Katalog

MEHMET AKİF • Sarayın avtzelerınde bınlerc e mumların, sofrada mıileaddıd altın kaplı vııksek samdanlann tıtrek :ıvalan altında, sofranm parlak sarı takımları, mısafırlerın sırmulara ınüs lağrak elbıselerı, kadınlann mUcevherlerı bır şehraym gıbı pırıl pırıl ışıldarken, hızmet kapısından sıyah pantolonlarıle, kırmızı sırmalı caketlenle, sıyah parlak ıskarpınlerle, beyaz eldıvenlertle enderun efendılerı büytik tabaklar, göründtiler, on tevz'ı memuru böylece gırerek her bın kendısme tahsıs olunan noktada mevkı aldı ve orkestra en şakrak havalarıle başlayınca yetnek de başlamış oldu " Dolmabahçe Saıa* ı'nın yıtmeye başlamış goı kenıınde, Sultan Reşad'ı zıyaret eden Bulgarıstan Kralı Ferdınand'a verılen zıyafet gu nümüz "Homo Apartmanıkus"unun gözlerını yııvalarmdan fırlatmaya yeterlı Oysa Halit Zıva Uşaklıgıl'ın Saray Başkâtıplığı dönemındt kalemc aldığı "Saray ve ötesi", duğün pastası goı unumündekı sarayın en yoksul gunlerını anlatmakta Dolmabahçe Sarayı, Batılılaşma sürecınde, Osmanlı Hancdanı'nın Avrupa bıçımı yaşamı seçtığı ılk saray olma özellığını taşımaktadır Topkapı Sarayı'nın göçebe yapısından sonra, saray ılk kez tek bır bına ıçınde toplanmakta dır Ve sandalye uzerınde oturarak, masada yc mek yeme geleneğı, bu saray ıçınde yerleşmek tedıı Fıyatıo, anıtsal dönel rnerdıvenler, beklcmc s.alonları, krıstal avızeler, sedır yerıne koltuk lar, kanepeler CKmanh'nırı gelenekten kopma ya başlamasının ılk ışaretlerıdır Karyolalar, su reklı koıunaı.ak durumdakı yataklar, Dolmabahçe Sarayı ıle bırlıkte gclmışlerdır Tepeden başlayan "Batılılaşma"nın gecıkmış sımgesıdır Dolmabahçe Süt bcyazı mermerlerden, altın, gUmüş ve krıstallerle, bunları bağlayan ahnterı ve el ışçılığı ıle örulmuş Dolmabahçe Sarayı, Osmanlı imparatorluğu'nun en ıktıdarsız saraylarından bın olarak Boğaz'ın kıyısında sereserpe uzanır Saltanatla yaşadığı 68 yılın, ancak 35'ınde iktıdar olabılen saray ıçerığını dökerek Osmanlı'nın ne denlı Batılı olabıldığının göstergesı olarak, bugün, ızleyıcılerının merakını gıderıyor XVII yü/yıla kadar olan lstanbul harıta larında bugün Dolmabahçe'nın bulunduğu yerde bır koy bulunmasına karşın, tarıh kaynaklarında "Dolmabah v e" sozcüğüne de rastİanılmamaktadır Adıyla bır anda ağzımızın suyunu kabartan "Dolmabahçc"nın yaprak veyt kabakla yapılan yemekle hıçbır ılgısının bulıınmadığı Lvlıya Çelebi Sevahatnamesı'nde açıkça ortaya çıkmakladır Dolmabahçe, eskıden ser\ılı kııçUk bır bag~ ıdı Sultan Osman ı Şehıd fermanı ıle butıın donanma gemılerı, sandallaı vt fılıkalan, ts tanbul'un 20 bın kadar kayık ve mavunaları toplanıp taşlar doldurulup, önundekı derya ya döktuler I ıman gıbı bır yer ıken, doldu rulup ısmıne Dolmabahçe denıldı 400 arşın bır buyuk mevdun olup, Sultan Osman burada a rıt uvnardı " Yaklaşık 150 yıl önte kazanılan bu topraklar, ılk /amanlar mesıre görevı yapmıştı Hatta uzerındt on bın çotuğun tanının yakıldığı bır sünnet duğunundeıı de söz edılmektedır I Ahmet ıle başlayan yapılaşma, 1680'den ıtıbaren her padışah ıle 7engınleşerı krtşkleı dı ZIMIU ve bunların oluşturduğu lamanıı ahşap Beşıktaş barayı'nı oluşiıııınuştu Bcşıktaş Sa rayı, bugünku saraynı lam bulunduğu yerdey dı XIX yıı/yıl haşmdan kalıııa bır kaynakta, mınıar Mellıng, eskı sarav ıı,ııı "Su ıı/ennde ınşa edılmı> u<, koşk buluıımukladır Burası Sııllan tla/rellvrı ıçın "?ark u>u>ukluguna (>/gu bır şekıldt do>enmışlır, ovlo kı, kendılerı sotadan kımıldamadan sadetr doşemedekı k.ıpagı kaldırarak, saatler hoMiıua balık dvlavabılırdı," dı\ııı Hınalum en sonunda bu vinılı kösk yer dlmjktadıı kı goaıı vabancılaı u/uıı u/adı\j anlaımakian ktndılcrını aUınıyoıldtdı Haıı anla>ışıııa uıiKİnKkK TİIan Osmanlı H.ııiLdanı nda Iksikı.ıs Saıavı ııııı onııu aıuak 2(H) \ıl ol ılııldı I uııiMAdu anla\abıltt.ı.k ka daı bılciı H ı l ı u s ı ı l u \ a s ı ı ı ı ı \ ı st.vt.ii Ahtlııl mecid, 1839 yılında tahta oturduğunda, ken dısıne Parıs kreasyonu bır sarayın daha çok ya kışacağını düşunüyordu Bu ncdcnle yenı bır sarayın yapımını emrettı Ancak yol açmak ıçın tarıhı yok eden fantezı kıtlığımi7, günumuz den 123 yıl önce dedevreyegıımıştı Boğaz'ın dığer kıyıları bakır dururken, en uygun yer olarak Beşıktaş Sarayı'nın bulunduğu Dolmabah çe seçılmıştı Yenı sarayın projesı ve ınşaatı, II Mahmud dönemınden berı yıldızı parlayan Ermenı Balyan Ailesı'ne verılmıştı Söküm çalışmaları I846'da tamamlanırken, çevredekı mezarlık ve tarlalar ıstımlak edılerek alan genışletılmıştı Ve bu tarıhte başlayan ınşaat, "Agır olsun, sağlam olsun" anlayışımız eşlığınde on yıl surdıı Mımarıde yer alan hıçbır ekole tam olarak gırmeyen bına, Italyan Rönesansı'nı, Fransız Barok'unu, Alman Rokokosu'nu ve tngılız neoklasızmını üstünde toplamış nefıs bır "melez" olarak ortaya çıkmıştı Bu yapıyı 1874 yılında Istanbul'a bır gezı yapmış halyan yazar Ekimondo de Amicıs, "lstanbul" adlı kı tabında anlatmadan edememıştı "Bu, Sarayburnu'ndan karadenız ağzına ka dar, <!ulara akseden en buyuk mermer kutle dır ve ancak öminden kayıkla geçeıken bır ba kışta bütıinuyle görulebılır Aşağı vukarı ya rım ttalyan mılı uzunluğundakı tephe Asva' ya karşıdır ve çuk uzaktan denızın mavısıyle sahıh tepelerının kovu yeşılı arasmda bembe yaz görulur Tam manasıyla saray değıldır bu, kendı usluhunda tek olan tnımarı bır anlavış tır, parçalar bırbırınden ayrılmıştır ve hıç gö rülmemib bır kanşıklık ıçınde, Arap, Yunan, gotık, Turk, Roman ve Rönesans uslubu bır araya gelmçtır. bu saravda, Avruva kralıyet sa raylarının haşmettvle Sevılla ve Granada ia raylanmn kadınımsı zerafelı vardtr Roğaz ta rafmdan bakınca, bır Turk şaırının sövledığt gıbı, uzerınde bır delının saçtığı tarıfe gelmez bır sus bolluğu olan bır sıra tıyatro ve mabed tephesı görülür" "Yoz" suçuyla gunümuze kadar çeşıtlı kaynaklarca ıtham edılen bına, ınte taş ışçılığı ıle, "Suçlamalar var olabilir, ama bu benim varlı gımı değiştirmez," dıye bılmıştır Amicıs, kıtabında, "Sarayı ilk duşunenin kendi halinde bir F.rmeni mimarı (Garabet Balyan ve Nıkogos Balyan) olabileceğı akla gelmez de, daha ziyade sevda çeken bir sultunın en ıhtıraslı carıyesının kollannda uyurken ruyasında gordugu sanılır," der Ama böyle bır rtiya yoktur Sarayın bıtımınde, döşenıe ışlerınde, eskı Parıs sefırı Ahmet Fethi Paşa görev almıştı Adamı Mösyö Karapen ıle bırlıkte, Parıs ve Doğu Avrupa'nın merkezlerını gez mışler, mağaza ve fabrıkalara sıparışlerını vermışlerdı Sevres vazolar, Lyon ıpeklerı, Baccarat krıstallcn, lngılız şamdanları, Venedık'ın Murano camlan, Çekoslovak Bohemıa avızelerı Bunca değerlı eşyanın korunması ıçın pencerelere saray camhanesınde ultravıole ışının ıçerı gırıp renklerı soldurmasını en gelleyen camlar yaptırılır Denıze çakılmış kazık Mabeyni Humayun ya da Selamlık Saray'ın yönetim bölumlerinin lar uzerındekı saray, 1855 yılında tamamlanır, ancak Kırım Savaşı nedenı ıle açılışı gecıktırılır Gecıktırılır kı, düzenlenecek törenlerı yedı dünya duymalıdır 13 Temmuz 1856 tarıhınde Dolmabahçe Sa rayı, hem Kırım Savaşı'nda alınan sonucu, hem de yenı sarayı kutlamak ıçın düzenlenen bır zıyafetle açıldı Bır Fransızca lstanbul gazetesınden öğrendığımıze göre, taht salonunda konuklar ıçın 130 kışılık masa hazırlanmış Topkapı Sarayı'nın göçebe yapısından sonra, Avruı Osmanlı Hanedanı, bir Osmanlı Sarayı'nda ilk kez koltuklar, kanapeler ve süslü büyük masalar vardı. Saray g DOLM/ 16 BlUur Merdiven ile görkemli merdivenler dönemi başlar. Valide Sultan'ın Kabul Odası'nda , eşsiz guzellikteki fresklerie suslu tavank