Katalog

.0) I kalmış bir Nobel Fizik Odülü 1986 Nobel Fizik ödülü'nü 1933yılındaelektron mikroskobunu ilk kezyapan Alman fızikçi Ruska aldı. ödülü kazandığını duyan Ruska'nın ilk tepkisi "Çok mutluyum. Kendimi unutulmuşsanıyordum" demek oldu. y ' 1 N o b e l F i z i k ödülü, 53 yıl önce. 1933'te, elektron mikroskobunu ilk yapan Alman Ruska'ya verildi. 290.000 dolarlık ödülün yansını Ruska alaeak, öbuı yansını ınikroskobun geliştirilmesinde önemli hizmetleri geçen, yine Alman Cierd Binııig ile lsviçıeli Heinrieh Rohrer paylaşacak. 25 Aralık 1906'da Almanya'nın Heidelberg kentinde doğmuş olan Ruska bııgiın 79 yaşında. Sekscninci yaş günü ile ödül törenini arka arkaya kutlayacak. Binnig 39, Rohrer 53 yaşında. Burada dikkati ilk çeken nokta, ödülün, yarım yüzyılı aşkın bir süre önce yapılmış bir buluş için bugün verilmesi. Oysa Nobel1in, 91 yıl önce, 27 Kasım 1895 yılında Paris'te yazdığı vasiyetnarnede, ödüllerin, bir önceki yıl gercekleştirdiği buluşla insanlığa cn büyük hizmeti yapmış olanlara verileceği açıkça belirtilmişli. Bu durumda, ödül, vasiyetnameye uygun biçimde verilnıiş savılabilir mi? Metnin sadece sö/.ürıe (laf/.ına) bakarsak sayılamaz. Ancak, ikinci hüküm konuya açıklık getiriyor: Ödülü alanın, buluşu ile, insanlığa en büyuk hi/meti yapmış olması. Bu koşul, elektron mikroskobunda yeni gerçekleşmiştir. Yani, bir çok buluşların büyüklüğü zamanla anlaşıhyor. L'lektron mikroskobu ilk yapıldığı yıldan bir yıl sonra ödüllendirilemezdi. Çünkü, o zaınanki büyültme gücü bir kaç yüz kezden ilcri geeemiyordu. Oysa, daha o tarihte onbinlerce kez büyülten ışık mikroskoplan vardı ve bir çok buluşlar bunlarla yapılmıştı. Bir kaç yüz kez büyültmenin lafı mı olurdu? Elektron mikroskobu bugün araştırmacıların vazgeçemeyecekleri bir araçtır. Bu nedenledir ki ödülü veren lsveç Kraliyet Bilimlcr Akadenıisi buluş için, "yu/yılımı/ın en önemli buluşu" demiştir. Bununla, yalnı/ mikroplar, virüsler defil; molekııller, hatta atomlur gorulebileccktir. Uu ııedcııle biz, buluşa, "mikıoskobun ikinci icadı" gö/tı ile bakıyoruz. Aracın gucu hakkında soımıt biı t'ikir şöyle verılebilir: Bu mikroskopla incelenecek bir saç telı 67 metıe ge nişlikte göıulebilir. son bunu kanıtlamıştı. O sıralarda 20'sinde var yok Ruska, bu gelişmeleri yakından izliyordu. Cisimleri, yansıttıkları ışık daigaYOKSEKVOLTAJ ları ile görebildiğimize göre yansıtacakları elektron dalgaları ile de göremez mi idik? ELEKTRON Işte dâhice f'ikir bu idi. Ost tarat'ı bunun TABANCASı uygulanması idi. Ve öyle oldu. ELEKTRONUN IZLEDIÛıYOLLAR Bilindiği gibi, ışık mikroskoplarında büyııltme, büyiılteçlerle oluyor. Elektron tnikroskobunda buyültece gerek yoktu. Hele ışığa hiç gerek yok. Ayrıııiılarının incelenme» İNCELENECEKCİSİM si istcnen cisim elektron bombardımanına tutuiuyoı. Işık dalgalarından çok küeük • • MANYETİKALAN olan elektron dalgaları cismin zerreleri arasına girip çıkıyor. Menfi elektron yüklü bu atonı zeıreeikleri manyetik alanlardan geELEKTRON çip bııyudukten sonra ışınlı madde sıvanPÜSKÜRTUCÜ mış bir yüzeyden ışın çıknıasını sağlıyor. Bu da cısmi görmcmize yardımeı oluyor (resim). Işık ınikroskobunun gücünün arttırılması için pek çok modelin yapılması gibi elektron mikroskobunun güeünün arttırılması için de bir çok modeller düşünülmüştür. Buıılaıdan biri, Binııig ile Rohrer'in "TaraIŞINLIYÜZEY ınalı Elektron Mikroskobu"dur. Bunda, son dereee ince bir iğneden püskürtülen elektronlar, cismin üzerinde, yukardan, satır Gördüğümüı veya bildiğimiz mikokuıcasına gezerek onun girinti çıkıntılarını roskoplara hiç benzemeyen elekgöruyor. Buna Taramalı Tünelli Mikroskop tron mikroskoplan ilk yapıldıklan (Scanning Iunneling Microscope) deniyor. 1933 yılmdan bu yana geUşmeleriAma, akademinin de belirttiği gibi, elekni sürdürüyorlar. tron mikroskobu bütün bu geliştirilnıiş şekline rağmen henü7 emekleme aşamasında. Asıl gelişmeler, ilaveler bundan sonra olatak. Sözümün bu noktasında, 9 yıl önce, 1977'de, gazetemizin ikinci sayfasında, elek Ayakkabıda standardizasyon Ayakkabı numaralarının ülkeden ülkeye değişmesı kanşıklık yaratıyor. Aynı numara ayakkabı, ülkesıne göro 4, 5 veya 6, yahut 60 numara olabiliyor. Bir ülkenin 25 numarasının bir başka ülkede 37 olarak da kabul edıldiğı oluyor. Turizmin çok geliştiğı günümüzde, yabancı bir ülkeden ayakkabı getirtmek büyük sorun yaratıyor. Bunu önlemek için şimdi ayakkabıların dünya standardı düşünülüyor. Bunda, ayak uzunluğu milimetre olarak hesaplanacak ve "Mondopolnt" dıye adlandırılacak. Birçok ülke, sistemi daha şimdiden uyguluyor. O tron mikroskobu ile ilgili olarak çıkan bir mektuptan söz etnıek istiyorıım. Imza ile yayınlanan bu mektupta, bir fakülte hastanesine alman bir elektron mikroskobunun, kimse kullanamadığı için paslanmaya bırakıldığından yakınılıyordu. Elektron mikroskoplan bılımsel araştırmaların, buluş araştırmalarının yapıldığı ycrlerde yararlı olur. Boyle araştırmaların yapılmadığı ülkemizde bu tur mikroskoplara da gerek yoktur. Bir hastane ihtiyacı için ışık mikroskoplan yeter de artar bile... Hadi alındı diyelim. Burada ikinci bir hata karşımıza çıkıyor. Çiiııku. böyle bir ınikroskobun çalıştınlnıasını öğrenmek atla deve değil... Bugün böyle mikroskoplan ustalıkla kullanabilen doktorlarımızın olduğu kanısındayım. Ödııhı kazandığını ronıati/ma tedavisi gorduğu bir kaplıca kentinde öğrenen Ruska'nın ilk tepkisi, "üerçekten çok ımıtluyunı. Ben kendimiıı unutulmıış olduğunu .saıııyorduııı" demek olmuşluı. D Yıkandıktan sonra banyo küvetinizın dip deliğini açarsanız, su, minik bir çevrimi oluşturarak boşalır. Dibi delınmiş bir tenekede, kovada da aynı şeyi görürüz. "Ne var bunda?" denecek belki... Şu var Doğanın bu yasası, dünya ortakuşağının güneyinde ve kuzeyınde başka biçimde görülüyor. Güney yarımküresinde, çevrintili su, yelkovan yönünde dönerken, kuzey yarımküresinde, geriye işleyen bir saatin yelkovanının tersi yönde dönerek boşalıyor. Daha da ılginci, suyun, ortakuşak (ekvator) çizgisi üzerindeki Kenya'nın Nanuki kentinde, duruma göre, iki yönde de dönerek bosalması... Suyun kaçış yönü İlginç yanıt Bayan Einstein'a dünyanın en büyük rasathanesinin en güçlü teleskopu hakkında bılgi veriliyordu: "Bu teleskopla evrenin bütün sırları çözülacek!" "Bunun için bu kadar masrafa glrmeye gerek var mıydı? Benlm kocam, bunu, eskl bir mektup zarfının arkasına karaladığı hesaplarla yapmıştıl'MJ Hollanda'nın başkenti La Haye'de köpeklerin de haftalık, aylık, hatta yıllık taşıt pasosu alma hakkı var. Gündelik yaşantımızı bizimle paylaşan bu sevımlı yaratıklara uygulanan tarife, çocuk tarifesinin aynı. Pasoda köpeğın resmı ve ısminden başka sahibinin adı da yazılıyor. Sadece ayak izi yetmıyor. LJ Neden icat edildi? En az üç yüz yıldan beri kullanılmakta olan ışık ınikıoskobuıuın pııcıınun cırttırılması için pek çok modeller >apılmıştı. Bunlar bugün kullanılıyor. Ancak, sonunda, bılim dünyası gelip bir çıkma/a girdi. Işık nıikroskobunun daha f'a/la guçlendirilmesini bir doğa yasası önluyordu: Işık dalgalarınm belirli bir boydan aşağı inememesi. Örııeğin ışık nıikroskobunun buyutme gu cü 4.000 Aııgst'ı geçemiyordu (Angst, ınetrcnin 10 mılyaıda biri). Oysa durmadan gelişen bilinıin çok daha ince ayrıntılaıa iıımesi gcrekiyoKİu. Bunun için dc ycni bir "gösterici" gerekli idi. Metre ile büyük U7unluklar ölçülebiliıdi. Kııçıık u/unluklar için santim, nıilim, mikron... gibi olçuler gerekli idi. Işık mikroskoplan için de dutıını buna benziyoKİu. Ancak, ışıktaıı başka bir göstericinin ne olabileceği hakkında kimscnin pek bir bilgisi yoktu. Bilinen, ışığın dalgalarının yansıması ile cisimleri görebilmemi/di. Fakat, 20'li yıllarda atom ve /erreleri ü/erinde yapılan çalışmalar, soruna ço/um bulunabileeeği i/lenimini veriyordu. Fransız De Broglie, elektronların dalga özelliği de taşıdıklarını önesürmüş, Amerikalı Davis Köpek pasoları SATRANÇ MERKEZİ URÜNÜ • Satranç takımları • Satranç öğretim ve gösterim levhası Uluslararası ölçülere uygun ve üstün kalitelidir P.K. 70 Suadıye/ISTANBUL Satranç kolu o^retmenlerı sotunlarınızı yazın cozum getırelım 23