Katalog

20 Mehmet ŞAHİN TUSAM Araştırmacı alkanlar, tarih boyunca gerek coğrafi yapısı, gerekse de Avrupa ile Ortadoğu arasında bir köprü olması nedeniyle onlarca kavme ev sahipliği yapmış bir bölgedir. İstilalar, fetihler, göçler sonucunda küçük bir coğrafya olmasına rağmen İslamiyet ve Hıristiyanlık dinleriyle birlikte onlarca farklı etnik grubun bir arada yaşamaya mecbur kaldığı bir bölgeye dönüşmüştür. Bölgede ismi en fazla duyulan etnik gruplardan birisi de Pomaklar’dır. Ancak Pomaklar hakkında bugüne kadar tarafsız bir yoruma rastlanmamıştır. Türkiye dışında yaşayan Müslüman bir halk olmaları onları gerek Türk milletinden gerekse de içinde yaşadıkları toplumlardan farklı bir dine sahip olmaları, Pomakların ayrı bir etnik kavim gibi algılanmasına yol açmıştır. Herkesin farklı tanımladığı halk… PARMAKLARIN DİLİ C S TRATEJİ Millî kültürün en önemli kimliklerinden biri dildir. Bir kabilenin dilinin yapısı o kabilenin hangi millete ait olduğunu işaret eder. Ahmet Cevat’ın araştırmasına göre; Pomakça, yüzde 30 Slavcadan, yüzde 20 Oğuz Türkçesinden, yüzde 15 Nogaycadan ve yüzde 10 Arapçadan müteşekkil bir dildir. Dil yapısı itibariyle Bulgarlar, Bulgarcaya, Türk bilim adamları ise Türkçeye benzetmekle birlikte ikisinden de unsurlar taşıdığı için henüz bir yere oturtulamamaktadır. Ancak şehirlerde yaşayan Pomakların büyük çoğunluğu Türkçe konuşmaktadır. 19. yüzyıldan itibaren Pomaklar, Anadolu’ya göç etmeye başlamışlardır. Pomakların Anadolu'ya göçü, Müslüman ve Türk kökenli diğer toplulukları da kapsayan büyük göç hareketi içinde yer alır. Osmanlı Rus Savaşı sırasında Balkanlar'dan Anadolu'ya ilk büyük göç hareketi başladı. Balkan Savaşları'nın sonucunda Trakya, Rodoplar ve Pirin Makedonyası bölgelerindeki iller Bulgaristan'a katıldı. Pomakların önemli bir kısmı Trakya'ya ve Anadolu'ya göç ettiler ve Edirne, Kırklareli, Tekirdağ, Çanakkale, Balıkesir, Bursa, Manisa, Eskişehir gibi illerde birçok köy kurdular. Yunanistan'la 1923–1924 yılları arasında yapılan mübadele anlaşmasında Pomak toplulukları da değiş tokuş programına alındı. Son olarak 1980'lerdeki Bulgar Devleti'nin "isim değiştirme" politikası nedeniyle Türkiye'ye göç ettiler.(4) B Pomakların kökeni Balkanlar’da yaşayan ve Müslüman olan Pomaklara ilişkin her devletin farklı yaklaşımı bulunuyor. Bulgaristan ‘Müslüman Bulgar’, Yunanistan ‘Helen kökenli Müslüman’ tanımını yapıyor. Pomaklar ise kendilerini Türkiye’ye yakın hissediyorlar. İŞBİRLİKÇİLER İ Esasen gerek dilleri gerekse de kültür ve tarihleri hakkında ciddi bir araştırma yoktur. Bu şaşılacak bir durum değil çünkü tarihte Pomak kelimesi hiçbir zaman kullanılmamıştır. Pomak adına ilk defa 1839 yılında rastlanmaktadır. Bu sözcüğü ilk olarak A. Boue, o tarihte Balkanlar'a yaptığı bir geziyi anlatırken Selvi ve Lofça havalisinde bazı köy ve kasabalarda Pomakların oturduğundan ve bu bölgeye Pomak Nahiyesi Yöresel kıyafetlerini giyinmiş denildiğinden bahisle anmıştır.(1) Pomak gelini... "Pomak" sözcüğü Bulgarcada "yardımcı, işbirlikçi" anlamına gelen "Pomaga" kelimesinden türemiştir. Bulgarlar tarafından bu ismin verilmesinin sebebi, Osmanlı ordusuna maddi ve manevi yardımların yanı sıra orduda bizzat öncü ve ileri keşif kolu olarak da aktif görev almalarından ileri gelmektedir.(2) Yunan tezine göre ise Pomak kelimesi içki içen anlamına gelen "poma"dan türemiştir ve Büyük İskender’in torunları olan bir Helen kavmidir. Ancak bu iddiayı henüz ispatlayacak bir delil bulamamışlardır.(3) Pomaklar ise kendilerini "Acherjan" olarak adlandırmaktadırlar. Kökenleri konusundaki iddialar ise oldukça fazla ve birbirlerinden çok farklıdır. Zira Bulgaristan, Pomakları "Müslüman Bulgar", Yunanistan ise "Müslüman Grekler" olarak kabul yazar Veda Slavena’nın hikâyelerinin birçoğu Rodop’ta etmektedirler. Bulgar tezine göre 10. asırdan daha eski geçmekte ve eski Trak kavimlerinin inançlarıyla, dönemde bugünkü Rodop bölgesine Bulgarlarla birlikte gelenekleriyle yaşadıkları vurgulanmaktadır. onlara akraba olan Ekslavonlar yerleşmişlerdir. Daha Türk bilim adamları ve Balkan Türklerine göre ise sonraki dönemlerde Bulgarlar Ortodoks dinini seçerken Pomaklar köken olarak Türk’tür. Nitekim Pomaklar da Pomaklar "Bogomolizm" diye adlandırılan inanışa kendilerini Türkiye’ye yakın hissetmekte ve kendilerini sahiptiler. 14. yüzyılda bölgeye Osmanlı Devleti’nin Türk olarak tanımlamaktadırlar. Pomakların Türk gelmesiyle birlikte İslamiyet’i kabul etmişlerdir. olduğuna dair Türk bilim adamları 2 ayrı tez ileri sürmektedirler. Bunlardan birincisi; Pomaklar, Peçenek ve Kıpçak Türklerinden gelmekte olup 10. yüzyıldan SKENDER’İN TORUNLARI önce bölgeye yerleşmişleridir. Bulgarca’ya yakın bir dil Pomaklara ilişkin Yunan tezlerine göre ise Pomaklar olan Pomakça konuşmalarındaki en büyük etken ise ilk Büyük İskender’in torunu olup Türkler tarafından zorla başta Slav etkisiyle Hıristiyanlığı kabul etmiş Müslüman yapılmışlardır. Pomak ismi; cephe ya da olmalarındandır. Aslında Bulgarların da Slavlaşmış bir savaş dışı kalmış anlamına gelen "apomahos" ya da çok Türk boyu olduğu göz önüne alındığında bu tespit içki içen anlamındaki "poma" kelimelerinden Bulgaristan’ın teziyle büyük ölçüde örtüşmektedir. türetilmiştir. Öte yandan bazı Yunan kaynakları da Diğer tez ise; Pomaklar, tıpkı Bulgaristan Türkleri gibi Pomakların; Traklar'dan geldiğini ya da Büyük 14. ve 15. yüzyıllarda çeşitli sebeplerle Anadolu'dan İskender'in Asya Seferi esnasında yanında bulunan Balkanlar'a göçen Türkmen ve Yörük Türklerinin Yunan kabilesi "Agriyanlar"ın torunları olduğunu ileri sürmektedirler. Tarihi gerçeklere aykırı olan Yunan torunlarıdır. Zira kendilerine verdikleri Acherjan iddiaları, "Pomaklar, zorla Müslüman yapılan isminin âhilikten geldiği söylenmektedir. Bölgedeki Helenlerdir" iddiasını ispata yöneliktir.(3)3 Bulgar Slav etkisiyle dilleri zamanla dejenere olmuştur. YUNANİSTAN’IN POMAK POLİTİKASI Bugün Pomaklar, Yunanistan’da, Batı Trakya Türkleri ve Arnavutların aksine "Müslüman Yunan" olarak değil, "Yunan Pomakları" adıyla Müslüman azınlık olarak kabul edilmektedir. Etnik gruplar konusunda tavizsiz tutum takınan ve etnik kimlikleri ısrarla görmezden gelerek varlıklarını reddeden Yunanistan’ın son birkaç yıldır "Pomak"ları ayrı bir kimlik olarak görme siyaseti ve hatta daha da ileri giderek kendi eliyle Pomak dernekleri kurması Pomakçanın yaygınlaştırılması için bizzat çalışmalar yapması düşündürücüdür. Yunanistan’ın kendilerini Batı Trakya Türklerinin ayrılmaz parçası kabul eden ve Türkiye’ye yakın hisseden Pomakların ayrı bir kimlik üzerinden yapılandırılması yoluyla Müslüman azınlığı bölmeye çalıştığı açıktır. Pomakların sayısı Yunanistan tarafından 30.000 olarak açıklanmıştır. Bulgaristan’da ise 300.000’e yakın olan nüfus ile yüzde 90’ı Rodop dağlarının güneyinde yaşamaktadır. Makedonya’da ise sayılarının resmi olmamakla birlikte 40.000 kadar oldukları tahmin edilmektedir. Pomaklar hakkında bugün tarafsız bir tespit bulunmamaktadır. Etimolojik ve filolojik araştırmalar ise ne Türk ne de Bulgar olduklarına karar verebilmiş durumdadır. Ancak bilinen bir şey var ki Pomakların büyük çoğunluğu kendilerini Türk olarak görmekte ve kendilerine atfedilen Müslüman Bulgar, Müslüman Yunan gibi kimlikleri kesinlikle reddetmektedirler. Dipnotlar: 1 http://www.rumeliturk.net/tarih/bulgaristanturkleri.htm 2 http://www.ilkadimdergisi.com/149/arastirmabasrizilabit.htm 3 http://www.balkanlar.net/index.php?ind=reviews&op=entryview&iden=18 4 http://www.kesfetmekicinbak.com