Katalog

AYFA CUMHURİYET 1 EKİM 1996 SALI DIZIYAZI rof. Dr.TlRkKA\4 r.AON (2) Y akın Atgan tarıhının onemiı olavı Etnir Amanullah'tn iğdaşla^mava yonelık ve tmahzmden kaynaklanan förm gıriıjimlerıydı ı2O"ler Turkıve ıle 'ganıstan ın çok vakın duğu \ıllardı Once Yıstafa KemaTın Ankara hkumetım ılk tanıvan ^gamstan ciı Tanımav ı da tcren aramızdakı ılk jrla^ma I Mart 1921 de vjskovada ımzalanmı^tı \den Moskova da' Turk uAtgan hevetlen o sırada Sıvyet ba^kentınde İKİunuvorlardı Turk hevetı Şıbat l'92rdeMosko\a"\a \arms.tı Ikısı aralarında ana;>ma>a varmışlardı Bu oly o zaman odenlı oremlıydı kı Mustafa Kanal o Mrada Kızılav'dakı Atzan elçılığı bınasına yuvarı kat balkonundan Atzan bavrağını bızzat ketdı çektı Bu olayı go-teren totoğrafı Ne:ıbullah ımzalayarak bara yollamı^tı Avrıca elç lığın açılı>ı bır bavram gıbı kutlandı Bavraklar. çıçekler ı^ıklar ve fener ala ı Bu ılk tanıma benım ıçın de onemlıydı Arganıstanda hangı rejım olursa olsun. çoğu 1 Mart yılconumlerınde bu ola\ı anarak Afganıstan la ılg/lı bır vazı \a\ımlardıni Bu Afganistan tarihi, kentten kaynaklanan ilerici akımlarla, din çevreleri desteğindeki kırsalın savaşıdır Kaderlerineterk edildilerılgımden otunı Afgan buvukelçılerınden bın bırgun **Turkı\e'nın dostlannın kıvnıerini bılen_.~ notu\ la bana ımzalı bır fotoğrarını vollaıru^tf Amanullah Han venı Turkıye nın ıçten bır ızleyıcısı ve ha\ranı olarak Ankara'ya gelmı> ve 25 Mart 1928 de onemiı bır antla^ma da ımzalanmiijtı Antla^ma Afganıstan a çok sayıda Turk uzmanının gıdeceğını \e avrıoa Turkıve nın gene çok savıda Afgan oğrencısının eğıtımını ustleneceğını belırtıvordu O zamaa, "teknik tardım" sozu yoktu. ama Turkıve nın vaptığı \e ılk kez gerçekieştırdığı bundan tarklı değıldı Yırmı kusurvıl meslek sahıbı bırçok Turk cerrahı bakterıyoloiı dermatoloji. bıokımva eczacılık ıınekolop vedı:> hekımlığı gıbı tıbbın hemen hemen tum dallanndj. bunun dı^ında psikoloıı. lanm ha\\anttlık ^ı\asal bılgıler hukuk resım musıkı veayrıca pıyade topçu ıstıhkâm le\azım \esıhnıye de dahıl olmak uzere askerlık sanatının her alanında bu ulke\e gonullu olarak \e maa^ljrı Turkıye hukumetı tarafından odenmek uzere gıttı \e hıznıet verdı Bu gonulluler çok uzun bır lıste o!u$turuvor Dr RıfKıveDr Zuhtu, Kâbıl de sağlık merkezı kurmuş orada herturlu a^ıyı tanıiarak bırçok salgın hastdlıktarın onunu kesmı^lerdır Benım dayım da (Dr Kamil) dahıl olmak uzere Turk doktorlarının baslartıklan klınık \e tıp okulu once tıp takultesının. sonra da Kâbıl unıverNiîeMnın çekırdeğı oldu Bu ola\ unıversıte kampusundakı mermer anıtta da bo\ lece yazılıdır Dr Gı\aseddın, bu ulkenın gorduğu ılk psıkıyatristmı^ Dr Münevver, Kâbıl'de ılk doğum merkezını olu^turmuştu Kamıl ve Selamı pa^alar Atgan ordusunun sihbıye orgurunu kurdular Prot Menemencıoğlu dev letler hukuku okurtu Mehmet \li Bey mulkıye okulunun temellerını attı Vetenner İlhanıi. Zeki ve Hıise>in bevler Atgan ekonomiM ıçın son derece onemiı olan ha>\an«_tlıkta bakım. gıda \e sağlık yonunden katkılarda bulundular Temel çelişi Ressamımız Nusret, Afgan alfabesı ıçın yapılan bır varısmada bırıncı olarak nefıs resımler \e hatla hazırladığı kıtabın rum okullar ıçın kabulunu sağladı Şınıdıkı bakanlarımızdan \ ıldınnı Aktuna da en son giden hek/mlerımızdendı Bıınlann havatta kalanlarına \a da bazılarının çocuklarına \e bu arada bana da Afganıstan ın toprak butunluğunu ulu<;lararası toplantılarda savunmuş oltnam bu konuda va\ınlarım \e herhalde uzmanlığımdan oturu 1933 te bırermadalya verıldı Afganistan ı çağdaşla^ma yoluna soknıak ıste\en Amanullah Han ıçte gencıhğın başkaldırması \e a\nca Alba\ La«rence"ın katkıları sonucunda ıktıdardan duşuruldu "^enı rejım tum retormları geçersiz ılan ederken Amanullah Han ItaKa va sığındı Ha\ram olduğu Ataturk un olumunde Ktanbul a gelıp Dolmabahçe Saravı ndakı katatalkın onunden sade bın gibı geçmı^ Turk gazetecılerı tarafından tanınınca "Onun \enne ben ölseydim. benim vapacak bir şe>im kalmadı, o\sa I urki\c'nin de dunvanın da ona ıhtnacı var" demıştı Atganı>tan ın vakın geçmı^ı bıranlama. s gorulmese de ba^kentten \e ust kademelerden kaynaklanan ılerı arılımlarla ona tepkı olan dm çevreleri onculuğunde \e kır^al bolge msanlarının desteğınde gerıcılık arastnda bır savas.ırn tanhıdır Cumhurıvetegeçışte 19^3 te Prens Muhanımed Da\iıd'un ZahirŞah'ı deNirmesıvIe gerçekle^mı^ onu da 1978 ın Marksçı darbesı ıktıdardan Ne var kı bazı genç kuşak • Afganistan'da on yılı aşkın süren sa\aşın etkısıvle büyük bır yıkım yaşandı. Bır mılyondan fazla ınsan öldü, yüz bınlercesı sakat kaldı, altı mılvona >akını komşu ülkelere göç ettı, ıkı mılyonu ıse yurt ıçınde göçmen oldu. Yerleşme bölgelerının çoğu, ormanlar, su haznelerı, sağlık merkezlerı ve okullar tahrıp edıldı. Toprak altında hâlâ Afgan insanının korkusuzca basamayacağı rnılyonlarca mayın gızlı. Gerıye sadece toplumsal açıdan paramparça, sa\aş lordları arasında parsellenmış, ekonomık yönden asgari düzeyde bır \atan kaldı. l lusal kurtuluş mücadelesi veren insanJar için tarihi bir an. Ankara hukıınıerini iik tanı> an Afganistan'la şubat 1921 'de Moskova'da anlaşma sağlaııır. Bunun uzerine Mustafa Kerııal (sağ başta) Kı/ıla\"daki Afganistan Buvukelçiliği'nt Af- gan ba>rağınıelleri\leçekmişti.(TLRKKA\ A ATAÖN ARŞİ\ İN'DEN) mensuplan bırtakım eğıtım gormuş Atganlılar gozunde Marks bır çeşıt "kurtancı" olabılırdı ama Atganiılar Ru^lan "Allahsu" ^avdıktan ba^ka bu\uk çoğunluk geleneklere \e bunun ıçınde dınsel ınançlara baglıvdılar -\tganistan ın Marksist teorıye biöan bır sınıt \apısı yoktu sozunu etmeye değer bır ı>çı sinıtı mevcut değıldı Tarım reformu okur yazarliğı yav nu gırı^ımı \ e devletı guçlendırme çabaları beklenen sonuvları vermedı 1978 hareketının onderlerı Taraki, Emin. Karmal \e Necibullah'ın ıktıdar sav jijimı da daha oneekı kanlı gelenekten tarklı değıldı Bazı ılerı noktdlardan gerı çekılmegerekMnımını duvan Necıbullah vonetımı •»on vıllarında bır "ulusal u/laşı* ^ıvasetf de ızledı Eskı sloganları terk ettı bazı uvgulamalardan gerı dondu. goçmenlerı vaatlerle gerı çağırdı ve ıçte de dı^ta da tum ılgılılere barı^ ve ılımlı Mvaset meiajları verdı Afganı^tan on vılı a^kın suredır kentlerı koylerı altyapısı. toprağı havvanlan araç ve gereçlerı en onemlısı ınsanlarının tahrıp ya da vok edıldığı bır savaş ya^amıştı Pek az ulke bu olçude bır vıkım ya^amı^tır Bır mılyondan fazla ınsan oldu vuz bınlercesı sakat kaldı altı mılyona yakını kom^u ülkelere goç ettı ıkı mıNonu yurtıçınde goçmen oldu \erle^me bölgelerının çoğu ormanlar su hazneüen. sJğJık merkezler» ve okuikr maH\oldu Toprak altında hâlâ mılvonlarca mavın gızlı Afgan ınsanı kendı toprağına daha vıllarca ayağını korkusuz basamavacak Ortada toplumsal açıdan paramparça savaş lordları arasında parsellenmi!; ekonomık yonden a^gan duzeyde bır vatan var Necibullah'ın mektubu Bu durumda eskı \tuan Cumhurba^kanı Necıbullah da bana 7~Evlul l99Tde vazdığı bır mektupla yardım istemıs.tı Doktor dayım Kamıl (Kaptanoğlu) Pa^a'nın Atganistan'da tıp okulunu kuran kışılerden bın olduğunu anımsatarak bu ulkedekı gelı>melerden benım de haberlı olduğumu ve kamuovunu btlgılendırme yonunde daha oneekı Turk uzmanlann yolundan \uruyerek <\fganıstan halkınayardımı esırgemedığımı belırtıyordu -\fganistan sorunlanna gerçekçı vakla^ımım olduğunu soyleverek ve o ulke halkının dostu ve sorumluluk duvgusu taşiyan bır yazar olarak olavları vakından ızledığımı ve Bırle^mı^ MılletlerGenel Sekreten ıle Amerıkan-Sovyet ortak açıklamalarının barı^çı ve sıyasal çozum umutlarını arrtırdığından emın olduğunu yazıyordu Atgan halkının aslında barı> ıstedığını mumkun olduğu kadar genı^ bır çev reve duy urmam ıçın elımden gelenı vapmamı bu arada Turk-Afgan ılı^kılennın daha da duzelme&ıne yardımcı olmamı talep etmekte ve Mustafa Kemal'ın Afgan bayrağını Ankara dakı elçılık bınasına çekışmı go->teren fotograh da ımzalayarak bana yolladığını eklemektevdı Turk resmı yetkılılerının Afganıstarfda barı^ın kurulmasi ve yerle^mesı ıçın aracı rolu oynavabıleceğını de ılen surmekte ve Turkıve ıle ılı^kılenn gelı^mesı ısteğını dıle getırmektevdı Sorunların bır bolumunun koklerı ku^kusuz Afgan toplumunun kendı ıçınde vatmaktaydı ama ıç gerılım hıçbır zaman boylesıne bıryıkıma ve bo\lesine uzun bır ^avaşa neden olmamı^tı Pa^tunlarla otekı etnık gruplar ve Sunnılerle Şııler arasında bırtakım farklılıklar her zaman vardı Fakat çatışmalara kanşan super guçler bunaiımı alevlendırdı Tarihi boyunca Rus ve Ingılız ımparatorluklanna karşı bağımsizlığını korumasını bılmışolan Afganistan bu kez vanı soğuk savas) donemınde Sovyetler le Amenka'nın damata^ı oldu Irtsanul olçuler ıçınde muamele gormedı Afganistan traıedısinın dış guçler arasında ıkı buvuk sorumlusu var Amerıkalıiar ve Ruslar Aralarındakı rekabet ve kuvvet polıtıkası uğruna Afganistan ıfedaettıler sebep olduklan olum ve v ıkımdan sonra da ellerını çekıp olumlu vonde ılgılenmedıler \ugoslavya dramına gereğı gıbı ılgı gostermeyen ya da ters yonden ılgılenen guçler Atganıstan ı kendı talıhıne terk ettıler Ne Amerıkalıiar ne de Ruslar buvuk olçude kendı besledıklen bunaiımı çozmek ıçın Bırle^mış Mılletler onculuğunde bır venıden ınşa programının ba^ını çekme yonunde adım atmadılar bu yonde parmaklarını bıle ovnatmadılar Dunvavı ba^ta Amerıka super guçler \onetı\or hem de çok kotu bır bıçımde BITTİ ANKARA NOTLARI MUSTAFA EKMEKÇİ İsmet Paşa'nın Öngörüsu... Dıl Dernegı Genel Başkanı Şerafettın Turan, 'Dıl Bayramı "nın 64 yıldonumunde 1932 dekı kurultay- da, 26 eylulun "dıl bayramı" olmasını oneren ozan Halit Fahrı Ozansoy'un, dıl devnmıne ayak uydu- ramadığı ıçın, uyehkten ayrıldığını açıklamıştı Prof Şerafettın Turan, Ozansoy'u bu değerlendırmesın- den dolayı saygı ıle anmış, daha sonra, daha çarpı- cıbıromekvermıştı Prof Şerafettın Turan şoylesur- durdu konuşmasını " Ama asıl çarpıcı olan, 26 Eylul 1932'yı Turk. ronesansının başlangıcf dıye nıteleyen ve I Kurul- tay'da tartışılan 'Dıldeevrım mı olur devnm mı olur7 ' tartişmalarına devnmcı kanatta yer alarak yanıt ve- ren Fuat Koprulü 'nun gırışımlendır kuşkusuz Işte bu değışıklığı anlamaya, açıklamaya olanak yoktur 1932'de evrımlere veya dılın gelışmesını dogal akı- şına bırakmak gerektığını savunanlara karşı Fuat Koprulu, şu tumce ıle karşı çıkmıştı - Gorunurde bılım cılasına burunen bu sav, butun devnm hareketlerıne karşı her zaman kullanılan bır sılahtır1 Fakat bu sılah, 1932'den bugune dek kullanılıyor ve Koprulu 'nun dedığı gıbı, bır sılah olarak kullanıl- maya devam edıyor O Koprulu kı '26 eylul, bırbırıyle uyumlu ve buyuk bır butun oluşturan Turk devrımının en doğal ve bel- kı de en çarpıcı sonucudur' değerlendırmesını yap- mıştı 29 Eylul 1932'dekı konuşmasında Ama gelın gorun kı benım kışısel ugraş alanım olan tanh açı- sından kendısıne buyuk değer bıçtıgım Koprulu, sı- yası hayata atıldıktan sonra, ıktıdara geldığınde, 1945'te Turkçeleştırılen anayasayı, 'Teşkılat-ı Esa- sıye'ye donuşturme gınşımının oncusu olmuştur Işte, bu değışıklığı anlamaya, açıklamaya olanak yoktur Bu, kışısel tutkuların esırı olmaktan başka bır şekılde değerlendırılemez Neyazıkkı toplumumuz- da yaşanan ve çalkantılara temel neden olan ana oge de kanımca budur " Şerafettın Turan'ın ornek verdığı Fuat Koprulu, 1960'lara doğru, kurucusu olduğu Demokrat Par- tı'den ve Menderes ten aynlacak, muhalefete geçe- cektı Bu da -belkı de benım yorumuma gore- Turk- çenın ozleşmesıne yaptığı kotuluklerden dolayı bır pışmanlık anlamına gelır, ne bıleyım Şerafettın Turan, konuşması sırasında ılgınç bır belge daha açıkladı Bu konuda şoyle dedı "Ama bu çekıncelere, bu degışıklıklere karşın, yı- ne Ömer Asım Aksoy a yazılan bır başka mektup- tan bır alıntı yapmak ıstıyorum (Bırıncısı Haht Fahrı Ozansoy'un mektubuydu) Ftahmetlı ismet Inö- nû'nun 41 Dıl Bayramı'nın kutlandığı 26 Eylul 1973'te, rahmetlı OmerAsım Aksoy'a yazdığı mek- tup Sayın Omer Asım Aksoy, TDK Başkanvekılı, Ataturk Bulvarı 221 Kavaklıde- re/Ankara ' Dıl Bayramı nın 41 yıldonumunu sıze ve kuruma yurekten takdırlerle kutlarım Ataturk'un memlekete armağan ettığı kurumlar arasında TDK yurdumuzun takdırıne layık olan en başarılı muesseseler yanında seçkın bır yer tutar Denılebılır kı bu geçen 41 yılda, ozellıkle buyuk Ata- { turk'ten manrum olduklan sonra, TDK buyuktMnau- j cadele vermış ve bu zafer olmuştur Kırk bırıncı yılınızda aranızda bulunup da bu mın- net duygularımf soylemek ısterdım Ancak, 26 eylul gunu Ankara'ya gelmek ıçın yoldaydım bulunmam her surette olanaksızdı Gelecek gunler, Dıl Kurumu hızmetlerı daha kolay olmayacaktır Turk Dıl Kuru- mu'nun buyuk dıl eserını ızlerken her gun uyanık ve duzeltmeye yenı bır hamle vermeye ıhtıyaç vardır Bugunler ıçınde sıze takdırlerımızı soylemek ıçın yanınızda bulunmaya çalışacağım Elımde olmayan sebebı bılırsınız 41 yıldonumunuzu sıze ve kuruma yuce ve yenı başarılar dıleğını tekrarlayarak saygıyla kutluyorum İsmet inonu " Şerafettın Turan, ismet Paşa'nın ıletısınde geçen "Gelecek gunler, Dıl Kurumu hızmetlerı daha kolay olmayacaktır" tumcesını yorumlayarak, buyuk dev- let adamı Inonu'nun bır ongorusu olarak nıteledı CHP Genel Başkanlığı'nı Ecevit e bıraktıktan son- ra, Ecevıt'ın CHP'sınden de eşı Mevhibe inönu ıle bırlıkte ıstıfa eden Inonu'nun, olumunden uç ay on- ce OmerAsım Aksoy a yolladığı ıletı gerçekten ılgınç- tı, derslerle doluydu Şerafettın Turan, konuşmasını şoyle surdurdu "Evet, Turk Dıl Devrımı ne çıkartılan engeller gı- derek yoğunlaşıyor Gıderek ağırlık kazanıyor ama, ona gonul vermış, Turkçenın bır oğretım, bır bılım, bır kultur dılı olmasını zorunlu goren Turk aydınının, Turk sanatının, Turk halkının desteğıyle mayası tut- muş bu devrımı hıçbır zaman gerı goturemeyecek- tır Bugun bır dıl kırieşmesınden hatta dıl çurume- sınden yakınıyoruz, sızlanıyoruz Ama bırlıktelığımız ve dıle gostereceğımız ozenle bunu aşacağımıza ınanıyoruz Bu dernek, bunun ıçm kuruldu, sızın des- teklermızle daha buyuk savaşımlar surdurecektır " BULMACA SF SOLDAN SAĞA: 1/DoğuKaradenız voresınde avaklar ' uzerinekurulan ve o fındık. tahıl gıbı urunlerı saklama- 3 yayaravanyapı tı- pı V iyı terbıye edılmemı:} vahşı bınek hayvanı Habercı, ulak 3/ Osmanlı devletı- nın Trablus ve Bıngazı dekı hur- mavezeytınağaç- lanylakuyulardan aldığı vergı Tahılın taşı- nı avıklamaya varavan elek 4/Gızlıgorevlı îkı- yüzlüluk 5/Sadrazam ve- zır gibı dev let adamlan ta- 3 rafından padışaha venlen 4 hedıveler 6/Şarkı turku Bırcetvel tıiru 7/ Havır anlamında kullanılan soz Bırtur Ingılız bırası Sat- rançtabırta^ 8/Buyuker- 3I kekkardeş l>çı 9/Bırtı- g ı caretbenedınınuzenneya- ' zılan ketıllık Tadı buruk. antıseptık bır madde ^XTCARIDAN 4Ş4ĞI\A: 1/Osmanlı dev letınde mırı topraklan ekıp bıçen koy lulenn. dırlıksahıbıneoşur veobur vergılerden ayrı olarak. urunun 40"ta bırı oranında odedıklerı vergı 2/ Kuçuk lınk şıır Evınbolumü 3/Irı veuzuncatanelıbıruzumı-insı Konut 4/Yemek Sarhoş ya da kulhanbev 1 bagırmasi 51 Bırman- ya halk dınınde vavgın olarak tapınılan bır grup ruha ven- lenad Parlak kırmızı renktebırsus taşı 6/Tıpdılındede- rınınkanlanmasınaverılenad 7/Gıresun unbırılçeM Ha-| >at arkadaşı 8/ Eskıden "pastoral" anlamında kullanılan] sözcuk Kan^ıkrenklı 9/ İrlanda Cumhunvet Ordusu I Muzık eşlığınde yapılan bır çe^ıt cımnastık hareketı ,'