Katalog

12 C S TRATEJİ Cumhuriyet Strateji 8 Eylül 2008 / 219 Cumhuriyet Strateji 8 Eylül 2008 / 219 C S Yeni kutbun liderleri... TRATEJİ 13 Dünya sahnesinde önemli bir aktör Şanghay İşbirliği Örgütü etkinliğini artırıyor Barış ADIBELLİ Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi 28 Ağustos günü toplanan ŞİÖ Duşanbe zirvesi, ŞİÖ tarihinde en geniş kapsamlı gündem ile toplanan ve sonuçları tüm dünyada merakla beklenen bir zirve olmuştur. Hiç kuşku yok ki, zirveye Kafkasya’da yaşanan savaş darbesini vurmuştur. Oysa ŞİÖ gündemi zaten son bir yılda ortaya çıkan birçok bölgesel ve küresel olaylarla doluydu. Zirvenin ivedilikle görüşülen ilk konusu Rusya’nın Kafkasya’da başlattığı yeni süreç oldu. Diğer gündem maddeleri ise, Pekin olimpiyat oyunları, çin’de son dönemde tırmanan ayrılıkçı eylemeler, İran’ın tam üyelik başvurusu, İranABD sorunu, Kuzey Kore’nin nükleer programı, Pakistan’daki son gelişmeler, Afganistan ve diğer terör, uyuşturucu kaçakçılığı gibi sorunlar. Ayrıca, Rusya ve Gürcistan gölgesinde kalan ŞİÖ, kurumsallaşma süreci kapsamında da oldukça önemli kararlar aldı. ŞİÖ zirvesinde alınan kararlar vakit kaybedilmeden Avrupa medyasında çok farklı bir şekilde servis edildi. Özellikle deklarasyonda yazan bazı cümleler cımbızla ayıklanarak ŞİÖ’nün Rusya’yı yalnız bıraktığı gibi bir propaganda yapıldı. Buna karşın ABD’ye verilen mesaj ise es geçildi. Özbekistan Cumhurbaşkanı İslam Kerimov, örgütün Afganistan'daki duruma daha büyük ilgi gösterip, terörizm ve uyuşturucu kaçakçılığını kökünden kazıması ve bu ülkenin ekonomiyi geliştirme ve güvenlik koruma çabalarına destek vermesi gerektiğini kaydetti. Kazakistan Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev de, örgütün Birleşmiş Milletler gibi uluslararası örgütlerle eşgüdüm sağlayarak, uluslararası terörizmin kaynaklarını kazımaya çalışmanın yanı sıra, güvenlik kuşağı oluşturarak, büyük çaplı uyuşturucu kaçakçılığıyla mücadele etmesi, sistem ve hukuk inşasını güçlendirmesi ve ekonomik ve ticari işbirliğini ilerletmesi gerektiğini dile getirdi. nistan konferansı düzenlenmesine üyelerin güçlü destek verdiğini anlatan Medvedev, "Bu çerçevede Afganistan'da terör, uyuşturucu kaçakçılığı ve örgütlü suçlarla mücadelede pratik çözümler bulunabileceğine inanıyorum" dedi. DUŞANBE DEKLARASYONU Duşanbe zirvesinde imzalanan Deklarasyonda, "ŞİÖ ülkeleri devlet başkanlarının, Güney Osetya'daki sorunun çözülmesi amacıyla Moskova'da kabul edilen 6 prensibin memnuniyetle karşıladıkları ve Rusya'nın bu bölgedeki barış ve işbirliğine yönelik faal rolünü destekledikleri" belirtildi. Ayrıca, tarafların aralarındaki sorunları askerî güç kullanmak yerine diyalog ve istişare ile çözmeleri tavsiye edildi. Bunun yanında, Duşanbe Deklarasyonu'nda, 21. yüzyılda dünya ülkeleri arasındaki ilişkilerin sıkı sıkıya bağlı olacağına, güvenlik ve gelişmenin ayrılmaz iki unsur olacağına işaret edilerek, örgüt üyelerinin ortak meydan okuma ve tehditlere karşı koymak için daha etkili yöntemler arayacağı belirtildi. Bu bağlamda, SİÖ'ye üye ülkeler arasında karşılıklı güven seviyesinin sürekli yükseltilmesiyle, örgütün güvenlik işbirliği alanı, "üç şer güç" olarak adlandırılan terörizm, bölücülük ve aşırı uçlarla mücadeleden, stratejik güvenlik, savunma, yasa uygulama ve bilgi güvenliği ile silah, mühimmat ve patlayıcı madde kaçakçılığı, kara para aklama, sınır ötesi suçlarla mücadeleyi kapsayacak şekilde daha geniş bir yelpazede tanımlandı. Deklarasyonun yanında, ŞİÖ’ye üye ülkeler, terörizmle mücadele ortak tatbikatı düzenlenmesi ile silah, mühimmat ve patlayıcı madde kaçakçılığıyla mücadelede işbirliği anlaşmasının yanı sıra, SİÖ Bakanlar Birliği ve Avrasya Kalkınma Bankası arasındaki ortak ilişkilerin temeli hakkında protokol imzaladılar. İRAN’DAN ŞİÖ’YE TAM DESTEK İran Cumhurbaşkanı Ahmedinejad, ŞİÖ Liderler Zirvesinde yaptığı konuşmada ise ŞİÖ konumuna uygun olarak bölgesinde ekonomik sorunların, çatışmaların ve tehditler karşısında seçkin ve önemli rol oynayabileceğini söyledi. Ahmedinejad, siyasi alanda da yeni krizler ve sorunların ortaya çıktığını, Irak krizinin devam ettiğini, NATO güçlerinin Afganistan’da başarısız olduğunu ve masum insanların hayatını kaybettiğini ve bölge ülkelerinin de bu olumsuz şartlardan etkilendiğini hatırlatarak, radikalizm ve terörün özellikle bölge ülkeleri ve halklarını ciddi sorunlarla karşı karşıya bıraktığını ve uluslararası sitemlerin bu sorunlar ve krizleri çözemediğini belirtti. Ahmedinejad, Irak, Afganistan ve özellikle Filistin halkının derdi ve sorununa dikkat çekerek, büyük güçlerin bölge üzerinde tek yanlı politika ve emellerinin devam ettiğini, uyuşturucu madde üretiminin büyük bir tehdit olarak arttığını ve bütün bu sorunlar ve gelişmeler karşısında ŞİÖ’nün sahip olduğu konumuyla ekonomik, siyasi sorunların çözümü, bölgesel ve uluslararası çatışmaların sona ermesi yönünde hareket edebileceğini vurguladı. DÜNYANIN NABZI ASYADA ATTI ŞİÖ Duşanbe Zirvesine daimi üyeler Rusya, Çin, Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan ve Tacikistan ile gözlemci üyeler İran, Pakistan ve Hindistan misafir olarak da Afganistan katıldı. Zirvede, Gürcistan olmak üzerine ana gündem maddeleri tartışıldı. Zirve toplantısının dönem başkanı, Tacikistan Cumhurbaşkanı İmamali Rahmanov, toplantıda yaptığı konuşmada, SİÖ'nün bölgesel güvenliği koruma ve ekonomik gelişmeyi ilerletmede daha aktif rol oynadığını ve uluslararası konumunun da buna paralel olarak sağlamlaştığını kaydetti. Çin Devlet Başkanı Hu Jintao da konuşmasında, kurulmasından bu yana geçen yedi yıl içinde SİÖ'nün bölgede güvenlik ve istikrarın korunması ile bölge ekonomisinin ilerletilmesine büyük katkılarda bulunduğunu, bu sayede bölgede siyaset, güvenlik ve gelişme alanlarında ilerleme kaydedildiğini belirtti. Hu Jintao, şu anki uluslararası koşullarda bölgesel barış ve istikrarın korunmasının, bölge ülkelerinin ortak çıkarlarına uygun olduğunu söyleyerek, SİÖ üyesi ülkelere, sorunlarla dayanışma içinde ortaklaşa mücadele etme ve "Uzun Vadeli İyi Komşuluk, Dostluk ve İşbirliği Anlaşması"nı bütünüyle uygulayarak, kalıcı barış ve ortak refaha dayalı uyumlu dünyayı oluşturma çağrısında bulundu. Hu Jintao, bunları gerçekleştirmek için stratejik istişarelerin yoğunlaştırılıp karşılıklı siyasi güvenin pekiştirilmesi, güvenlik işbirliğinin güçlendirilip bölge barışının korunması, ekonomik işbirliğinin derinleştirilip ortak kazancın sağlanması, kültür alanındaki işbirliğinin güçlendirilip dostluk köprüsünün kurulması ve dışa açılma politikasının izlenip bölgede uyum ortamı sağlanması olmak üzere beş maddelik bir öneri sundu. ŞİÖ toplantısından Rusya’ya destek çıktı. RUSYA, ŞİÖ’DEN DESTEK İSTİYOR Zirvenin merakla beklenen konuşmasını ise Rusya Devlet Başkanı Dmitri Medvedev yaptı. Medvedev zirve toplantısında yaptığı konuşmada, terörizmle mücadele, ekonomik ve ticari işbirliğini ilerletme ve kültürel temasları güçlendirmenin, SİÖ'nün ana hedefleri olduğunu hatırlatarak, örgütün dönem başkanlığını üstlenecek olan Rusya'nın, diğer üye ülkelerle birlikte, saptanan hedeflere ulaşılmasını sağlayacağını belirterek, Asyalı ortaklarından Gürcistan krizinde Moskova’yı desteklemelerini istedi. ŞİÖ ülkelerinin müşterek tutumunun, Gürcistan'ın Güney Osetya'ya saldırısını aklamaya çalışanlar için ciddi bir mesaj olacağını söyleyerek "ŞİÖ ülkelerinin ortak tutumunun gerekli uluslararası yankıyı da bulacağını" ifade eden Medvedev, ŞİÖ ülkeleri liderlerine, "ülkesinin bu konudaki barışçıl çabalarıyla ilgili anlayış ve tarafsız değerlendirmelerinden dolayı" teşekkür etti. Çok sayıda ülkenin ŞİÖ'ye tam üye olma girişiminin, örgütün uluslararası ağırlığını gösterdiğini belirten Medvedev, zirvede, örgütün genişlemesiyle ilgili siyasi, hukuki, örgütsel ve parasal meselelerin incelenmesi amacıyla bir çalışma grubu oluşturulması konusunda karar alınacağını ifade etti. Örgütün etkinliklerinde gözlemci sıfatıyla yer alan ülkelerin artık ŞİÖ bakanlar toplantısına davet edileceğini anlatan Medvedev, ayrıca ŞİÖ'nün Afganistan'daki yeniden yapılanma sürecinde rolünün güçlendirilmesini isteyerek, "ŞİÖ'nün Afganistan'a eğilmesine büyük önem veriyoruz. Sadece ortak çabalarla bu ülkedeki terör ve uyuşturucu kaçakçılığı gibi tehditlere karşı verimli mücadele edilebilir" diye konuştu. Rusya'nın, ŞİÖ himayesinde bir Afga Medvedev zirve toplantısında yaptığı konuşmada, terörizmle mücadele, ekonomik ve ticari işbirliğini ilerletme ve kültürel temasları güçlendirmenin, SİÖ'nün ana hedefleri olduğunu hatırlattı. Rus lider örgütün dönem başkanlığını üstlenecek olan Moskova’nın, diğer üye ülkelerle birlikte, saptanan hedeflere ulaşılmasını sağlayacağını belirterek, Asyalı ortaklarından Gürcistan krizinde kendilerini desteklemelerini istedi. medyası, bu konuda daha temkinli durarak, ŞİÖ’nün ne türlü destek verdiğinin henüz belli olmadığını söyleyerek gereksiz yorumlardan kaçınıyor ve zirvenin arkasını görmek istiyor. Zira tarafların askeri güç kullanmaması yönündeki ŞİÖ çağrısında kastedilen taraflardan birisi Gürcistan’ın aksine ABD’dir. Yani ŞİÖ değerlendirmezsindeki taraflardan anlaşılması gereken Rusya ve ABD’dir. ŞİÖ’nün böyle muğlâk ifadeleri kullanmasının arkasında Çin’in uluslararası duruşu ve ABD ile olan yakın ekonomik ilişkileri yatmaktadır. Rusya, Çin’in kaygılarını anlamış, dolaysıyla diplomatik dil konusunda çok fazla ısrar etmemiştir. Hâlihazırda, Moskova’nın zaten Abhazya ve Güney Osetya’nın ŞİÖ tarafından tanınmasına yönelik bir beklentisi bulunmuyordu. Yıllardan beri Tayvan sorunuyla mücadele eden Çin’i hiçbir güç ne Kosova’yı ne de Güney Osetya ve Abhazya’yı tanımaya mecbur edemezdi. Kremlin, Çin’in bu hassas dengesi çok iyi biliyor. Bu nedenle, Çin, BM Güvenlik Konseyinde tartışmalara sessiz kalıyor, aksi halde Rusya’nın yanında yer alması halinde Tayvan, Tibet ve Doğu Türkistan konularının karşısına çıkacağını biliyor. Bunun için Rusya, Çin’i zor durumda bırakmamak için BM’de destek istememiştir. Çin’in 1990’lardan bu tarafa yayınladığı bütün ulusal güvenlikle ilgili raporlarda bir numaralı tehdit olarak ayrılıkçı hareketler gösterilmektedir. teğinin yanlarında olduğunu söylemesine karşın Batı medyasının tam aksini iddia etmesinin kökenleri aslında son bir yıldan beri Çin ile Rusya arasında gelişen stratejik ilişkinin ittifaka dönmesi endişesidir. Çin’in ketum davranması en başta Washington’u ürkütmektedir, hatta Çin’in bu stratejik tavrı zaman zaman Moskova’yı bile ürkütse de Çin, Medvedev’in Pekin ziyaretinde rengini belli etmişti. ŞİÖ DİYALOG ORTAKLIĞI Kuruluşundan bugüne kadar olan süreçte ŞİÖ’nün karşılaştığı en büyük kurumsal sorun genişleme sorunuydu. Yeni üyelerin kabulü bugüne kadar ortak bir üyelik perspektifi belirlenmediği için hep sorun oldu. Özellikle, ŞİÖ’nün dış dünya ile işbirliğini düzenleyecek bir mekanizmanın bulunmaması ŞİÖ’nün gerek kurumsallaşmasında gerekse, uluslararası toplum tarafından kabul edilebilirliğinde büyük sıkıntılara neden olmaktaydı. Her ne kadar, BM Genel Kurulunda ŞİÖ’nün gözlemci sıfatıyla temsil hakkı olsa da ŞİÖ’nün dış dünya ile ilişkilerinde hâlen kurumsallaşamamanın getirdiği problemler bulunmaktadır. Bu sorunları aşabilmek için bu yılki zirvede Şanghay İşbirliği Örgütü Diyalog Ortaklığı Yönetmeliği imzalandı. Böylece, dünya kamuoyunun ilgi odağı haline gelen ŞİÖ’nün dışa açılması açısından, özellikle diğer ülkeler, bölgesel örgütler ve uluslararası örgütlerle diyalog ve işbirliği yapması için çok önemli olan hukuki temel oluşturulacak. Böylece, ŞİÖ, daha açık ve şeffaf bir hâle gelecek. Bu yönetmelik, ayrıca ŞİÖ’ye yeni bir işbirliği perspektifi de sunmuş oluyor. Bu yeni işbirliği süreciyle örgüte üye olmak isteyen veya işbirliği yapmak isteyen ülkelerin önündeki kimi zaman ön yargılara dayanan engeller de aşılmış olacak. Hemen söylemek gerekir ki, bu yönetmeliğin sağladığı imkân sadece dış dünya işbirliği için bir zemin sunmakla sınırlı, yani tam üyelik veya gözlemci üyelik gibi konular bu mekanizmanın dışında tutularak örgütün önceki görüşleri muhafaza edilmiştir. Bilindiği üzere ŞİÖ, geçtiğimiz yıl ki zirvede yeni üye alımlarını birkaç yıllığına dondurmuştu. ÇATIŞMA BÜYÜK GÜÇLERİN OYUNU İran Cumhurbaşkanı Ahmedinejad, Rusya Devlet Başkanı Dimitri Medvedev ile Duşanbe’de görüşmesinde ise, TahranMoskova arasında ilişkilerin ve işbirliğinin gelişmesine değinerek, düşmanlarının iki ülkenin güçlenmesini istemediğini söyledi. Ahmedinejad, ABD ve müttefiki ülkelerin bölgede komşu ve dost ülkelerin arasını bozmaya çalıştığını, Irak ve Afganistan’ı işgal edenlerin bölgede ihtilaf çıkarma ve radikalizmi körükleme peşinde koştuklarını hatırlatarak, uyuşturucu madde üretiminin artması ve terörist girişimlerde yaşanan artışların Siyonistlerin oyunları olduğunu ve bütün bu gelişmeler karşısında İranRusya arasında ortak çıkarlar çerçevesinde ilişkilerin ve işbirliğinin geliştirilmesinin bölgede birçok çatışma ve krizi önleyebileceğini belirtti. Ahmedinejad, Tahran’ın Moskova ile enerji alanında işbirliğinin ve özellikle ekonomik ilişkilerin gelişmesini istediğinin altını çizerek Kafkaslarda yaşanan son çatışma ve gelişmelerin bölge dışı güçlerin oyunları olduğunu ve bu sorunların da kanunlara saygı çerçevesinde çözüme kavuşabileceğini vurguladı. Ahmedinejad, bölge dışı güçlerin müdahalelerinin ortadan kalkması halinde bölge ülkelerinin kendi sorunlarını kolaylıkla çözüme kavuşturabileceğini ve bölge dışı güçlere ihtiyaç olmadığını söyledi. Ahmedinejad, ŞİÖ’nün bölgesel meselelerle yaşanan gelişmeler karşısında potansiyel olarak önemli rolleri bulunduğunu ve sahip olduğu konumla öne çıktığını, ŞİÖ’nün birçok bölgesel ve uluslar arası meseleyi çözüme kavuşturabileceğini ve uluslar arası ilişkilerde kilit rol oynayabileceğini belirtti. GÜRCİSTAN, SABOTE ETTİ? PEKİN OLİMPİYATLARINI IRAK PETROLLERİ SİYASİ RÜŞVET Mİ? Çin, bu arada zirvenin olduğu hafta sessiz sedasız Irak’la 3 milyar dolar değerinde 20 yıl geçerli olacak bir petrol anlaşması imzaladı. Batı medyası bu anlaşmanın Çin’in Rusya konusunda sessiz kalmasına karşı ABD’nin vermiş olduğu bir rüşvet olarak yorumlarken işin aslı Çin’in 1997’de Saddam rejimiyle imzaladığı ve daha sonra Irak’ın işgaliyle birlikte ABD tarafından iptal edilen petrol anlaşmasının yeniden hayata geçirilmesiydi, yani Çin’in zaten daha önce kazanılmış ve haksız yere elinden alınmış olan hakkıydı. Bu da göstermiştir ki, bir kez daha ABD ve Batı, Kafkasya savaşı üzerinden giderek güçlenmekte olan ŞİÖ Blokunu parçalamak için psikolojik harbe ağrılık vermektedir. Medvedev’in ısrarla ŞİÖ’nün des BATI MEDYASINDAN YIPRATMA ŞİÖ zirvesinde alınan kararlar vakit kaybedilmeden Avrupa medyasında çok farklı bir şekilde servis edilmeye başlandı. Özellikle deklarasyonda yazan bazı cümleler cımbızla ayıklanarak ŞİÖ’nün Rusya’yı yalnız bıraktığı gibi bir propaganda yapıldı. ŞİÖ kararı incelendiğinde Batı medyasının ŞİÖ’nün ifadelerini kendi yorumlarıyla kamuoyuyla paylaştığı ortaya çıkmıştır. Fakat Amerikan 1990’larda Saddam liderliğindeki Irak’ın Kuveyt’i durup dururken işgal etmesinin arkasında birçok şeyler yazıldı çizildi. Kimilerine göre komplo teorisi olsa da Saddam’ın işgal kararı vermesinde en önemli etken Amerikan telkinleriydi. Kısaca, ABD, Saddam’ı Kuveyt’i işgal etmesi yönünde cesaretlendirmişti. 8 Ağustos günü dünya açısından oldukça önemli bir tarihî günü simgeliyordu. Çinlilerin deyimiyle yüzyıldan fazla bir süre aşağılanan ve dışlanan Çin’in son 30 yılda geldiği seviyenin sergileneceği Pekin olimpiyat oyunlarının açılış günüydü. Tüm dünya buna odaklanmışken, Kafkasya’da beklenen gelişme oldu ve Gürcistan birlikleri Rusya’yı kışkırtacaklarını bildikleri halde bir takım dış mihrakların etkisi altında Güney Osetya’ya saldırdılar. Kafkasya’daki savaştan en başta Çin ve olimpiyat oyunları etkilendi. Çin’in yedi yıldan beri hazırlandığı olimpiyat oyunları savaşın gölgesinde kaldı. Dünya medyası, Çin’deki olimpiyat oyunları yerine Kafkasya’daki savaşı vermeyi tercih etti. Çin’in tanıtımı için çok iyi organize edilen olimpiyat oyunlarına ilgi savaş nedeniyle kayboldu. Daha önce, Çin’in olimpiyatları düzenlememesi için bir takım güçler ellerinden gelen propagandayı yapmıştı. Çin, bu güçlükleri aşmıştı; ama maalesef Pekin, Kafkasya savaşının getirdiği güçlükleri aşamadı. Bu nedenle, Çin’in Gürcistan’a Rusya karşısında destek vermesi düşünülemez. Her şeyden önce Çin, olimpiyat oyunlarının savaşın gölgesinde kalmasından oldukça rahatsız olmuştur. Çinlilere göre, Gürcistan, ABD’nin telkinleriyle 8 Ağustos tarihini özellikle ve bilerek seçmiştir.