Katalog

SAYFA14 AYIN KONUSU Demir dışı metallerin üretimirsanayiin genel düzeyinin de gerisinde kalıyor URKİYEde demırdışı metaller üretımıryn ülke sanayıınin bugünkü genel dü7eyının de gerisinde kaldığını ve gereksınmeyı karşılayamadığını söyleyebılirlz Uretımdekı yetersizlik özellikle alüminyum bakır, kurşun ve kalayda daha bellrgln olarak ortaya çıkmaktadır Bu metallerin dışalımının da programların gerisinde kalması 1979 yılında özellikle elektrolıtık bakır ıletkenlerde, alüminyum ürünlerde, akü sanayıınde ve kalaylı tenekede büyük bır sıkıntının ortaya çıkmasına neden olmuştur Ayrıca ıhraç malı olarak üretılen cıva, antımon, kadmıyum, ferrokrom ve alümina üretımınde de öngörülen hedeflerın gerisinde kalınmaktadır Demırdışı metaller üretım sanayıinın sorunları da ülkomız sanayiinın genel sorunlarından bağımsız degıldır Bu sorunlar hammadde ve enerjı yetersizliğı bunların sonucu olarak uretlmın düzensızlığı ve genel olarak kapasıte kullanım oranının düşük oluşu bıçımınde özetlenebılir Sektörde kapasıte kullanım oranı 1978 de ortalama % 45 dolayında kalmıştır Demırdışı metaller sanayıinın genel yapısı konusundaki bu kısa değerlendırmeden sonra ülkemizde üretllen bellı başlı demırdışı metallerin durumu aşağıda ele alınmıştır T ALÜMtNYUM ÜRETİMİNDE ELEKTRÎK ENERJ1S1 KULLANIMI YÜKSEK OLDUĞUNDAN SEYDIŞEHIR TESISLERININ TAM KAPASITE ÇALIŞTIRILMASI SORUNU HENÜZ ÇÖZÜMLENEMED1 TABLO 1 Kapasıte (Ton/Yıl) K BI Etıbank 40 800 23 C00 68 800 1976 (Ton/Yıl) 13 137 14 613 27 750 1977 (Ton/Yıl) 13 555 18 050 31 605 197b (Ton/Yıl) 13 600 12 600 26 200 1979 (Tahmını) 11 000 12 000 23 000 TABLO 2 BAZI GELİŞMİŞ ÜLKELERİN VE TURKİYE'NİN YILLIK BAKIR TUKETİMLERİ(1975) ULKELER TUKETlM(Bın ton/yıl) F ALMANYA İNGİLTERE FRANSA İTALYA BELÇİKA, LUKSEMBURG POLONYA D ALMANYA TURKİYE 634 450 364 TABLO 3 ULKELER A BD F ALMANYA KANADA SSCB D ALMANYA MACARİSTAN YUNANİSTAN TURKİYE KİSİ BAŞINA ALÜMİNYUM TUKETİMİ( /Kışı) 294 19 1 17 2 61 11 8 14 2 45 1 6 290 174 160 112 Bakır Turkıye'de bakır üretımıo tarihi oldukça eskllere uzanır Murgul Bakır yataklannın Cenevizlller tarafından ışletıldığı bılınmektedır 19071917 yılla'i arasında blr Ingılız şırketı tarafından ışletılen yataklar 1936 yılında Etıbank'a devredılmiştır Bölgede 1950'den sonra Bakır üretimlne başlamıştır Etıbank'ın Murgul tesısı halen üretımi sürdürmektedir Erganı Bakır madenı yatakları ıso dünyamn en eski bakır madenı işletmesl olarak bllınmektedır Bu maden Osmanlı Imparatorluğu döneminde Işletılmıştır Etıbank Erganl Bakır Işletmeleri 1939 yılında işletmeye alınmıştır, çeşitli yenıleme ve llavelerle tesis halen üretıminı sürdürmektedir Ulkemızdeki en yenl bakır üretim teslsı ıse Karadeniz Bakır Işletmeleri Samsun tesısidır Bu tesls 1973 yılında işletmeye alınmıştır K B I tesısleri de büyük ölçüde Murgul yoresmdeki bakır rezervlerine dayanmaktadır Tablo 1'de 2 tesisln son dört yıllık üretimlerı verılmlştir Görüldüğü gıbi blıster bakır üretımi, yurt dışından getlrllen bakır konsantresinın de ışlendlği 1977 yılı dışında, süreklı düşmektedır Mevcut kapasıteye göre toplam üretim ıse çok düşük düzeydedir Bakıra olan toplam yurt ıçı talep ıse 50 000 Ton/Yıl dolayındadır bunun önemlı bır bölümünü elektrolıtik bakırdan tel ve kablolar oluşturmaktadır Bunu bakır ve çeşitli alaşımlarından yapılan doküm ışleri izlemektedır Ulkemızde bakırın süs ve ev eşyası yapımında önemlı bır payı vardır Ancak döviz sıkıntısı nedeniyle bakır dışalımının da yeterince yaptlamadığı son ıkı yılda bakır urünler üretımi gereksınmenm rok gprı<5inde kalmıştır Ulkemızde bakır kullanımımn oldukça düşük düzeyde cluugu gelişmış ülkelerle Vupıidn karşılaştırmalardan da ortaya çıkmaktadır Tablo 2 de değışık ülkelerin ve Türkıye'nın yıllık bakır tüketım miktarları verılmıştır Kuşkusuz bu durum Türkiye' de sanayıleşmenın henüz oldukça gerı bır düzeyde olmasından kaynaklanmaktadır 30 ÜLKEMtZDE BAKIR KULLANIMIMN OLDUKÇA DÜŞÜK DÜZEYDE OLDUĞU,GELÎŞM1Ş ÜLKELERLE YAPILAN KARŞILAŞTIRMALARDAN D A ORTAYA ÇIKIYOR • ÜRETİM YETERSİZLİÖİ, ÖZELLİKLE ALÜMİNYUM, BAKIR,KURŞUN VE KALAYDA BELİRGİN DURUMDA ortaya çıkmaktadır Bu kesımde karlılık oranının yüksek olması, geçtığımız dönem lerde denetimsiz bıçımde kapasıte artırılmasına neden olmuştur 1978 ve 1979 yıllarında Seydışehır tesıslerının yıllık ham alüm'«yj~ £",;,, lerı 32 000 ton dolayında gerçekleşmiştır Hurdadan elde edılen 45 bın ton ıle, birkaç bın tonluk dışalım hesaba katıldığındı, 1979 yılında yurtıçi toplam alüminyum arzı 40 000 ton dolayında olaraktır Alüminyum, ülkemizde genel'ıkle tüketım malları üreten sanayllere gırdı olmaktadır Yatırım malları sanayiınde kullanımı ıse son derece sımrlıdır Çeşitli mutfak eşyası yapımında, ınşaat sektöründe ambalaj sanayıınde kullanılan alümınyumun tüketimının yıl ıçınde yapılan önemlı orandakı zamların da etkısıyle baskı altında tutulacağı sanılmaktadır Ulkemızde alüminyum, üretim ve tüketımınde son yıllarda ortaya çıkan canlanmaya karşılık, alüminyum sanayıı ülkemizde henüz çok yetersız bır düzeydedir Degişık ülkelerde kışi başına alüminyum tüketımıni veren Tablo 3'tekı sayılar bu durumu yansıtmaktadır Buna karşılık Turkıye'de ham kurşun üretımi gereksinmeyi karşılamaktan uzaktır 20 000 ton/yıl dolayındakı yıllık gereksınmenin yaklaşık % 70 ı akü sanayıınde kullanılmaktadır Kurşun bunım aışında matbaacılıkta ve ınşaat sektöründe kullanılmaktadır 7000 ton/yıl kapasıteli ÇİNKUR Kurşun Tesısleri 1980 başında işletmeye alınacaktır 1979 yılında hurdadan yapılacak üretımın 89 bin ton dolayında oldugu, yurt dışında izabe ettırillp getirilen, ayrıca dışalımla sağlanan 45 bın ton dolayındaki ham kurşunla birlikte toplam arzın 1214 bın ton dolayında kalacagı, kurşun kıtlıgının önümüzdeki dönemde de süreceği sanılmaktadır Bu sıkıntı yıne en yoğun bıçimde otomobıl aküsünde yaşanacaktır Yıllık 1 500 ton dolayındakı kalay gereksınmesının tumü dışalımla karşılanmak durumundadır Ülkemizde kalay üretıl memektedir Son ıki yılda yeterince kalay dışalımı yapılamaması, özellikle teneke üretiminde darboğaz yaratmıştır Buna bağlı olarak teneke ambalaj kullanan ürünlerin dağıtımında da darlıklar ortaya çıkmıştır Kurşun ve kalay arzındakı kıtlık bu maddelerin fıyatlarında da büyük artmala»ra neden olmuş, kurşun fıatları pıyasada 200TL/kg, kalay fıatları ıse 2 000TL/kg düzeyıne kadar fırlamıştır Alüminyum Ulkemızde cevherden alüminyum üreten tek üretim tesısı Seydışehır'dedir 1974 de üretıme başlayan Etıbank Seydışehır Alüminyum Tesısleri nın kapasıtesı 60 000 ton/yıl'dır Ancak tesısler enerjı yetersızlığl gerekçesi lle 1977'den bu yana % 50 kapasitede çalıştırılmaktadır Alüminyum üretiminde elektrik enerjisl kullanımı yüksek olduğundan tesıslerın enerjı gerek siniminln karşılanması ve tam kapasitede çalıştırılması sorunu halen çözürnlenememıştır Ulkemızde alüminyum ürünlere olan yıllık talep ıse 70 000 ton dolayındadır Alüminyum işleyerek çeşitli proflller, levha ve folyo, ıletken vb urünler üreten ırıli ufaklı 100 tesısın kapasitelerı toplamı ıse 120 000 ton/yıl dolayındadır Seydışehir tesıslerının hadde kapasıtesı de dlkkate alındığında, gereksınmenin çok üstünde bir alüminyum Işleme kapasitesi nlduğu Kurşun ve kalay Kay/serı nin Zartıdntı bölgesi çınko ve kurşun yaiaklarını değerlendırmek amacıyla kurulan ÇİNKUR Tesısleri 1976 yılından buyana çınko üretıminı sürdürmektedir 40 000 ton/yıl kapasıteli çınko tesısı 1979 /ılında 20 OOOton dolayındakı üretımi ıle /urtıçı gereksınmeyl karsılayabılmektedir İhraç ürünleri Türkiye dunyadakı önemlı civa üretıcı ülkelerden birldır Ancak son yıllarda dünya cıva fıatlarında önemli bır düşme olmuş, buna bağlı olarak civa üretimi ve dışsatım yavaşlamıştır 1978'de 175 ton cıva dışsatımından yaklaşık 80 mılyon TL gelır sağlanmıştır 1979 dışsatımının da aynı düzeyde kalacagı sanılmaktadır önemlı antimon rezervlerine sahıp olan Türkiye geçtiğımiz yıllarda daha çok antimon cevher ve konsantresı dışsatımına yönelmiştır Elde yeterlı ızabe kapasitesi olmasına karşın, dışsatımın metal antimon bıçimınde yapılması konusundaki çabalar ÇOK sınırlı kalmıştır 3 000 ton/yıl üretim kapasıtesine karşılık 1978 de 600 ton, 1979'da tahmınen 300 ton metal antimon üretılmış ve dışsatımı yapılmıştır Türkiye krom rezervı açısından da zengın bır ülkedir Ancak yıllardır dışsatım ağırlıklı olarak kromıt cevherı bıçımınde yapılmaktadır Ayrıca 60 000 ton/yıl dola>.Muâ fGrrokrOfıı üıeıım kapdbiıesı uuiuıımaktadır 1978 de yaklaşık 35 000 ton dolayında ferrokrom üretılmış ve dışsatımı yapılmıştır 1979'da da aynı düzeyın korunacağı ve dışsatımdan 20 mılyon dolar dolayında dövız sağlanacağı sanılmaktadır Alüminyum üretiminde bir ara ürün olan alüminanın üretim fazlası ihraç edılmektedir Genellıkle S S C B ye yapılan bu ihracat 1978 ve 1979 da çok sınırlı kalmış ve 20 bın ton dolayındakı dışsatımdan ancak 2 7 mılyon dolar dövız sağlanabılmıştır Zaten uretımı çok sınırlı olan kadmıyumun son ıkı yılda hıç dışsatımı olmamıştır 200 ton/yıl dolayındakı yurtıçi üretim kapasitesıne karşılık yıllık üretim 2030 ton düzeyınde kalmaktadır önümüzdeki dönemde demirdışı metaller sanayıınde hızlı bır gelişme beklenmektedır Seydışehır Alüminyum Tesıslerının kapasıtesını ıkl katına çıkaracak tevsıat projesı, bakır üretim potansiyelının tam olarak kullanımına yönelık yenı cevher zengınleştırme tesısleri projelerı Demırçelık sanayıinın gereksınrmı olan ferromanganez ve ferrosıiısyumun yurtıçınde üretıminı öngören projeler, Elazığ ferrokrom tesıslerının kapasıtesını 100 000 ton/yıla çıkaracak genışletme projesı 4 Plan döneminde gerçekleştırilecek önemli projeler arasındadır •