Katalog

Sağlık Modern radyoterapi Radyasyon bir enerji şeklidir ve genel hatlarıyla farklı dalga boyları ve hızları ile iyonizan ve iyonizan olmayan radyasyon olarak ikiye ayrılır. Yaşamımız boyunca güneş ışınları, radyo dalgaları, mikrodalga ve televizyon yayınları gibi çeşitlilik gösteren, düşük enerjileri nede- niyle kalıcı ve zararlı etkilerinin sınırlı olduğu bilinen bir çok doğal ya da yapay iyonizan ol- mayan radyasyona marUZ kaliriZ. ÛOÇ. Dr. Uğur Selek, Vehbi KOÇ Vakfı Amerikan Hastanesi - MD Anderson Radyasyon Onkolojisi Merkezi Şefi, Teksas Üniversitesi MD Anderson Kanser Merkezi Radyasyon Onkolojisi Bölümü Öğretim Üyesi İ yonizanradyasyonyüksekenerjilidir, hücre DNA'smda sarmalda doğrudan kırığa yol açarak ya da su mole- küllerinde olujan iyonizasyonla ortaya çıkan serbest radikallerin elektron kopartmasıyla, dolaylı etkiler oluş- turmaktadır. İyonlaştıncı ışınların planlı, kontrollü, böl- gesel ve belirlenen dozlarda kullanılması ilc, uygulanan te- daviye verilen genel isim radyoterapidir. Bu tedavinin pren- sipleri Radyasyon Onkolojisi Anabilim Dalı altında de- ğerlendirilir. Modern radyoterapinin amacı, uygulama bölgesinde- ki hastalıklı dokunun etkisizles,tirilerek ortadan kaldırıl- ması ve sağlıklı dokuların zarar görebileceği radyasyon eşik değerleri aşılmadan fonksiyonlarmın devamının sağlan- masıdır. Aslında modern radyoterapi, teknolojinin gelis,- mesine ve ilerlemesine paralel olarak, iki boyududan dört boyutlu radyoterapiye teknik yeteneklerimizin bir evrimidir. İki boyutlu radyoterapi (2BRT) genellikle tedavi alanını direkc grafilerde ayırt edebildiğimiz kemik yapılara, havayollanna ve kontrast maddclere göre şekillendirdiğimiz en basit tekniktir. Bu teknikte organ hacimlerine göre doz dağıhmını öğrenmenin yolu bulunmadığı için sağlıklı do- kular ve kritik organları optimal oranda korumak müm- kün olmamaktadır. Bir sonraki basamak bilgisayarlı tomografi (BT)'nin kat- kısı ile üç boyutlu konformal radyoterapi (3BKRT)'dir. BT'de elde edilen kesitlerde tedavi edilecek bölgedeki or- ganlar ve tiimörlü bölge ayrı ayrı tanımlanabilmekte, rad- yoterapi uygulanacak alan hedef bölge görülerek belirle- nebilmektedir. 3BKRT'de tedavi etmek istediğimiz hedef hacim üzerine istediğimiz açılarla yerleştireceğimiz alan- ları ayarlayabilir ve bilgisayar destekli bir izodoz dağılımı ile organ dozlarını üç boyutlu olarak değerlendirebiliriz. Doz toksisite ilişkisini kurabilir, tedavi açılarını değişti- rerek yeni alternatifler deneyebiliriz. İleriye dönük planlama olarak tanımlayabileceğimiz 3BKRT, seçeneklerimizin tedavi alan açılarını ya da alan sayısını değıştirmekle sınırlı olması nedeniyle ideal değildir. Basit bir benzetme ile ileriye dönük planlama önümüzdeki yemeği yedikten sonra kalorisini hesaplamaya benzer bir yaklaşımdır. İdeal olan ise kalori ihtiyacına göre yiyebil- mek, geriye dönük planlama yapabilmektir. YOĞUNLUK AYARLI RADYOTERAPt Radyoterapi tedavi ve planlama cihazlarındaki ilerleme ile geriye dönük planlama olanağı sunan yoğunluk ayar- lı radyoterapi (YART) kullanımımıza ginniştir. Özellikle düzensiz hedeflerde 2BRT ve 3BKRT ile normal dokula- rı optimal koruyarak tümör ve tümör taşıması olasılığt olan dokulara maksimum dozu verınek çok zordur. YART ile foton ışın profillerinin akıçı ayarlanarak oldukça karma- şık bir tedavi planlaması oluşturulabilmekte ve bilgisayar destekli bir algoritma ile düzensiz biçimli yapıların 15ın- lanması önceden belirlediğimiz önceliklere göre uygun bi- çimde gerçekleştirilebilmektedir. Hedef ve kritik organlar için istenen doz dağılımı te- davi planlama bilgisayarına tariflenmekte ve bu doğrul- tuda bilgisayar tarafından sunulan sınırsız çeşitlilikte de- met kombinasyonları ile istenen optimal doz dağılımı el- de edilmeye çalışılmaktadır. Radyasyon onkoloğu hasta- sı için hangi kombinasyonun en iyi olduğuna karar ver- diğinde, YART, tedavi cihazmda yine bilgisayar desteği ile tamamen otomatik olarak uygulanmaktadır. Bu sayede 3BKRT'yle elde edilemeyecek organ ve tü- mör uzanımlarına daha duyarlı ve esnek bir doz dağılımı elde edilirken, kritik organların eşik radyasyon dozlarının altında tutulmasıyla birlikte, hedef alan içinde birden faz- la doz yoğunluğu aynı anda sağlanabilmektedir. Bilinmesi gereken, her YART planı için bir toksisite riski olduğu ve en iyi planın kâr/zarar dengesini gözeterek, en düşük biyolojik bedel ve en düşük olası toksisite riskiyle sağlanması gerektiğidir. En iyi planı bulma garantisi yok- tur ve bilgisayarın bize verdiği seçenekler arasından en ide- al olduğu düşünüleni seçmek, ilgili radyasyon onkoloğu- n'a düşer. Keskin sınırlarla tedavi uygulaması gerektiren doz dağılımlarmı sağladığımızda, önümüze gelen bir son- raki basamak her gün doğru hedefi aynı tekrarlanabilir- likle ışınlayabildiğimizden emin olmaktır. Hedefin her gün aynı tekrarlanabilirlikle ışınlanma- sı, görüntü kılavuzluğunda radyoterapi (GKRT) ile sağ- lanır. Burada önemli olan, modern radyoterapinin aslın- da görüntü tabanlı bir radyoterapi olduğu, görüntüleme- yi tedavi planlamasmda hedef ve normal dokıiları ta- nımlamak için kullandığımızdır. GKRTde ise görüntüleme, radyoterapi sürecini izlemek ve modifiye etmek için kul- lanılır. Tümörler ve organlar sabit değildir, GKRT ile tü- mörün gerçek zamanlı yerleşiminin ve koordinatlarının doğru olarak belirlenmesi sağlanmaktadır. Aslında gü- nümüzde etkin ve güvenli bir YART uygulaması için de geçerli bir GKRT desteği esastır. GKRT'de esas olan, tedavi planlaması sırasında elde edilen görüntülemelerle eşleştirilebilecek görüntüleri günlük olarak elde edebilmektir; tedavi cihazının kilovoltaj ya da megavoltaj görüntülemeleriyle planar, cihaz oda- sındaki ya da üzerindeki tomografi cihazı ile elde edilen tomografi görüntülemeleriyle hacimsel GKRT gerçek- leşririlir. Planar GKRT organ hareketinin çok sınırlı olduğu bölgeler- de kemik yapıları baz alırken, prostat gibi ha- reketli organlarda altın ya da karbonfiber be- lirteçleri kullanmak üzerine kurgulanmış- tır. Hacimsel GKRT ise belirteçe ihtiyaç duymamakta, çekilen tomografi görüntüle- riyle planlama tomo- grafisindeki organların birebir eşleştirilmesi yoluyla koordinatların doğruluğunu sağlamaktadır. GÜNÜMÜZDE 4 BOYUTLU Günümüzde gelinen son nokta ise zaman boyutunu en- tegre eden dört boyutlu radyoterapi (4BRT)'dir. Solunuma bağlı hareketi planlama kapsamında değerlendirmek ve organ ile tümör hareketini izlemek, 4BRT'nin temelini oluşturur. Solunum hareketi özel bir blok, kemer ya da ye- lek üzerine yerleştirilen kızıl ötesi belirteçler ve özel ka- meralarla izlenebilmektedir. Bunu özel bir tomografi ile birleştirerek solunumu fazlara ayırmak ve her fazda organ ve tümöriin nerede olduğunu belirleyerek, üç boyutlu ola- rak rekonstriiksiyonunu da değerlendirerek, planlama ya- pılabilmektedir. Bu doğrultuda iki temel uygulama olasıdır; tümörü iz- leyerek solunum fazına karar vermek veya her solunum fa- zında tümörü kovalamak. Solunum kontrolü ve dört bo- yutlu tomografi ile planlama bize iki alternatif sunmak- tadır; yalnızca nefes alırken, verirken veya tutarken rad- yoterapi uygulayabilmek ya da küçük ve az hareketli tü- mörlerde tüm solunum fazlarında hareketi kapsayan en- tegre tümör hacmini tedavi edebilmek. Bu doğrultuda solunum kontrolü ve dört boyutlu plan- lamayı her türlü günlük GKRT için kullanabilir, bu tek- nolojiyiradyocerrahiolarak adlandırdığımız yüksek doz rad- yoterapinin istenilen hedefe bir ya da bir kaç seferde yo- ğunlaştırılması için de uygulayabiliriz. Diğer tarafta ağır- lıklı olarak robotikradyocerrahiiçin kullanılan ve tümörü her fazda kovalayabilen planar GKRT tabanlı bir tekno- loji de kullanılabiliyor. Günümüzde radyasyon onkologları olarak hedefi da- ha iyi belirlediğimizi, etkin ve daha güvenli şekilde ışın- ladığımızı ve kritik dokuları koruduğumuzdan emin ola- bildiğimizi söyleyebiliriz. IBM patent şampiyonu Teknoloji devi IBM, 2009 yılında Amerika'da aldığı 4.914 adet patentle, dünyanın en fazla buluş yapan şirket- leri sıralamasmda 17. kez üst üste 1. oldu. IBM, buluş ve patent yönetimine ilişkin teknik bilgi ve yazılımlarını, inovasyon tabanlı büyüme stratejilerini desteklemek üzere fikri mülkiyet haklarını yönetmeye çalışan müşterileriyle ilk defa paylaşacağını duyurdu. Patent koruması talebinde bujunınayan IBM, piyasaya sürdüğü buluşların, daha önce gelis,tirilen üriinlerin de yer aldığı bir veritabanından müş- terileri tarafından serbestçe kullanılabilmesini sağlıyor. IBM, müşterilerine gelişmiş, buluş ve patent portföyü yönetim yazılımlarına ve teknik bilgilere erijmesini sağlı- yor. Yüksek değerli patent portföylerinin desteklenmesiy- Ie, büyümenin de hız kazanması öngörülüyor. IBM Türk Ülke Teknoloji Lideri Suat Kızıltaş, "Patent ve fikri mülkiyet yönetimine ilişkin teknik bilgi ve yazılıınları müşterilerimizin kullanımına sunuyoruz, çünkü, giderek daha fazla müşteri buluşuna patent almak, fikri mülkiyet haklarını korumak ve yönetmek konusunda IBM'den bilgi almak istiyor. Teknik bilgi ve yazılımların paylaşılması şeklindeki yaklajımımız; patent ve fikri mül- kiyet alamnda koordinasyon ve işbirliğine dayalı bir orta- mın geliştirilmesini sağlamak üzere, bu alandaki diğer ak- törlerle birlikte çalışma taahhüdümüzle tutarlılık gösteri- yor." dedi. IBM'in 2009'de aldığı 4.914 patent, Microsoft, Hevvlett-Packard, Oracle, Apple, Accenture ve Google'ın aldığı patentlerin toplamının da üzerine çıktı. 2009 ABD Patent Lideri 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 IBM Samsung Microsoft Canon Panasonic Toshiba Sony Intel Seiko Epson HP 4.914 3.611 2.906 2.206 1.829 1.696 1.680 1.537 1.330 1.273 Kaynak: IFI Patent Intelligence . So O