Katalog

Q_ O LıJ Kopenhag uzlaşması: Büyük bir hayal kırıklığı Bu makalede, 7-19 Aralık 2009 tarihlerinde Danimarka'nın Kopenhag şehrinde gerçekleştirilen Birleşmiş Milletler Kopenhag Iklim Değişikliği Konferansı, ayrıntılı gündemine ve tartışmalı gö- rüşmelerine girmeksizin, konferansın temel çıktısı durumundaki Kopenhag Uzlaşması adı veri- len politik anlaşma metni [1] temel alınarak özetlenecek; kısa bir çözümlemesi ve bireşimi yapı- lacaktir. Prof. Dr. MuratTürkeş, ÇanakkaleOnsekizMartÜniversrtasiFen-EdebiyatFakültesi, CoğrafYaBölümü, Çanakkale K openhag Konferansı'nın en önemli çıktısı olan Kopenhag Uzlaşması [1] ana çizgileriyle aşağıdakileri içerir: (1) Iklim değişikliği günümüzün en büyük meydan oku- . malarından biridir. Sözleşmenin, atmosferdeki sera gazı biri- kinılerini iklim sistemi üzerindeki tehlikeli antropojen (insan kaynaklı) etkiyi önleyecck düzeyde durdurmayı başarmaya yö- nelik nihai amacına ulaşmak için, küresel ortalama yüzey sı- cakiığındaki artıştn 2 "C'nin altında olması gerektiğini açık- layan bilimsel bulgu kabul edilerek, eşitlik temelinde ve sür- dürülebilir kalkınma hakkı kapsamında iklim değişikliği ile savaşım için elbirliğiyle gerçekleştirilen uzun süreli eylemler kuvvetlendirilmelidir. O (2) Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli (1PCC) Dördüncü Değerlendirme Raporu'nda belgelendiği gibi, küresel sera gazı salımlarını küresel sıcaklık artışını 2 "C'nin altında tutacak şekilde azaltma düşüncesiyle, küresel sera gazı salım- larında bilinıe uygun olarak ciddi azaltma yapılması ve eşitlik temelinde ve bilimle tutarlı bu hedefi karşılamak amacıyla ha- rekete geçilmesi konusunda yaygm bir uzlaşma vardır. Küresel ve ulusal salımların en kısa sürede yüksek düzey- de azaltılmasını sağlamak için işbirliği yapılmalıdır. Bu kap- samda, sera gazlarmı azaltmanın gelişmekte olan ülkelerde da- ha uzun süre alacağı kabul edilmeli; sosyoekonomik gelişmenin ve yoksulluğun ortadan kaldırılmasının gelişmekte olan ül- kelerin vageçilmez önceliği olduğu, düşük salımlı kalkınma sti"a- tejisinin sürdürülebilir kalkınmaya aykırı olmaması gerekti- ği unutulnıanıalıdır. (3) İklim değişikliğinin olumsuz etkilerine ve karşı ön- lenılerin potansiyel etkilerine uyum, tüm ülkelerin karşılaş- tığı ve üstesinden gelinmesi gereken bir konudur. Uyum kap- samındakı arttırılmış eylcm ve uluslararası işbirliği, özellikle en azgelişmiş ülkeler, gelişmekte olan küçük ada devletleri ve Afrika'daki etkilere açık gelişmekte olan ülkelerdeki esnek- liği oluşturma ve etkilenebilirliği azaltmayı amaçlayan uyum eylemlerinin yürütülmesini sağlayarak ve destekleyerek söz- leşmenin yüriitmesini garantilemek içın gereklidir. (4) Ek I tarafları tek başlarına ya da ortaklaşa 2020 için niceliksel salım hedeflerini yürütme yükümlülüğü alacaktır. Belirlenen bu niceliksel salım hedefleri, 31 Ocak 2010 tari- lıine kadar BM İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi (BMİDÇS) sekreteryasına Ek I tarafları için bu anlaşmanm Ek I'i olarak verilen biçemde sunulmalıdır. Bu kapsamda Kyoto Protokolü'ne taraf Ek I tarafları KP'de belirlenmiş olan salım azaltımlarını daha da kuvvetlendirecektir. Gelişmiş ülkelerin yaptığı azaltımlar ve finansman dağıtımı, var olan ve TK'ce kabul edilecek olan ek klavuzlar tarafmdan ölçülecek, bildi- rilecek ve doğrulanacaktır. (5) Sözleşme'nin Ek 1 dışı tarafları (gelişmekte olan ve en az gelişmiş ülkeler), sözleşmenin ilgili maddeleri uyarınca ve sürdürülebilir kalkınma bağlamında, 31 Ocak 2010 tarihine kadar bu uzlaşmanm Ek Il'sinde verilen biçemde Ek 1 dışı ta- raflarca sekreteryaya sunulacak olanları da içeren iklim de- ğişikliği ile savaşım eylemlerini yürütecekrir. En az gelişmiş ülkeler ve gelişmekte olan küçük ada devletleri destek temelli ve gönüllü eylemler yüklenebilecektir. Ek 1 dışı Taraflarımn (gelişmekte olan ülkelerin) kabul edecekleri uluslararası destek arayan "kendi ulusal koşullarına uygun iklim değişik- liğiyle savaşım etkinliklerinin" (NAMA'lar), ilgili teknolo- ji, finansman ve kapasite oluşturma desteğiyle birlikte kay- dedilerek, desteklenen savaşım eylemleri Efc H'deki listeye ek- lenecektir. (6) Onnansızlaştırmadan ve orman degradasyonundan (yi- uriminden) kaynaklanan sera gazı salımlarınm azaltılmasının yaşamsal rolü ve sera gazı salımlarının ormanlar yardımıyla uzaklaştırılmasmm kuvvetlendirilmesinin gereklililiği kabul edilerek, ormansızlaşmadan ve orman yitiriminden kaynak- lanan salımların azaltılmasını içeren bir düzeneğin ivedilik- le kurulması yoluyla böyle eylemler için gerekli pozitif güdü ve gelişmiş ülkelerden finansman kaynaklarının harekete ge- çirilmesi konularmda uzlaşma söz konusudur. (7) İklim değişikliği ile savaşım eylemlerini özendirmek ve maliyet etkinliklerini kuvvetlendirmek için, pazar ola- naklarının kullanımını içeren çeşitli yaklaşımlar izlenmelidir. Gelişmekte olan ülkeler, özellikle ekonomileri düşük salım- lı olanlar, bu düşük salımlı kalkınma tarzlarını sürdürmeleri için desteklenmelidir. (8) Ölçekli, yenı ve ek, öngörülebilir, yeterli ve kolay ula- şılır bir fon, sözleşmenin ilgili hükümlerine uygun olarak, ge- lişmekte olan ülkelere ormansızlaşma ve orman yitiriminden kaynaklanan salımları azaltmayı amaçlayan yeterli finasma- nı içeren kuvvetlendirilmiş savaşım eylemlerini sağlayacak ve destekleyecektir. Gelişmiş ülkelerin ortak yükümlülüğü, or- mancılığı ve uluslararası kuruluşlar aracılığıyla gerçekleştiri- len yatırımları içeren yeni ve ek kaynakları sağlamalıdır. Bu kaynakların tutarı 2010-2012 dönemi için 30 milyar ABD Doları dolayındadır. Anlamlı iklim değişikliği ile savaşım ey- lemleri bağlamında ve yürütmenin saydamhğı kapsamında, ge- lişmiş ülkeler gelişmekte olan ülkelerin gereksinimlerini karşılamak üzere 2020 yılına kadar ortaklaşa 100 milyar ABD Doları kaynağı harekete geçirme hedefini yüklenmişrir. Çeşitli kaynaklardan derlenen bu fonun önemli bir bölümü Kopenhag Yeşil İklim Fonu aracılığıyla sağlanacaktır. (9) Teknoloji geliştirme ve aktarılması konusundaki ey- lemleri kuvvetlendirmek amacıyla, teknoloji geliştirme ve ak- tarılmasını hızlandıracak olan bir teknoloji düzeneğinin ku- rulması kararlaştırılmıştır. Bu düzenek, ülke denctimli bir yak- laşımla ve ulusal koşullar ve öncelikler temelinde yönetilecek olan bir uyum ve savaşım eylemini desteklemeyi amaçlar. (10) 2010 yılında tamamlanacak bu uzlaşmanın yürütül- mesi, sözleşmenin nihai amacı ışığında değerlendirilmelidir. Bu değerlendirme, 1.5 °C'lik sıcaklık artışını içeren bilimsel bilgi tarafından desteklenen çeşitli konularla bağlantılı uzun süreli hedefin kuvvetlendirilmesi düşüncesini kapsar. NELER GERÇEKLEŞTÎRİLDİ? "Kopenhag Uzlaşması insanoğlunun bugünkü ve gelecek kuşaklarının gönenci için küresel iklim sisteminin koamması ve iklim değişikliğinin önlenmesi açısmdan önemli ve net ka- zanım ya da başarılar içeriyor mu?" sorusunu en doğru ve nes- nel şekilde yanıtlamak için, hcm konferansta kabul edilen uz- laşmadan hem de konferans önccsi neler beklendiğini tartış- mamız yararlı olacaktır. Önceki yazımızda [2], Kopenhag Zirvesi'nden beklenenleri değerlendirdiğimiz için, burada yal- nız ulaşılan sonucu tartışacağız. Kopenhag'tan beklentiler ve Kyoto Protokolü'nün var olan içeriği dikkate alınarak, daha belge yayımlanır yayımlanmaz, uzlaşmanın gelişmiş ülkelerce gerçekleştirilmesi öngörülen sa- vaşım eylemlerini düzenleyen hükümleri, yaygın olarak "çok zayıf" ve "Kyoto Protokolü'nden bir adım geri" şeklinde de- ğerlendirildi. Yukanda özetlenerek verilen maddelerden dc an- laşılacağı gibi, gelişmiş ülkeler yasal bağlayıcılığı olan salım azaltımları konusunda kendilerini yükümlülük altına sok- madılar. Ayrıca, salım azaltımları için küresel bir uzun süre- li hedefin niceliği ortaya konulmadı ya da küresel salımların sınırlanması için belirli bir zamanlama saptanamadı. Kopenhag uzlaşmasınm konferans öncesindeki iki yıl bo- yunca ve ondan önceki yıllarda da çok ciddi biçimde tartışı- lan 'en başarıh' çıktısı, iklim değişikliği sürecinin kısa ve uzun dünemli finansmanıyla ilgilidir. Kopenhag uzlaşmasına göre, gelişmiş ülkeler gelişmekte olan ülkelerin gereksinimlerini kar- şılamak üzere 2010-2012 dönemi için 30 milyar ABD Doları sağlayacak; 2O2O'ye kadar ayrıca 100 milyar ABD Doları uzun dönemli fon çeşitli kaynaklardan oluşturulacaktır. Son olarak, dünya liderlerinin çoğunun kuvvetli bir ira- de sergileyerek Kopenhag'da bir araya gelmeleri ve insanoğ- lu için önemli bir tehdit ve tehlike olarak kabul edilen iklim değişikliği konusunu ciddi ve açıkça tartışma şansını bulma- ları önemli bir ilerleme olarak nitelendirilebilir. Ayrıca, dün- ya liderleri, daha önce sürecin finasmanını da içerecek biçimde bu düzeyde hiç konuşulamayan gelişmekte olan ülkelerin uyum ve savaşım gereksinimleri gibi konuları da ele aldılar. Bu kap- samda, hem gelişmiş hem de gelişmekte olan ülkelerin sava- şım eylemleri konusunda bir anlaşmaya ulaşılmış ve milyar- larca ABD Dolan uyum ve savaşım eylem ve etkinliklerinin uzun dönemli finansmanı ve fonları ayrılmış oldu. SONUÇ Burada özetleyerek verdiğimiz Kopenhag uzlaşması, Kyoto Protokolü sonrası herhangi bir ikinci yükümlülük dönemin- deki sayısal yükümlülükleri ve iklim değişikliği ile savaşım ey- lem ve etkinliklerini içeren yasal bağlayıcılığı olan bir antlaşma değildir. Bu nedenle Kopenhag uzlaşması yayımlanır yayım- lanmaz, hemen kuvvetli eleştirilerle karşılaştı [3]. Gerçekte, Kopenhag uzlaşması iklim değişikliği ile savaşım için gelece- ğe yönelik bir çerçevenin ana çizgilerini içeren, bir iddiası ve yasal bir buyruğu olmayan yalın bir belgedir. Bize göre, gelişmiş ülkeler ile ekonomileri ve buna bağlı olarak salımları da büyük olan Çin Halk Cumhuriyeti, Hindistan gibi başlıca gelişmekte olan ülkelerin niceliksel sa- lım azaltma ya da denetleme yükümlülüklerinin belirlenme- den kalmış olması, Kopenhag Uzlaşması'nın en zayıf ve ba- şansız yanıdır. Kopenhag Konferansının hemen öncesinde a^ık- ça belirttiğimiz gibi [3], bu sürecin gerçek başarı ölçütü, ya- sal olarak bağlayıcı ve iklim sistemi üzerindeki tehlikeli in- san etkisini önleyecck düzeyde önemli sera gazı salımlannı azalt- ma yükümlülüklerini ve uyum etkinliklerini içeren bir hü- kümetler arası iklim değişikliği ile savaşım antlaşmasımn dün- yanın bu 'çok politik' iklim sisteminin korunmasına adan- masıdır. Kaynaklar II] FCCC/CP/2009/L.7. 2009. Draft dccision -/CP. 15 (Agcnda itcnı 9) 1-openhıiRL'n Accord, rropos.nl by the President of the Conference, İS Oecembcr 2009, UN/FCCC Fifreeııtlı Gmfcrence of the Parties (COP 15), CopenhaKcn, 7 Decemher-19 l\-ccmher 2009. [3] Türkej, M. 2009. Kopenhaı» iklim dcgi^ikliği zirvusi vı- Türkiye. Gıınhuriyct Bilim vt J Teknoloji 1185: 14-15. [2] ENB. 2009. Eıırth Negııtiations Bulletin, 22 Decemher 2009, Puhlished lıy the Interııatioııal lıvstiıute for Sustainahle Development (IISD),Vol. 12N.ı. 459.