Katalog

Y ıl 1963. John. F. Kennedy’nin öldürüldüğü ve benim ortaokuldan liseye geçtiğim yıl. Babam, hayatımın en değerli armağanlarından birini almıştı bana. 1963 basımı bir Encyclopaedia Britannica. Beyaz kapaklı 24 ciltlik bir takım. Giriş sayfasında, “Majesteleri Kraliçe II. Elizabeth ve ABD Başkanı John Fitzgerald Kennedy’ye” ithaf edildiği yazıyor. Eh, demek ki, elli yıla yaklaşan bir zamandır bu 24 ciltle birlikte yaşıyorum. Tabii onlar da benimle yaşıyorlar. Nereye taşınsam, onlar da geliyorlar. Gerçi taşıması zor. Büyük boy iki koliyi dolduruyorlar. Ama n’apalım, katlanıyoruz işte! Hem, Francis Bacon ne demiş: “Bilgi, güçtür…” O koca ciltlerin sayfalarındaki, satırlarındaki bilgiden aldığın “güç”le yüklenip taşıyorsun!.. Yine de, bir kolaylığı var… Yeni bir eve taşınıp, kitaplığına yerleştirdin mi, iş bitiyor. Lord Chesterton’ın sözüne uyarsan elbette: “Bilgini, özel cebindeki saat gibi taşı; sırf bir saatin olduğunu göstermek için ikide bir cebinden çıkarıp bakma…” O yüzden, ben de “saatin kaç olduğunu” merak ettiğimde bakıyorum yalnızca!.. Evet, İngiliz dilindeki en eski genel kültür ansiklopedisinin 14. basımıyla tanıştığımda on altı yaşındaydım. EB’nin (Enis Batur değil, Encyclopaedia Britannica!) sayfalarında merakla gezindiğim o günlerde, kuşkusuz, Jorge Luis Borges’in bu ansiklopedinin en büyük tutkunları arasında olduğunu bilemezdim. Eski basımlarında birinde, Rus Devrimi maddesinin Troçki tarafından kaleme alınmış olduğunu da. Hele, yıllar yıllar sonra, Türkiye’de yayımlanacak AnaBritannica’nın hazırlanışında giderayak benim de bir çimdik tuzum olacağını hiç bilemezdim. Geçenlerde, EB yönetimi tarihsel bir karar aldı. İlk kez 1768’de Edinburgh’da yayımlanan ansiklopedi, basılı yayınına son veriyordu. Merkezi şimdilerde Chicago’da bulunan EB’nin 2010’da yayımlanan 32 ciltlik takımı kâğıda basılan son takım olacaktı. Bu dev ansiklopedi ve türevleri bundan böyle yayınını internet ortamında dijital formatta sürdürecekti. Bu karar, aslında, yalnızca ansiklopedi yayıncılığının değil, çağımızın teknolojik gelişmelerinin ışığında basılı kitabın yazgısını da ilgilendiriyordu. Böylesi bir kararı nasıl karşılamak gerekiyordu? Bu soruyu, ilkin, gazeteci, yazar ve yayıncı Hakkı Devrim’e yönelteyim dedim. Hakkı Devrim, söylemek gereksiz, Meydan Larousse ansiklopedisinin genel yayın yönetmenliğini üstlenmekle kalmamış, pek çok ansiklopedik yayına SAYFA eryüzü Kitaplığı CELÂL ÜSTER celaluster@cumhuriyet.com.tr ‘‘Encyclopaedia Britannica’ tam 244 yıl sonra basılı yayınına son verdi Kaçınılmaz bir değişimin ardından Y önemli katkılarda bulunmuştu. Devrim, EB ekibinin yayını internette de belli kalitede sürüreceği kanısındaydı: “Bu yeni uygulamada redaksiyon konusunda üslubun değişeceğini düşünmüyorum. Çünkü Britannica da, Larousse da ciddi, bu işi layıkıyla yürüten kurumlardır. Britannica ‘internette devam edeceğim’ dediğine göre ekibi belli kalitede devam edecektir. Mesela, Vikipedia gibi herkesin değişiklik yapacağı bir şey olmayacaktır tabii ki. Ben bir ansiklopedici olarak Vikipedia uygulamasını sevmedim ve doğru bulmuyorum.” Ansiklopedilerin internet üzerinden yayınını ise bir zorunluluk olarak görüyordu Devrim: “Bu dönemde sadece internet üzerincılarının ne düşündükleri kuşkusuz çok önemliydi. AnaBritannica’nın yayıncısı Nazar Büyüm, söze, yakın geçmişteki uygulamalara ilişkin bilgi vermekle başlıyor: “EB’nin kitap biçimindeki basılı yayını, 199798’de, gene bugünkü mülahazalarla durdurulmuş, ansiklopedinin yayınının online ve CDROM formatlarında sürdürülmesi kararlaştırılmıştı. Bu durum, galiba, 2 yıl sürdü, yayıncılar büyük bir hata yaptıklarını rakiplerin öne geçmesinde anladılar, basılı yayına yeniden geçildi. Bu kez öyle olmayacak, 32 ciltlik EB’nin kâğıt üstünde basılı yayını görünür gelecekte düşünülmeyecek. Senin benim gibi kitaba ‘dokunmayı’ da seven insanlar için acıklı bir durum elbet.” Büyüm, olayın Türkiye basınında “bir yayını güçlenerek sürüyordu. Tüzün, alınan kararı beklenen bir gelişme olarak görüyordu: “Yayıncılık dünyası bir süredir basılı kitabın geleceğini tartışıyor. Kindle, Reeder vb. okuyucu aygıtların gelişmesi ve artmasıyla birlikte ekitap yayıncılığı da hızla büyüyor. Bir süredir basılı kitabın ne zaman ortadan kalkacağı tartışılıyor. EB’nin artık basılı olarak yayımlanmayacak olması da, son 10 yıldır yayıncılık alanında giderek yaygınlaşan bu eğilimin son örneği.” Ne var ki, Tüzün, erişimle ilgili bir soruna değinmeden de edemiyordu: “Bir süredir internet üzerinde her türlü bilgiye kolayca erişilebileceği, bu nedenle de artık basılı ansiklopedilere gerek olmadığı söylenegelmekte. Yalnız burada bir sorun var. İnternet üzerindeki bilgilere herhangi bir anda erişmek için ‘bağlı’ olmak gerekli. Ne yazık ki dünya nüfusunun büyük bölümü hâlâ Internet’in kapsama alanında değil. Üstelik var olan bağlantılar da henüz istenen hızda değil ve sık sık kesintiye uğruyor. Dolayısıyla, istenilen bilgiye istenilen zamanda erişmek hiç de söylendiği gibi mümkün ya da kolay olmayabiliyor. Büyük ölçüde bu nedenlerden ötürü, EB’ye online erişebilmekle birlikte, basılı EB ve AnaBritannica benim kitaplığımdaki yerlerini koruyor. Ayrıca, bir kitabın sayfalarını çevirmenin bir başka keyfi olduğunu da unutmamak gerek.” AnaBritannica yayın kurulundan Cenap Nuhrat’ın yanıtı ise biraz ironik, biraz da sarkastikti: “Asimov’un bir kısa hikâyesi var, uzak bir gelecekte Yüksek Konsey danışmanlığına atanan sessiz sakin bir muhasebe memuruyla ilgili. Memurun önemli bir meziyeti var, bilgisayar kullanmadan toplama ve çıkarma yapabiliyor ve dahası çarpma ve bölmeyi de kıvırabileceğini iddia ediyor. Böyle bir çaba Yüksek Konsey için çok önemli, çünkü gün gelir her şeyi, uzay gemilerini bile yönetme olanağını sağlayabilir insanoğluna diye düşünüyorlar. Bilgisayarlara karşı ne muazzam bir zafer! Böyle durumlarda ‘bir dönem kapanır’ genellikle. Yeni dönemde bizi bekleyen nedir, belki ‘Galaksi Ansiklopedisi’. Dünya kültürünün bir ikonu olan Britannica’ya emek veren herkese saygıyla.” Bana gelince, elektronik yayıncılığın hızla gelişmesi karşısında durulamayacağının, durmak da gerekmediğinin ayırdındayım. Ama ben de, Gürel Tüzün gibi, basılı Encyclopaedia Britannica’mdan da AnaBritannica’mdan da ayrılacak değilim. Onlara dokunabilmek, sayfalarını çevirerek bilgi gezintilerine çıkabilmek beni daha insan kılıyor. ? den yayın yapmak bir zarurettir. Basılı ansiklopediler dünyanın bilgi ihtiyacına yetişemez. Ansiklopedi 10 cilt olarak basılır, değişen ya da yeni bilgiler için ise ekler çıkarılırdı. Baştan sona ansiklopediyi yenilemek imkânsızdır. Biz de Larousse’da 2 ek cilt basmıştık. Hızla değişen bir dünyada bu sistem tabii ki fazla durağan kalıyor.” Devrim’e göre, ansiklopedi çalışması da çok az değişecek, yalnızca sunuluş biçimi değişecekti: “12 cilt içinde bir şeyi aramak çok zaman alıyordu. Artık bu zaman kaybı da ortadan kalkmış olacak. Ansiklopedi takipçilerinin ihmalkârlığa tahammülü yoktur. İnternet ortamında daha titizlenmek gerekecek. Ayrıca internetteki yayında düzeltme şansı da var. Bu açıdan da daha olumlu bir sistem.” Konu Britannica gibi bir ansiklopedinin basılı yayından vazgeçmesi olunca, EB’nin Türkiye basımı AnaBritannica Genel Kültür Ansiklopedisi’nin yaratı zafiyet, bir gerileme, geri çekilme” olarak algılandığını, oysa EB’nin ortadan kalkmadığını vurguluyordu: “EB’nin dijital formatta yayını zaten vardı, ‘90’lı yılların başından beri. Şimdi bunu birçok dilde hem EB olarak hem de çeşitli türevleriyle sürdürecek. Peki, AnaBritannica ne olacaktı? Bizde de dijital ortamda yayın söz konusu muydu? “Bizde, dijital yayın, tahmin edeceğin nedenlerle, bir türlü başlatılamadı” diyordu Büyüm. “AnaBritannica’yı 1986’daki ilk yayınından sonra 1993’te, 2000’de ve 2005’te güncelleştirerek yayımlamıştık. Bir süredir yeni bir güncelleştirme ile dijital ortamda yayına geçme seçenekleri üstünde çalışıyoruz.” AnaBritannica’nın genel yayın yönetmeni Gürel Tüzün de, EB’nin basılı yayınına son vermesinin 244 yıllık EB geleneğinin sona ermesi anlamına gelmediği kanısındaydı, çünkü ansiklopedinin 1990’larda başlayan elektronik ortamda 6 ? 29 MART 2012 CUMHURİYET KİTAP SAYI 1154