Katalog

SAYFA4 AYINKONUSU • RAN devrimiyle başlayan olaylar zinciri I dünya ekonomisini ve özellikle gelişmiş sanayileşmiş ekonomileri yıllardır ertelemeyi başardıkları sorunlarla bururı buruna getirdl. Giderek kıtlaşmakta olan dünya petrol rezervlerinin bugüne dek süregelen tempoda tüketilmesinin beşon yıl sonra dünyayı karşılanamaz blr petrol talebiyle karşı karşıya getirecegi ve bunun büyuk karışıklıklara yolaçmasının kaçınılmaz olacağı anlaşıldı. Sanayileşmiş refah toplumlarının insanları, eski ve yeni sömürgecılik olanaklarının birölçüde de olsa sınırlandığı bir ortamda yaşamanın, daha az ve daha pahalı petrol tüketmenin ne arılama geleceğinı öğrenmeye başladılar. Ğ/ellıkle petrolün yaşamın ayrılmaz bir poıçası halıne geldiği Amerika'da uzayan benr.ın kuyrukları öfke dolu tepkilere dönuştü; OPEC'in yanısıra görülmemiş kârlar sağlayan petrol şırketleri de bu tepkilere hedef oldu. Batıda bunalımın fatura Spotpiyasa Dünyanın ikinci en büyük petrol dışsatımcısı olan Iran'ın Şah döneminde günde 6 mılyon varile kadar tırmanmış olan dışsatımının Iran devriminin çalkantısı içinde tamamen durması ve sonra da ancak 34 milyon varil düzeyinde sürmesi zaten duyarlı dengelerde durmakta olan dünya petrol piyasasını altüst etti. Eskiden dünya petrolünün ancak % 34'ünün işlem gördüğiı "spot" pıyasaları büyük önem kazanmaya ve fıyat tırmanmasının belirleyici öğesi olmaya başladı. Tırmanif... Iran'dan petrol alan Güney Afrika, Israil ve Japonya'nın yanısıra stokları düşen diğer ülkeler ve petrol kuyrukları uzayan ABDde bu "spot" piyasalara yönelince 1979 başlarında varıl başına 15 dolar dolaymda olan "spot" fiyatları önce 20, sonra 30 dolar dolayına tırmandı. .Ve işsi/lor.. OPEC zamları Bu gelışme uzerıne "tatlı kârları" aracı petrol şirketlerine kaptırmak istemeyen üretıci OPEC ülkelerı birbiri ardmdan fiyatlarını artırmaya başladılar. Böylece OPEC standart fıyatı yılbaşında 13.35 dolardan yıl ortasında 18.00 dolara yükseldi. Bu gelişmeye koşut olarak, daha kalitelı petrole sahip olan Libya, Cezayir ve Nııerya gıbı kimı ulkeler de petrol fiyatlarını 2122 dolar gibı yüksek düzeylerde belirledıler. Yıl sonuna yaklaştığımız şu gunlerde ise Iran yeni boyutlarla gene gündemdedır ve petrol fiyatları yeni bir tırmanış sürecine gırmış bulunmaktadır. "Spot" piyasalarındaki fiyat yükselişleri bir kez daha üreticılere yansımış ve fiyat artışları birbirini izlemiştir. Aralık ortasında yapılacak OPEC toplantısında yeni standart fiyatın 27 dolar dolaymda saptanabileceğinden sözedilmektedir. Böylelikle bir yıldaki fiyat artışları resmen % 100'e erişmış olacaktır. ÜÇÜNCÜ DÜNYA VE ÖZELLÎKLE PETROLCÜ ÜLKELER BU KEZ KENDİ GERÇEK GELlRLERlNt KORUMA EĞÎLIMİNDELER Petro dolar Petrol fiyatlarındaki bu çarpıcı artışın tüm dünya ekonomisi için etkisi büyüktür. 1974'deki benzer bunalımı, petrodolarları beklenenin de üstünde bir çabuklukla yeniden dolanıma sokan Batı bankacılık sistemi çözmüş, bu sistemin katkısıyla "gelışmekte olan" ülkelere akıtılan milyarlar gene bu ülkelere satılan pahalı yatırım mallarının bedeli olarak gerı alınmış ve bunalımın hafif atlatılması sağlanmıştı. Ancak bu kez durum çeşitli yönlerden farklı görünmektedir. Bırıncisi Batılı bankaların "gelışmekte olan" ülkelerdekı riskleri çok büyümuştür ve bu ülkelere yeniden milyarlarca dolar kredi açılması kolay değildir. Ikincisı "gelışmekte olan" ülkelerin hem petrol faturaları kabarmış, hem de kendilerine döviz saglayan dış pazarları, korumacı önlemlere yönelen sanayileşmiş ülkeler tarafından sımrlandırılmıştır. Dol^yısıyla "gelışmekte olan" ülkelerin gelişmış sanayileşmiş ulkelerın Ekonomik bunalımı atlatmak içi yine için emekçiden özveri isteniyor pahalı yatırım mallarına hazır bir pazar oluşturmaları olasılığı azalmıştır. I DÜf ttK OILİRLIYETİNMEYI ZORLANAN.IfSİZLlK TIHLİKItİNl YANIBAf INDA HİSSIDIN İNSANLAR N l DENLl"MAKUl'' DAVRANABİLİRLIR T Enflasyon Üçüncusü, gelişmiş sanayileşmiş ülkeler, tek nedeni petrol fiyatları olmayan bir enflasyon sürecıni yaşamaktadırlar ve bu nedenle petrol fiyatlarındaki artışları ucret ve maliyetlere yansıtarak "durumu kurtarma" olanakları son derecede sınırlı görunmektedir. 1980'lere girerken yaşanması kacınıl maz görünen bunalımın en önemli boyutu da kanımızca budur. Kapitaüst dünya ekonomisinin kilit noktalarında bulunan nice yetkili kişi birbin ardmdan uyarılarda bulunarak petrol fiyatlarındaki artışları ücret ve aelirlere yansıtmanın enflasyonu