan, Bakan Ertuğrul Günay’m bir önsöz yazdığı, Namık Açıkgöz tarafından hazırlanan, Ayhan Tek’in redaksiyonunu yapıp notlandırdığı çeviri. İLK 1730’DA ÇEVİRİ XanF’nin Mem ü Zfn “i nasıl amaçla kaleme aldığı söylenebilir? bir Ehmede Xani, milliyetçilik fikrinin gündeme gelebilnıesine henüz iki yüz yıl varken “Mem ü Zin”de “Kurmanc ne pir <iibCkemal in/Emma di yetim ü in” (Aslında Kürtler o kadar değersiz değildir/Ama ne yapmalı ki yetim ve desteksizdir) demiş, hemen bu dizelerden kitabı yazma gerekçesini de önce şu dizelerle ifade etmiştir: “Safi şemirand vexwari durdf / Manende durre lisanCKurdi İİ Inaye nizam ü / KCşayecefa ii bo amCİİ Da me’rifet xelqi nebCjitin ku “Ekrad / in, bi esl ü bunyad” (Saf şarabı bir yana bırakarak tortuyu içti! İnci gibi dizerek Kürt dilini tercih etti İİ Bu dili düzene koyup ona çeki düzen verdi / Umum halkı için bu yolda eziyet çekti İİ Bunu yaptı ki eloğlu demesin “zaten Kürtler / Köken ve yapıları itibariyle kültürsüzdürler”). YAZMAEREKÇESI G ÖZENLİ ÇEVİRİ BIR METINLERARASIlıJ$Kl “Men] ü Zin”. bildiğimiz kadarı vla, “Meme Alan Destanı “ndan yola çıkılarak yazılmış... Evet. ağdalı diiyle, daha çok kendi MuhsinKızılkaya,Memü Zinin.klasikKÜrt temel edebiyatının yaptianndan birIolduğunu vurguluyor. Kızılkaya’ya göre. MemÜZin. yalnızca bIr aşk hlkayesldeğil,pek Çokkatmanı olan.Içinde onlarca kltap banndıranbir kltap. yeni çeviriyi nasıl buldunuz? Kültür Bakanlığı’nın yayımladığı kitap ok özenli, çok şık bir tıpkıbasım. ç Şu ana kadar bütün Kürt ve yabancı Kürdologlar, 1165/1752 yılında, yani Xani’nin ölümünden 45 yıl gibi kısa bir süre sonra Mamzid sayılabilecek aşiretine mensup Şirbaroğlu Aziz tarafından Doğubeyazıt’ta yazılmış elyazması nüsha esas alınmış. Kültür Bakanlığı ise istanbul rkeoloji Müzesi A Kütüphanesi’nde bulunan bir elyazması nüshayı kullanmış. Yayına hazırlayan Namık Açıkgöz, metni özellilde M. B. Rodenko tarafından 1962’de Moskova’da yayımlanan nüshayla karşılaştırmış, Bozaraslan’m Türkçe de yararlanmış. çevirisinden Eldeki Türkçe çevirilerle diğer Kültür Bakanhğı’nm çevirisinin karşilaştırdığımızda de eli yüzü düzgün, özenli bir çeviri olduğunu söylemek mümkün.• KİTAP SAYI 1088 Kültür Bakanhğı’nca ayımlanan y SAYFA 6 CUMHURİYET