Katalog

ERMENİSTAN’IN ÜÇ ENGELİ Güney Kafkasya devletleri arasında, mevcut şartlar altında Batı kurumlarına entegre olmak için en zor şartlara sahip olan ülke Ermenistan’dır. Ancak durum düşünüldüğü kadar da olumsuz değil. Ermenistan’ın Batılı kurumlara üye olması iç ve dış ilişkilerinde atacağı bazı adımlara bağlı. İç işlerinde demokratikleşme, liberal ekonomi, ifade özgürlüğü ve insan hakları gibi konularda atacağı adımlar, Ermenistan’ın NATO ve AB ile sağlayacağı iyi ilişkilerin hatta NATO ve AB’ye üyeliğin önünü açabilir. Dış ilişkilerinde ise atması gereken adımlar iç işlerinde atacağı adımlardan çok daha zordur. Batılı kurumlara entegre olması için dış politikada üç alanda adım atması gerekiyor. Bunlar: ? İşgal ettiği Azerbaycan topraklarından çekilmesi, ? Türkiye’ye yönelik toprak ve "soykırım" taleplerinden vazgeçmesi, ? Rusya’ya bağlı ve bağımlı olmaktan kurtulması. İlk iki konuda atacağı adım Ermenistan bu konularda nedenlerin değil sonuçların değişmesinde ısrar etmekte ve sorunları Karabağ Sorunu ve Türkiye’nin Ermenistan’la sınır kapılarını kapatması sorunu olarak tanımlamaktadır Güney Kafkasya’da bölgesel işbirliği olanaklarını artıracak ve Ermenistan’ı tek taraflı Rusya bağımlılığından kurtaracaktır. Aslında son yıllarda Ermenistan’ın her üç konuda da bazı adımlar atma isteği bulunması umut verici olsa da halen bu konularda somut adım atmış olmaması sıkıntı yaratıyor. C S TRATEJİ Oskanyan 17 BÖLGESEL İŞBİRLİĞİNDE YER ALMA FIRSATI 19881994 yılları arasında Türkiye ve Azerbaycan’a karşı Rusya ile yakınlaşan Ermenistan Rusya’ya tek taraflı bağımlı olmasının yaratmış olduğu hatayı telafi etmenin yollarını arıyor. Erivan’ı Rusya’ya bağımlı kılan en önemli nedenlerden biri Ermenistan’ın Karabağ sorunu nedeniyle Azerbaycan’ın girişimleri ile bölgesel enerji projelerinin dışında kalarak ihtiyacının çok büyük bir kısmını sadece Rusya’dan sağlamasıdır. Ermenistan bu bağımlılığının faturasını sadece siyasi olarak değil ekonomik olarak da ödemekte güçlük çekiyor. Nitekim borçları nedeni ile Rusya, Ermenistan’ın stratejik kurumlarına el koyuyor. Bu sorun günümüze kadar ulaşmış durumda. Bölgesel enerji, taşımacılık ve ulaşım projelerinin dışında kalması Ermenistan’ın Azerbaycan topraklarını işgal etmesinden kaynaklanıyor. Ermenistan işgalci sıfatı nedeniyle başta BaküTiflisCeyhan Petrol Boru Hattı olmak üzere BaküTiflisErzurum Doğalgaz Boru Hattı ve BaküTiflisAhalkelekKars Demiryolu Projeleri’nin dışında kaldı. İşgalin sonucu olarak Azerbaycan hem bölgesel, hem ikili hem de uluslararası örgütler bağlamında Ermenistan’la işbirliğine son verdi. Ermeni tarafı bölgesel işbirliğine her an başlamaya hazır olduklarını ifade ediyorlar. Fakat Azerbaycan, topraklarından çekilmediği sürece Ermenistan’la bu tür bir işbirliğinin olmayacağını ifade ediyor. Buna rağmen Azerbaycan, Dağlık Karabağ sorunu çözülürse Ermenistan’ın bölgesel ve uluslararası projelerde yer alabileceğini ifade ediyor ve hatta 7 Şubat 2007’de Tiflis’te imzalanan Tiflis Bildirisi’nde Türkiye ile birlikte, bu tutumunu onaylayan bildiriye imza attı. Karabağ’ın statüsünün çözümü için Bakü’nün desteklediği aşamalı çözüm planının belli bir aşamasında Ermenistan’ın işgal ettiği yedi Azerbaycan ilinden çekilmesi durumunda da Ermenistan’ın bölgesel projelere katılması için izin verilebileceği dile getiriliyor. Ermenistan’ın bundan sonraki süreçte yer alabileceği bölgesel projeler TransHazar Boru Hatları ve GüneyKuzey Demiryolu Projesi’dir. Fakat Erivan, bu defa da Tiflis engeline takılıyor. Karabağ’ın statüsünün çözümü sonrası TransHazar Boru Hatları’nı Ermenistan’a kaptırmak istemeyen Gürcistan, bu konuda çalışmalara başlamış durumda. Bu ise Genişletilmiş Karadeniz Projesi çerçevesinde Ermenistan’ın enerji koridoru olma BTC, demiryolu gibi bölgesel projelerden dışlanan Ermenistan, Rusya’ya bağımlılığını da sorgulama sürecine girmiş durumda. Erivan, işgalci tutumunda ve iddialarında açılım yapmadan kazançlı çıkmaya çalışıyor. özelliğini kısıtlıyor. Bunun dışında Rusya Ermenistan’ı yörüngesinden çıkarmamak için çalışmalarını sürdürüyor. Rusya’nın son dönemlerde Ermenistan’da yeni bir nükleer santral ve petrol rafinerisi yapılması üzerinde çalışması bu çabaların bir parçasıdır. politikasında bu sürecin devamı yaşanıyor. Rusya ile yaşanan olumsuzluklar Ermenistan’ın NATO ve AB ile olan ilişkilerinin daha farklı olmasına yol açıyor. AB’ye tam üyeliği hedefleyen Ermenistan, NATO ile ilişkilerini ise sadece Barış İçin Ortaklık (PFP) çatısı altında sürdürmek istiyor. Bu ise askeri anlamda Ermenistan’ın hala Rusya’ya bağımlı olacağının ve Kolektif Güvenlik Örgütü’nün aktif bir parçası olmaya devam edeceğinin göstergesidir. Batılı uzmanlar Ermenistan’ın demokratikleşme, liberal ekonomi ve insan hakları gibi AB ve NATO değerlerinin uygulamasındaki sıkıntılarının yanı sıra silahlı kuvvetlerindeki modernizasyon çalışmalarını halen gerçekleştirmemiş olmasına da dikkat çekiyorlar. Bazı Ermeni yorumcular Ermenistan’ın NATO’ya ve AB’ye yakınlaşmasındaki en büyük sıkıntısının coğrafi konumu olduğunu ileri sürüyorlar. Erivan, ABD ve AB’yi, Türkiye sınır kapılarını kapattığı için Rusya ve İran’a karşı manevra yapamadığına ve Batı ile ilişkilerini istediği düzeyde geliştiremediğine ikna etmiş görünüyor. Ermenistan bu konuda Türkiye’nin yanı sıra Azerbaycan’ı da suçluyor. Brüksel Forumu’nda konuşma yapan Ermenistan Dışişleri Bakanı Oskanyan durumu şöyle açıklıyor: "Biz Türkiye’den Avrupa’nın sonuncu kapalı sınırını açmasını ve Ermenistan’la diplomatik ilişkilerini başlatmasını istiyoruz." Oskanyan’ın bu açıklaması aynı zamanda Ermenistan’ın sınır kapıları konusunda taktik değişikliği yaptığını gösteriyor. Eskiden NATO ve AB’ye uzak durmak için TürkiyeErmenistan sınır kapılarının kapalı olmasını bahane eden Erivan, bu günlerde Batı’ya entegre olmak için sınır kapılarının açılmasına destek arıyor. Erivan, TürkiyeErmenistan sınır kapılarının açılmasını sağlamak, Rusya’ya olan bağımlılığından kurtulmak, dış politikada denge kurmak ve enerji güvenliğini sağlamak için önümüzdeki dönemde Genişletilmiş Karadeniz Projesi’nin şiddetli savunucularından biri olabilir. Fakat Ermenistan’ın tek taraflı arzusu yeterli olmayacaktır. Ermenistan’ın aynı zamanda dış politikadaki engelleri de aşması gerekiyor. Ayrıca iç politikada yapacağı reformlarla Avrupa’yı da ikna etmesi gerekecektir. Bu bağlamda 12 Mayıs parlamento seçimleri iç reformlar açısından Ermenistan için bir dönüm noktası olabilir. RUSERMENİ İLİŞKİLERİ Son iki yılda Rusya–Ermenistan arasında yaşanan bazı olaylar Ermenistan’ın tek taraflı olarak Rusya’ya bağımlı olduğunu fark etmesine neden oldu. Bu olaylar hem Ermenistan halkını hem de yönetimini Rusya’ya alternatif müttefik arayışına itiyor. Bu olaylar kısaca şöyle sıralanabilir: ? Rusya’nın, Eylül 2004’deki Beslan Olayları sonrasında Ermenistan ve Rusya arasındaki yük taşımacılığının yüzde 20’sinin yapıldığı Verkhnıy Lors Gürcistan sınır kapısını "teröristlerin Rusya’ya sızmasını önlemek için" kapatması. ? Rusya’nın Ermenistan’a kapıyı kapattığını haber vermemesi üzerine yüzlerce Ermenistan vatandaşının günlerce bu kapıda beklemesi. ? 2006 sonunda GürcistanRusya arasında yaşanan "casus asker krizinde" Rusya’nın yine Gürcistan sınır kapılarını kapatması ve bu nedenle Ermenistan’ın zarar görmesi. ? Yine aynı dönemde Rusya ve Gürcistan arasındaki doğalgaz fiyatı sorunu nedeniyle Rusya’nın Gürcistan’a sattığı doğalgazı durdurması ve dolayısıyla Ermenistan’a giden doğalgazın da bu kesilmiş olması. ? Ermenistan’ın, Hırazdan Termal Tesislerini satın almasına karşılık Rusya’nın 1000 m3 doğalgazın fiyatını 60’dan ,110 dolara yükseltmesi. ? Ermenistan’ın, GüneyKuzey Demiryolu Projesi’ne (İranAzerbaycanRusya) katılma isteğine karşın Rusya’nın buna yeterli destek vermemesi. ? Rusya’nın baskılarıyla İranErmenistan doğalgaz hattının hacminin küçültülmesi ve böylece İran doğalgazının Avrupa’ya çıkmasında Ermenistan’ın güzergah olma özelliğini yitirmesi. DIŞ POLİTİKADA AB VE NATO FARKI Bütün bunların sonucu olarak Ermenistan, tek taraflı Rusya’ya bağımlı olması nedeni ile denge politikasına yönelmiş durumda. Bu günlerde Ermenistan dış