Katalog

Ayşe Derin Öncel’den ‘Apartman’ Ayşe Derin Öncel Galata’da yeni bir konut tipi yor. Aynı inceleme ve kısa karşıBELGELER, BİLGİLER VE laştırma, tuğla kâgir konutlar altbaşlıİNCELEMELER ğında da görülmekte, ancak bazı ben“Apartmanların Mimari Biçimlenmezerliklerden çıkarılacak varsayımlar kosi” başlıklı üçüncü bölümde, on dokunusunda dikkatli olunması gerekliliği zuncu yüzyılın son çeyreğinde bölgede, vurgulanıyor. o döneme dek gelişen konutlardan farkBu bölümün “Apartmanların Ortaya lı mimari özellikleri olan apartmanları Çıkışını Hazırlayan Koşullar” adlı altinceleniyor. Bu apartmanlar 56 katlı, başlığında, Altıncı Daire’nin 18581876 yığma, duvarları sıvalı tuğla, döşemeleri yılları arasındaki kentsel düzenleme çaahşap ya da volta döşemeli olan yapılarlışmalarının ve bölgede giderek artan tidır. Bunlar, yeni teknik ve malzemelerle caret ağırlığının getirdiği nüfus yoğunyapılmış, modern konfor koşullarına saluğu sonucu, bölgedeki alanların önemli hip kolektif konutlar. Galata’da on doölçüde değer kazandığı belirtilip bunun kuzuncu yüzyılın sonlarına doğru inşa da apartmanların ortaya çıkışında etkin edilen apartmanların çok sayıda olması, olduğu vurgulanıyor. Bu çerçevede, bu araştırma için bir çalışma alanı belirapartmanların yanı sıra dönemin önemli lenmesini zorunlu kılıyor. Buna bağlı haritası Goad’da (1905) “habitations” olarak Galata Kulesi’nin merkez olduadıyla belirtilen farklı bir konut tipinin ğu, eski sur duvarlarını ve Pera’ya doğvarlığı üzerinde duruluyor. Yazarın ru açılan Tünel Meydanı uzantısını da “apartman öncesi ailekira konutları” içeren alan “çalışma bölgesi” olarak beadıyla tanımladığı bu örnekler, her katı lirlenmiştir. Üzerinde inceleme yapılan bağımsız bir konut niteliği taşımayan apartman sayısı 53, daire sayısı 98. Bu dolayısıyla tümüyle bir aile tarafından bölümde öncelikle vurgulanan, Galakullanılan yapılardır. Bu nedenle de, ta’da apartman öncesi var olan mimari her katta bir servis mekânı bulunması geleneğin yeni konut tipine çok da yagerekmez. Söz konusu aile konutlarının bancı olmadığı. Yazar, söz konusu yeni zamanla kiralık konut tipinin mimari bikonutlara dönüşçimlenişini özgün rölömesi, daha sonraveler ve onlarla bütünledan katlara servis şen tipolojik tablolar mekânlarının ekaracılığıyla, belirlediği lenmesine neden çeşitli altbaşlıklar altında olmuştur. Bu sistemli bir biçimde ingrupta incelenen celeniyor. yapılar arasında, “Sosyal Hayat ve Yaçalışmanın en eski şam Biçimleri” başlığını örneğini 1853 tataşıyan dördüncü börihli bir fotoğrafta lümde, orta sınıf veya görülen ve on doüstorta sınıf konutu olakuzuncu yüzyılın rak tanımlanan apartilkyarısına tarihmanların oluşumunu etlendiği düşünülen kileyen yaşam biçimle(1831?) bir konut rindeki değişim üzerinde oluşturur. Yazar, duruluyor. Bu bağlam“habitations” örda, Galata ve Pera’da nekleri olarak beyerleşen nüfusun on dolirlenen binaların kuzuncu yüzyıl boyunca bir kısmında, her yaşanan modernleşme Şeyh Talat Efendi Apartmanı Şair Ziya katta düzenli bir sürecinden en çok etkiCaddesi’nde bulunuyor. biçimde planlanlenen grup olduğu vurmış mutfak ve tugulanıyor. Bu bölümde valetlerin bulundude çalışma alanı içindeki ğunu, bu düzenlesosyal profillerin ve yamelerden yola çışam biçimlerinin tanımkarak bazı yapılalanması, tek aile konutrın da “kolektif ları, kolektif konutlar ve konut” olarak taapartman daireleri içinsarlandığını belirtide süregelen yaşam biçiyor. Ayrıca bu yami gibi alt başlıklar ve pıların önemli bir bölgenin ünlü ailelerine özelliği olarak, referanslarla, konu aykent dokusu içinrıntılandırılıyor. Bölümdeki biçimlenişlerideki incelemeleri, dönene değiniyor ve bu min Fransızca gazeteledüzenlemelerin rinden alıntılar ve Annu“oldukça profesyoaire Oriental’den (Şark nel ve yaratıcı anTicaret Yıllıkları) elde cak o kadar da edilen bilgiler zenginleşmülkiyet sahipleritiriyor. nin çıkarlarını koBeşinci bölümde ruma amaçlı” uy“Apartman Dairelerinin gulamalar olduğu Serdarı Ekrem Sokak’ta bulunan ve İç Mekân Düzeni ve 1905 yılı kayıtlarında İzzettin Apartmanı nun üzerinde duPlan Tipleri” üzerinde olarak tanımlanan binanın yapım tarihi ruyor. 1874’le 1895 arasında. durulurken Galata Kule2011 Apartman, Galata ve Pera bölgesine yönelik şimdiye dek yazılmış çok sayıda kitap arasında bölgenin, on dokuzuncu yüzyılın ortalarına doğru değişen fiziksel, sosyal ve ekonomik yapısının etkisiyle oluşan yeni kentsel düzen ve onunla bütünleşen bu yeni konut tipinin anlaşılması açısından üzerinde düşünülmesi gereken özgün bir yayın. Ë Nur AKIN İ stanbul’un Haliç’le ayrılan iki önemli bölgesinden tarihi yarımada ile karşısındaki Galata ve onun uzantısı Pera (Beyoğlu), tarih boyu oluşan farklı özellikleriyle kentin çokkültürlülüğünü ortaya koydu ve İstanbul’un Batılı yüzünü temsil etti. ESKİ ZAMANLAR Ayşe Derin Öncel’in Apartman: Galata’da Yeni Bir Konut Tipi adlı yayını adından da anlaşıldığı gibi kâgir yapılaşmanın son aşaması olan apartmanın ortaya çıkışını ve ilk örneklerdeki çeşitliliğini inceliyor. “Giriş” ve “Sonuç” dışında altı bölümden oluşan kitabın birinci bölümünde “Kent Mekânlarında Yaşanan Değişim” başlığı altında, on dokuzuncu yüzyılın ikinci yarısına doğru Galata ve Pera bölgelerindeki kentsel mekân değişimleri Tanzimat dönemi kent reformları; Altıncı Dairei Belediye ve Galata surlarının yıkımı; yol açma ve kadastro çalışmaları gibi değişimin temellendirildiği altbaşlıklarla ele alınıyor. Bu bilgilerle bütünleşen önemli dönem planları, söz konusu planlardan ayrıntılar, tarihi yapı, çevre ve yıkım fotoğrafları da metni zenginleştiriyor. “Apartmanlardan Önceki Konutlar ve Değişen Koşullar” adını taşıyan ikinci bölümde yer alan, on dokuzuncu yüzyılın ilkyarısına ait Galata’yı betimleyen tarihi panorama ve resimler, fotoğraflar bölgenin o dönemde oldukça yoğun bir ahşap doku içerdiğini kanıtlıyor. Dolayısıyla bu bölüm, kronolojik bir çerçeve içinde öncelikle ahşap konutları ele alıyor, ayrıca kâgir yapılar olarak bölgenin önemli mimari yapıtlarından dönem haritalarında “maisons”/”hans” olarak belirtilen ve daha geniş parseller üzerinde planlanan bazı taş han örnekleri üzerinde duruyor. Yazar, tarihi yarımadanın Fener bölgesindeki taş yapıların da bu örneklerle benzerlik gösterdiğine, ancak yine de kendine özgü nitelikleri olduğuna değiniSAYFA 20 25 AĞUSTOS si ve çevresindeki inceleme alanında, on dokuzuncu yüzyılın son çeyreğinde yapılan apartmanların iç mekân kurgusunda “sofa” olarak tanımlanacak bir mekânın varlığından söz ediliyor. Bölümün alt başlıkları da, sofanın temel alındığı bir kurgu çerçevesinde geliştiriliyor. Bu bağlamda, geleneksel sofadan farklı olduğu ve “daha çok bir gelişim sürecini” yansıttığı belirtilen bu mekânın, iç düzenlemelerdeki rolü üzerinde duruluyor ve “sofasız” olarak nitelendirilen dolayısıyla da, plan şemalarında hiç sofa bulunmayan ya da konut içi dağılımının tek koridorla yapıldığı az sayıda örneğe karşın, incelenen örneklerin yüzde 69.4’lük bölümünde bir sofa mekânının var olduğu vurgulanıyor. Söz konusu sofalı planlar, orta sofalı; iç sofalı; arka sofalı; giriş holüsofa; birbirine benzer iki bölümü birleştiren sofalı gibi plan tipleri olarak belirlenerek tartışılıyor. Tüm bu incelemeler ve tartışmalar sonucu altıncı bölümde “Apartmanların Planlanmasında Olası Etkilenmelerin Sorgulanması” yapılıyor. Bu çerçevede geliştirilen alt başlıklarla, arşiv belgelerinden yararlanılarak söz konusu apartmanların mimar ya da kalfaları üzerine bazı saptamalarda bulunulurken apartman yapılarında Batı mimarisi etkisinin üzerinde duruluyor ve bu bağlamda dönemin Paris apartmanlarıyla bir karşılaştırma yapılıyor. Bu bölümde ayrıca İstanbul’la bazı benzerlikleri bulunan Kahire, Beyrut, Halep gibi Doğu kentlerinde apartmanların ortaya çıkışı ve planlama ilkelerinin karşılaştırılması konusunda bir ön çalışma yapılıyor. Bu karşılaştırmalar da, apartman olgusunun İstanbul dışındaki önemli merkezlerde nasıl bir gelişim gösterdiğine ve farklılıklarına yönelik önemli bilgiler veriyor. Sonuç olarak Ayşe Derin Öncel’in Apartman: Galata’da Yeni Bir Konut Tipi adlı yayını, on dokuzuncu yüzyılın son çeyreğinde Galata ve uzantısı Pera’da, kent mekânlarında yaşanan değişimle ortaya çıkan bu yeni konut tipini, dönemin 53 apartman ve 98 daire örneğinin bizzat yazar tarafından yapılan rölövelerinden, arşiv belgelerinden, fotoğraflarından yola çıkarak ve her bölüm başlığını altbaşlıklarla açarak ayrıntılı bir biçimde inceliyor. Dönemin Fransızca gazete haberlerindeki duyurulardan, Şark Ticaret Yıllıkları’ndan, taranan temel ve birincil kaynaklardan, Osmanlı Bankası arşivlerinden edinilen değerli bilgilerle bütünleşen görsel malzeme (panoramalar, tarihi bölge/yapı fotoğrafları, dönemin önemli bölge planları vb.) ve bunlara eklemlenen tipolojik tablolar her bölüme ayrı bir zenginlik katıyor. Konunun ele alınış biçimi ve alt başlıklarda yeri geldikçe yapılan önemli sorgulamalar, okuru şimdiye dek düşünmediği temel tartışmalara ve bundan sonra yapılması gereken araştırmalara yönlendiriyor. Apartman: Galata’da Yeni Bir Konut Tipi/ Ayşe Derin Öncel/ Kitap Yayınevi/ 422 s. CUMHURİYET KİTAP SAYI 1123