Katalog

Cumhuriyet Strateji 8 Eylül 2008 / 219 Politikası’nın hiçbir zaman olmadığı iddiasına sahip olduğumuzdan, bu görüşe hiçbir itirazımız yok. İtirazımız Türkiye’nin Avrasya politikasının olmamasının/olamamasının nedenleri konusunda. Çünkü nedenlerin doğru saptanamaması doğru çözümlere ulaşmayı imkânsız kılıyor. C S TRATEJİ BTK Demiryolu Hattı’nın temel atma töreni... 9 Ancak gerilim çeşitli nedenlerle (Kafkasya’daki güç kavgası, Ukrayna’daki Rus üssünün geleceği, Polonya, Romanya ve Bulgaristan’da artan ABD etkisi, nükleer tehditler, Karadeniz’in güvenliği vb.) süreç içinde daha da tırmanabilir/tırmandırılabilir. Hiçbir zaman savaş gerçekleşmeyecek olsa da gerilimin tırmandığı noktada, ABD Türkiye’den Rusya karşısında "zamanı gelirse" kullanmak üzere örneğin üsler isteyebilir ya da Türkiye’yi Rusya karşısında zor durumda bırakacak adımlar atmasını teklif edebilir. Türkiye’nin Rusya gibi bir güce coğrafi yakınlığı ve bu devletle enerji konusunda hatalı bir biçimde kurduğu bağımlılık ilişkisi, onu direnmeye yöneltir. Bu durumda Türkiye’ye "blok içinde olduğu" hatırlatılır ve Türkiye, Rusya’ya karşı kullanılmak üzere üs vermemesinin bir "bedeli" olarak İran’a karşı kullanılmak üzere üs vermeye "ikna edilebilir" (!). Yani bir olasılıkla ilk esas hedef, gerçekten de İran olabilir. Türkiye de blok politikası ve Rusya ile kurduğu bağımlılık ilişkisi nedeniyle İran sorununa müdahil olmaya itilebilir. Dolayısıyla Avrasya’da süregelen politikasızlık, Ortadoğu’da tehlikeli ve öngörülmeyen bir sonuç da doğurabilir. NEDEN AVRASYA POLİTİKAMIZ YOK? Genel olarak ifade etmek gerekirse, Türkiye’nin Avrasya politikasının çöktüğünü (gecikmeli olarak) ifade eden söz konusu yayınlarda Türkiye’nin Orta Asya ve Kafkasya dışında kalması; yani bölgede etkinliğini yitirmesi 2001’den bu yana Rusya ve Çin’in Orta Asya’da yaptığı hamlelere bağlanıyor. Böylelikle "Rusya ve Çin etkinliğini arttırmasaydı, Türkiye’nin etkinliği artacaktı" şeklindeki güdümlü tez pompalanmış oluyor. Türkiye’nin tek politik seçeneğinin ABD’nin Avrasya’da etkisini "derinleştirmeye" katkı sunmak olduğu kimi zaman üstü kapalı olarak; kimi zaman da oldukça açık bir biçimde ifade ediliyor. Diğer taraftan da ülke içinde bu dönüşümün psikolojik altyapısı medya ağı aracılığıyla oluşturuluyor. Bu durum da Türkiye’nin çıkarının ABD’nin Avrasya çıkarına bağlanmasına ve Türkiye’nin Avrasya’da süregelen politikasızlığının yeniden üretilmesine hizmet ediyor. Oysa Türkiye’nin bölge dışı kalmasının esas nedeni Türkiye’nin SSCB’nin dağıldığı günden itibaren söz konusu coğrafyaya, ABD ve AB tarafından "Ilımlı İslam" paradigması çerçevesinde ve "ağabeylik söylemiyle" yönlendirilmesi. Neden Ilımlı İslam ve ağabeylik yaklaşımları Türkiye’yi bölgede yalnızlaştırıyor? Çünkü: 1. Türkiye "Ilımlı İslam" paradigması çerçevesinde bölgeye yönelik dış politika geliştirince, öncelikle doğal olarak İslam’la bağlantısı olmayan bölge aktörleri ikinci plana itilmiş oluyorlar. 2. Dahası radikal İslam’ın etkinliğini arttırması sonrasında, bu durumu "istikrara tehdit" olarak algılayan ve sert önlemler alan Özbekistan ve Kazakistan gibi Müslüman yoğun bölge ülkeleri de Türkiye’den uzaklaşıyorlar. "Ilımlı İslam’ın" da bir gün "radikalleşebileceğinden" duyulan endişe Türkiye’nin bir dış politika aracını etkisizleştiriyor. 3. Benzer bir biçimde Türkiye’nin ABD merkezli bloğun bir bileşeni olarak algılanması, bu bloğa temkinli bölge ülkelerinin kapsam dışında kalmasına yol açıyor. 4. Son olarak Türkiye’nin "ağabeylik söylemini" vurgulaması ise bir başka ağabeyin (SSCB) etkisinden kopma gayretindeki ülkeleri cezbetmiyor. Böyle bir politika(sızlık) sadece Ilımlı İslam’ı ve/veya ABD merkezli blok politikasını kurumsallaştırma gayretindeki bölge ülkelerine çekici geliyor. Ilımlı İslam’ın Avrasya coğrafyasında itibarını yitirmesi, ABD yandaşı blok politikasını kurumsallaştırma gayretindeki tek bölge ülkesi olan Gürcistan’ı Türkiye’nin Avrasya’daki "tek müttefiki" noktasına taşıyor. Bir başka ifadeyle Türkiye’yi yöneten kadroların SSCB’nin dağılması sonrası süreçte, Soğuk Savaş Ilımlı İslam söylemi Türkiye’nin Avrasya’da yalnızlaşmasına neden oluyor. Bunun yanı sıra Ilımlı İslam yaklaşımı Türkiye’nin ABD merkezli bloğun bir bileşeni olarak algılanmasına ve bu bloğa temkinli bölge ülkelerinin kapsam dışında kalmasına yol açıyor. yıllarında olduğu gibi yanlış bir önkabülle hareket edip, "milli çıkarı" Batı’nın çıkarıyla özdeş bir biçimde algılamaları esas sorun. Bölgesel gelişmelerin bir sonucu olarak değil, yanlış önkabüllerin bir dayatması nedeniyle Türkiye bölgesel gerçekliklerle ve güç dengeleriyle uyumlu ve kendi çıkarını üretecek dış politika alternatifleri üretemiyor. Dolayısıyla Türkiye’nin Avrasya politikasının iflası bölgesel güç dengelerindeki değişmelerden kaynaklanmıyor. Türkiye’nin bölgesel güç dengelerindeki değişimlere uyum sağlamasını zorlaştıracak bir blok politikasını bilinçsizce uygulamaktaki ısrarından kaynaklanıyor. İzlenecek politika Batı tarafından belirlendiği için izlenecek politikada kullanılacak araçlar da Batı tarafından üretiliyor. Batı’ya ve Batı’nın dış politika araçlarına yabancılaşmanın yeniden yükselişe geçtiği bir coğrafyada kullanılan politika ve araçlar Türkiye’yi daha da ötekileştiriliyor. Bu kısır döngü Türkiye’yi yalnızlaştırıyor ve ABD yanına çekiyor. Türkiye’nin ABD yanına daha çok çekilmesi de Türkiye’nin bölgede etkinliğini arttırmasını imkânsızlaştırıyor… Türkiye’nin ABD’nin bölgesel etkisinin derinleşmesine destek olmak dışında bir başka yanlış tercihi daha var: Rusya’nın bölgesel etkisinin genişlemesine destek olmak. Türkiye sadece keskin bir blok politikası uygulama hatasına düşmüyor. Aynı zamanda blok politikası çerçevesinde rakip olarak görebileceği bir güçle (Rusya) enerji gibi stratejik sektörlerde çelişkili bağımlılık ilişkilerini geliştiriyor. Rusya özellikle doğalgazda Türkiye’de adım adım tekel olma noktasına erişiyor. Bu nedenle Türkiye, ötekileştirmek zorunda kalabileceği bir güce, "göbekten bağlanıyor". Bu bağımlılık ilişkisi de Türkiye’yle "aynı blokta görünen" ülkelerin ekmeğine yağ sürüyor. NASIL BİR AVRASYA POLİTİKASI? Nedenleri ve bazı olasılıkları tartıştık. Hatta bazı "komplo teorilerini". Peki, çözüm ne? Türkiye’nin Avrasya politikası nasıl olmalı? 1. Türkiye’nin Avrasya Politikası keskin bir biçimde o veya bu; bir bloğa dayanmamalı. O veya bu, bir bloğun bölgesel politikalarının "eş başkanlığı" hevesiyle şekillenmemeli. 2. Etnik kökeni, dinsel ve mezhepsel araçları kullanma kolaycılığına düşmemeli. Çünkü ancak böylelikle etnik, dinsel ve mezhepsel konularda benzeşim kurulan ülkelerle sınırlı kalmayan bir coğrafi alanda Türk dış politikası etkin olabilir. 3. Bölgesel güç gösterilerinde taraf olunmamalı. 4. O veya bu blokla askeri, ekonomik vb. konularda tek taraflı bağımlılık ilişkisini kademeli olarak sınırlandıracak önlemler alınmalı. 5. "Ağabeylik" söylemini bir kenara bırakılıp, "eşitler arası" ilişki söylemiyle hareket edilmeli. 6. İstikrar kavramını bir bloğun dayattığı biçimde algılamaktan vazgeçilmeli. 7. Ortadoğu tartışılırken Orta Asya, Kafkasya ve Karadeniz, Orta Asya, Kafkasya ve Karadeniz tartışılırken Ortadoğu gözden kaçırılmamalı. 8. İki kutup olma iddiasını büyütecek güçlerden birinin bölgesel etkisinin derinleşmesine ya da diğerinin genişlemesine aktif katkı sağlanmamalı. Bölgenin "küçük devletlerine" yönelecek büyük güç sızmaların aracı olacak değil, bölgenin küçük devletlerine yönelecek büyük güç sızmaları sınırlandıracak bir işbirliği mekanizmasının oluşumu konusunda inisiyatif alınmalı. Dipnot: (1) Bkz. Utku Yapıcı, "Çıkar Tasarımlı Ulusalcılık", Cumhuriyet Strateji, 7 Mayıs 2007, 3/149, ss. 4,5. Utku Yapıcı "Bağımsız Avrasya Politikası", Cumhuriyet Strateji, 18 Haziran 2007, 3/155, ss. 4,5. RUSYAİRAN SORUNU BAĞLANTISI Bir "komplo teorisiyle" (!) izah edelim. Topyekun bir ABDRusya savaşı, sadece yıkıcılığı nedeniyle bile kısa, orta ve hatta uzun vadelerde imkânsız.