Katalog

ENERJİ 16 Küresel kömür rezervlerinde soru işaretleri Kömür, bir yandan diğer enerji kaynaklarına göre dünyada çok daha yaygın bulunmakta ve bu nedenle genellikle uluslararası çatışmalara konu olmamakta, diğer yandan küresel ölçekteki ticareti toplam dünya üretiminin sadece yüzde 1516’ları düzeyinde seyretmektedir. Bu nitelikleriyle kömürün, bir enerji kaynağı olarak gerek geçmişte gerekse günümüz ve gelecekteki muhtemel ağırlığına karşın, küresel ya da ulusal enerji gündemlerini petrol, doğalgaz ya da nükleer enerji kadar işgal edemediği görülmektedir. Bununla beraber, gerek birincil enerji tüketimleri gerekse elektrik üretimi içerisindeki payları incelendiğinde, kömürün, küresel enerji tüketiminin en önemli bileşeni olduğu görülmektedir. Kömürün dünya birincil enerji arzı içerisindeki payı düşük oranda da olsa sürekli artış göstermektedir ve 2005 yılı itibariyle yaklaşık yüzde 25 olmuştur. Elektrik üretiminde kullanım payı ise 2005 yılında yüzde 40’a yükselmiştir. Dünya kömür rezervlerinin petrol ve doğalgaza göre çok daha yeterli olduğu görülmektedir. Dünya kömür üretim büyüklüğü dikkate alındığında kömür rezervlerinin 147 yıl ömrü bulunmaktadır. Petrol rezervlerinin kalan ömrü 40 yıl ve doğalgaz rezervlerinin ise 63 yıldır. Kömür rezervleri dünya üzerinde 70’den fazla ülkede bulunmaktadır. En büyük rezerv miktarı 247 milyar ton ile ABD’ye aittir. Bu ülkeyi, 157 milyar ton ile Rusya ve 115 milyar ton rezervle Çin izlemektedir. Dünya kanıtlanmış kömür rezervinin yüzde 60’a yakını bu üç ülkede, yüzde 90’a yakını ise toplam 8 ülkede bulunmaktadır. Bununla beraber, dünya kömür rezervleri ve rezervlerin kalan ömürleri ciddi şekilde tartışılmaktadır. Dünya kömür rezervleri konusunda kullanılan kaynakların genellikle güvenilir olmadığı, gerek küresel gerekse ulusal ölçekte ortaya konulan rakamların çoğunlukla eski tarihli olduğu ve rezerv rakamlarının abartılarak yayınlandığı sıklıkla ileri sürülmektedir. Gerçekten, dünya kömür rezervlerinin ömrüne ilişkin yapılan hesaplamalar birkaç yıl öncesine kadar 200240 yıl rezerv ömrüne işaret ederken, son hesaplamalarda, gerek kömür üretim artışları gerekse rezervlere ilişkin düzeltmeler sonucu 147 yıla kadar düşürülmüştür. Küresel kömür piyasasında riskler Küresel kömür endüstrisi bakımından son derece önemli olan Çin kömür rezervlerinin de en son 1992 yılında güncellendiği, bununla birlikte söz konusu tarihten sonra yapılan kömür üretimi sonucunda rezervin yaklaşık yüzde 20’sinin tükenmiş olması gerektiği ileri sürülmektedir. Bu tespit, küresel enerji sorunu bağlamında önemlidir. Dünyanın en büyük kömür üreticisi olan ve enerji politikalarını büyük ölçüde kömüre dayandıran Çin’in, 48 yıl olarak belirlenen kömür rezerv tüketim süresinin, söz konusu tespitin doğru olması durumunda yaklaşık 35 yıl olarak güncellenmesi gerekecektir. Çin’in kömür üretiminin son 10 yılda, yaklaşık yüzde 70 oranında ENERJİ ENERJİ ENERJİ artış gösterdiği gerçeği ile birleştirildiğinde, bu durumun önümüzdeki 2030 yıl içerisinde Çin’in enerji güvenliğinde önemli sorunlar yaratması, bunun sonucu olarak da küresel ölçekte yeni çatışma alanlarını doğurması kaçınılmaz olacaktır. Dolayısıyla, elektrik santrallarına yönelik, örneğin 30 yıl gibi uzun vadeli kömür ithalatına ilişkin ilk sorun, küresel kömür arzının böylesi uzun vadelerde ve uygun maliyetler ile karşılanıp karşılanamayacağına ilişkindir. Dünya kömür rezervlerine ilişkin seslendirilmeye başlanan kaygıların ileriki yıllarda doğrulanması, ithalat maliyetlerinin hızla yükselmesine neden olacaktır. Kömür, 50’nin üzerinde ülkede üretilmekte ve 70’in üzerinde ülkede tüketilmektedir. Dünya kömür üretimi 2006 yılında 6 milyar 195 milyon ton olarak gerçekleşmiştir. Bu miktarın yaklaşık yüzde 85’i taşkömürü ve yüzde 15’i ise linyit üretimidir. Dünya kömür üretiminde son yıllarda çarpıcı bir gelişme söz konusudur. Kömür üretiminde 1982 yılından bu yana yılda ortalama yüzde 2 oranında bir artış gözlenirken, son 4 yıldaki ortalama artış oranı yüzde 6.3 olarak gerçekleşmiştir. Sadece 2006 yılındaki bir yıllık artış oranı yüzde 5.2 olmuştur. Kömür üretiminde 2000 yılından bu yana gerçekleşen artış oranı ise yaklaşık yüzde 35’dir. Kömür üretimindeki artış, başta Çin olmak üzere Asya kıtasındaki elektrik enerjisi talebinden kaynaklanmaktadır. Gelişmekte olan ülkelerdeki yüksek büyüme oranları ve artan elektrifikasyon, yüksek talebin en önemli nedenleri arasındadır. Dolayısıyla, ithal kömür için ikinci önemli tehlike talep tarafındadır. Genel olarak gelişmekte olan ülkelerdeki ve özellikle Asya kıtasındaki büyüme hızının öngörülemeyen şekilde artışı, ithal kömür temininde son derece büyük zorluklara yol açabilecektir. Dünya kömür üretiminin yüzde 38.4’ünü tek başına Çin gerçekleştirmektedir. Küresel kömür üretiminin giderek daha büyük bölümünün daha az sayıda ülkenin elinde toplanmaya başladığı gözlenmektedir. 20 yıl önce 1986 yılında üretimin yaklaşık yüzde 80’i toplam 10 ülke tarafından yapılmaktayken, 2006 yılı itibariyle üretimin yüzde 80’i 6 ülke tarafından yapılmaktadır: Çin, ABD, Hindistan, Avustralya, Rusya ve Güney Afrika. ENERJİ ENERJİ ENERJİ Dünya kömür rezervlerinin petrol ve doğalgaza göre çok daha yeterli olduğu görülmektedir. Dünya kömür üretim büyüklüğü dikkate alındığında kömür rezervlerinin 147 yıl ömrü bulunmaktadır. Petrol rezervlerinin kalan ömrü 40 yıl ve doğalgaz rezervlerinin ise 63 yıldır. Oyuncu sayısı azalıyor Dünya kömür ticaretinin yaklaşık tamamı taşkömürüne ilişkindir. Linyit kömürünün ülkeler arasında taşınması ya da ticareti günümüzde ekonomik olmamaktadır. Küresel ölçekte ticareti yapılan taşkömürünün iki ana kullanım amacı bulunmaktadır: Elektrik üretimi (buhar kömürü) ve demir çelik endüstrisinin kullanımı için kok üretimi (koklaşabilir kömür). 2006 yılı rakamlarına göre dünya kömür ticaretinin yüzde 73’ü buhar kömürü ve yüzde 27’si ise kok kömürüdür. Dünya kömür ticaret hacmi, 2006 yılında 815 milyon tona ulaşmıştır. En büyük ihracatçı 231 milyon ton ile Avustralya’dır. Dünya kömür ihracatının yüzde 80’i 6 ülke tarafından gerçekleştirilmektedir: Avustralya, Endonezya, Rusya, Güney Afrika, Çin ve Kolombiya. Küresel ticarete yönelik kömür endüstrisinde, bir yandan, küresel ölçekte kömür ticareti yapan büyük şirketler düzeyinde önemli oranda tekelleşme söz konusu iken, diğer yandan yeni ihracatçı ülkeler küresel pazardan aldıkları payı artırmakta, pazara yeni şirketler sokmaktadırlar. 1982 yılında dünya kömür ticaretinin yüzde 35.1’i ABD, yüzde 17.2’si Avustralya, yüzde 10.3’ü Güney Afrika, yüzde 3.7’si Almanya ve yüzde 2.7’si İngiltere’nin elindeyken, günümüzde özellikle Endonezya, Rusya, Çin ve Kolombiya’nın devreye girmesiyle dünya kömür ticareti yeni bir görünüm kazanmış, bu arada ABD’nin hakimiyeti önemli ölçüde kırılmıştır. ticaretindeki payı ise 2001 yılı itibariyle yüzde 24 olmuştur. Bir yandan uluslararası ticarete konu olabilecek kömür üretiminin giderek daha az sayıda ülke tarafından yapılıyor olması, diğer taraftan kömür ticaret ya da dağıtım kanallarında uluslararası şirketlerin etkinliğinin artması, kömür ithalatı bakımından üçüncü zorluğun rekabet eksikliğine bağlı fiyat hareketlerinin olacağını göstermektedir. Kömür fiyatlarında artış eğilimi Küresel ticarete ilişkin kömür fiyatları incelendiğinde, diğer enerji kaynaklarının fiyatlarına göre önemli oranda bir kararlılık gözlenmektedir. Yıllar itibariyle gerek petrol, gerekse doğalgaz fiyatlarında yüksek oranda artış ya da azalma gözlenmekle beraber kömür fiyatlarının çok daha dar bir aralıkta değiştiği görülmektedir. Bununla beraber, petrol ya da doğalgaza göre söz konusu edilebilecek kararlılık, 30 yıllık bir santral yatırımı söz konusu olduğunda yeterli olmayabilecektir. Gerçekten, elektrik üretimi amaçlı kullanılan buhar kömürü ithalatındaki fiyatlar incelendiğinde, özellikle son yıllarda önemli gelişmeler olduğu görülmektedir. Buna göre; Japonya’nın buhar kömürü ithal maliyeti 2006 yılında 1986 yılına göre yüzde 41 ve 2000 yılına göre ise yüzde 83 artış göstermiştir. Avrupa Birliği ithalat maliyetleri de, aynı dönemlerde sırasıyla yüzde 53 ve yüzde 98 artmıştır. Bununla beraber; ithal buhar kömürü fiyatlarında 2003 yılından beri yaşanan hareketlilik ve özellikle 2007 yılındaki fiyat artışları çok daha çarpıcıdır. 8 Şubat itibariyle elektrik üretiminde kullanılabilecek Güney Afrika buhar kömürlerinin (6.000 kcal/kg) Richard Bay Limanı teslim (FOB) fiyatları 111.25 ABD doları/ton düzeyine kadar yükselmiştir. Küresel kömür endüstrisinin elektronik ticaret platformu “globalCOAL”da Şubat ayı kargolarına FOB bazda 140 ABD doları/ton fiyat teklifleri söz konusudur. ENERJİ ENERJİ ENERJİ ENERJİ Kömür sektörüne uluslararası şirketler hakim Kömür sektöründe uluslararası şirketlerin etkinliğinin diğer pek çok sektöre göre azımsanmayacak ölçüde olduğu görülmektedir. 2001 yılı itibariyle dünya taşkömürü üretiminin yaklaşık yüzde 27’sini toplam 10 uluslararası şirket yapmıştır. Toplam 4 uluslararası şirketin dünya kömür ENERJİ ENERJİ ENERJİ ENERJİ