Katalog

ENERJİ EKONOMİSİ Özetle DUY denilen piyasada 0 kodlu ve 1 kodlu yük alma ve yük atma talimatlarıyla elektriğin karaborsa satışı gerçekleştirilirken, tüm sistem için elektrik satış fiyatının da bu karaborsa fiyatına endeksli olarak belirlenmesi söz konusu oluyor. Yani SDF baz alınarak günlük üretim program bildirimleri üzerinden yapılacak bir hesaplama ile sistemde karaborsa dışındaki elektrik satış fiyatına yönelik minumum düzeyde bir fikir oluşturmak mümkün görünüyor. Tüm piyasa için bu fiyatların henüz belirleyici olmaması, kamunun halen üretimde yüzde 50 düzeyinde pay sahibi olmasından kaynaklanıyor. Sabah saat 06.00’da başlayıp saat 17.00’de sona eren gündüz döneminin günün 11 saatini, saat 17.00’de başlayıp saat 22.00’de sona eren puant döneminin günün 5 saatini, saat 22.00’de başlayıp sabah saat 06.00’da sona eren gece döneminin de günün 8 saatini kapsadığı dikkate alındığında aylık ortalama tek bir SDF fiyatı bulunmaktadır. Bu fiyat yatırım açmazı ve karaborsa ile birleşen piyasada elektriğin nasıl pahalıya mal edildiğini gösteriyor. Ocak 2007’ten itibaren aylık SDF’lerin gece, gündüz ve puant dönemleri itibarıyla gelişimi yukarıdaki tabloda görülüyor. 23 ENERJİ 1 Kilovatsaat Başına Sistem Dengesizlik Fiyatı (SDF)Ykr 2007 Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık 2008 Ocak Gündüz 13,702 12,891 13,129 13,900 12,686 14,641 15,040 14,534 11,701 9,890 11,483 14,821 Gündüz 16,905 Puant 12,136 12,251 9,826 12,990 11,426 14,245 15,413 15,918 13,974 11,795 15,788 16,701 Puant 17,767 Gece 12,615 10,969 11,498 13,026 10,950 12,504 14,369 11,403 9,855 6,854 10,695 11,401 Gece 14,859 Günlük Ort. 13,013 12,117 11,897 13,419 11,845 13,846 14,894 13,779 11,559 9,275 12,117 14,073 Günlük Ort. 16,403 Elektriğin yüzde 10’u karaborsadan Karaborsadaki satış açısından doğrudan belirleyici olan saatlik SMF’ler referans alınarak belirlenen SDF, özel sektör santrallarının piyasadan mı elektrik satın alacakları, yoksa kendileri ikili anlaşma kapsamında üretip mi satacakları ya da sisteme mi satış yapacakları konusunda belirleyici bir etkiye sahip oluyor. Piyasa Mali Uzlaştırma Merkezi’nin raporlarından bakıldığında 2007 yılında uzlaştırmaya esas olarak sisteme 169 milyar kilovatsaatlik elektrik satışı yapıldığı, bu satışın yüzde 9.62’lik bölümünü oluşturan 16 milyar 268 milyon kilovatsaatlik bölümünün 0 ve 1 kodlu talimatlarla yapılan yük almalar aracılığıyla karaborsada gerçekleştiği hesaplandı. Geçen yıl alınan 16 milyar 268 milyon kilovatsaatlik elektrik için 3 milyar 111.5 milyon YTL ödeme yapıldı. Yani 1 kilovatsaatlik elektrik için karaborsada oluşan fiyat 19.127 Ykr’ye kadar çıktı. DUY öncesindeki kamunun 7 Ykr olan birim maliyeti ya da 2007 yılı TETAŞ’ın 8 Ykr olan satış fiyatlarıyla karşılaştırıldığında, DUY denilen karaborsadan toplam elektrik ihtiyacının yalnızca yüzde 9.6’lık bir bölümü için fazladan yapılan ödeme 1.3 milyar YTL’yi aşıyor. soru önergesine verdiği yanıta göre, kamunun dengeleme ve uzlaştırma sistemi başlamadan önce ortalama elektrik alım maliyetinin kilovatsaat başına 5.84 sent (8 Şubat 2008 tarihli efektif döviz satış kuruna göre 7.04 Ykr) düzeyinde bulunuyordu. Güler’in 2007 tarihli bu yanıtına göre, TETAŞ’ın özel sektörden (YİD, Yİ, İHD santrallarından) elektrik alım fiyatı kilovatsaat başına 11.44 Ykr iken, kamu santrallarından ortalama alım fiyatı 6.04 Ykr’dir. Özel ve kamu santrallarından alınan elektriğin paçal fiyatı ise 8.98 Ykr’dir. Bu ortalama fiyat dikkate alındığında, kamunun DUY denilen karaborsadan toplam elektrik ihtiyacının yalnızca yüzde 9.6’lık bir bölümü için ödediği fazladan para 1.3 milyar YTL ’yi aşıyor. nedeniyle fazladan yapılan ödeme tutarı ile kamunun 300 megavatlık 3 hidroelektrik santralı inşaatı gerçekleştirebilmesi mümkündü. Aynı kaynakla, 300 megavatlık kurulu güçte 6 doğalgaz santralı ya da yine 300 megavatlık kurulu güçte 3 kömür santralı yatırımı gerçekleştirilebilirdi. Bu durumda su ya da kömürü dayalı 900 megavatlık güçte Türkiye elektrik ihtiyacı açısından önem taşıyan bir yatırım yapılması yerine karaborsada bu paranın heba edildiği görülüyor. Bu gerçekler kamunun kaynağı olmadığı söylemini de açık bir şekilde çürütüyor. Kaldı ki bu karaborsa fiyatları, sistemin geneli içinde fiyat artışları anlamı taşıyor. Zaten elektriğin yetersiz olduğu bir ortamda açılan borsa sistemiyle büyük zarara uğrayan kamu, halen kurulu gücün yaklaşık yüzde 58’ini elinde bulundurmakla avunabiliyor. Bu piyasa koşullarının devam ettiği ve kamunun elindeki kurulu gücün de piyasaya bırakıldığı düşünüldüğünde yıllık zararın 10 milyar doları aşacağı rahatlıkla ifade edilebilir. Kaldı ki piyasa aracılığıyla fazladan aktarılan kaynağın elektrik alanında yatırıma dönmediği de açıktır. 4628 sayılı Yasa çerçevesinde kamunun yatırım yapmama anlayışının yerleştirildiği 20022006 yılları arasındaki 4 yıllık dönemde özel sektörün yatırım tutarı 2 Birim fiyat karaborsada 19.13 Ykr’ye fırladı Saatlik SMF üzerinden yapılan ödemeler dikkate alınarak ay ay yapılan hesaplamada ortaya çıkan tabloya göre, kilovatsaat başına 0 kodlu yük almaların maliyeti 15.299 Ykr, 1 kodlu yük almaların maliyeti ise 16.208 Ykr’yi buldu. Ancak DUY gereği sisteme verilmeyen elektriği gösteren yük atmalar nedeniyle de ödemeler yapıldı. 900 megavatlık yatırım şansı yok edildi Karakaya ya da Atatürk Barajı’nın yalnızca bir ünitesine denk gelen 300 megavatlık bir santral örnek alındığında, hidroelektrik santrallarının yapım maliyeti, uygulanan sistem ve yere göre değişiklik göstermekle birlikte kilovat başına ortalama bin 250 dolarlık maliyet üzerinden 300 megavatlık bir ünite için 375 milyon dolarlık bir kaynağa ihtiyaç olduğu hesaplanmaktadır. Bir doğalgaz santralında kilovat başına 650 dolarlık bir maliyet dikkate alındığında 300 megavatlık kurulu güç için 195 milyon dolar; kömür santrallarında kilovat başına bin 400 dolarlık yatırım tutarı üzerinden hareket edildiğinde de 300 megavatlık kurulu güç için 420 milyon dolarlık yatırım ihtiyacı olduğu ortaya çıkmaktadır. Bu yatırım maliyeti hesaplamalarına göre, Merkez Bankası’nın 8 Şubat 2008 tarihli efektif döviz satış kuru üzerinden 1.1 milyar dolara ulaşan karaborsa ENERJİ ENERJİ ENERJİ ENERJİ ENERJİ ENERJİ ENERJİ ENERJİ ENERJİ ENERJİ Sisteme verilmemesi istenen bu elektrik miktarı için yapılan ödemeler de dikkate alındığında karaborsadan geçen yıl alınan 16 milyar 268 milyon kilovatsaatlik elektrik için 3 milyar 111.5 milyon YTL ödeme yapıldı. Yani 1 kilovatsaatlik elektrik için karaborsada oluşan fiyat 19.127 Ykr’ye kadar çıktı. Karaborsa 1.3 milyar YTL’yi yuttu Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Hilmi Güler’in geçen dönem milletvekillerinden Mesut Özakcan’ın ENERJİ ENERJİ ENERJİ ENERJİ