Katalog

Bir tarih çalışması: Kuzeydoğu Anadolu’da Mimari Tarih boyunca farklılığını ve bütünlüğünü sağlamış olan Kars, Ani ve çevresinin özgün kimliğini yansıtan Kuzeydoğu Anadolu’da Mimari adlı kitap, yapay sınırları aşan bir büyük birikimi geniş çevrelere aktarma kaygısı içerirken, bu kültür coğrafyalarına derinlemesine yaklaşılması için ipuçları vermeyi hedefliyor. Kitapta anlatılan çalışmaların ve projenin yöneticisi Amélie Edgü ile eser üzerine konuştuk. Ë Murat URAL illi Reasürans Sanat Galerisi önceki yıllarda yaptığı ressam ve heykeltıraşların retrospektif sergileri ve yayımladığı kitaplarla tanınıyor. Ancak artık mimarlık, fotoğraf gibi konular da programınızda öne çıkıyor. Galerimiz 1994 yılında kuruldu ve bugüne kadar 140 sergi düzenledik ve 125 kitap ve katalog yayımladık. Belirttiğiniz gibi başlangıçta, öne çıkan ve çoğu hayatta olmayan sanatçılarımızın retrospektif sergilerini düzenledik, kitaplar yayımladık. Buna o dönemde çok ihtiyaç vardı. Sanatçılarımızla ilgili kapsamlı yayınlar çok azdı. Ölen sanatçıların eserleri ve belgeleri dağılıyor ve kayboluyordu. Çoğunu da Paris’ten tanıyordum, arkadaşlarımdı. Hiç unutmuyorum, 1997 yılında Kuzgun Acar’ın retrospektif sergisini hazırlarken Can Yücel “Türkiye’de bu işler iğneyle kuyu kazmaya benzer” demişti. Gerçekten de böyle oldu. Daha sonraki yıllarda başka kurumsal ve özel galeriler tarafından da retrospektif sergiler yapıldı ve güzel kitaplar yayımlandı. Bu arada güncel ve yabancı sanatçılarla da sergiler düzenliyorduk, arada fotoğraf veya tematik sergiler de yaptık ve kitaplar da yayımladık. Ancak söylediğiniz gibi, son yıllarda çağdaş sanat, fotoğraf ve mimarlık programlarımızda daha fazla yer tutmaya başladı. Çünkü, günümüzde bu konular çok ilgi görüyor. Aynı zamanda çok ticari de değil. Biz kurumsal bir galeriyiz, ticari bir amacımız yok. Kültürel ve sanatsal bir çerçevede hareket ediyoruz. Bu nedenle galerimizi fotoğraf ve mimarlık gibi konulara daha fazla açıyoruz. Türkiye’den ve dışarıdan önemli sanatçı ve mimarların sergilerini düzenledik ve düzenleyeceğiz. MİMARİ, TARİH VE SANAT Son olarak Kuzeydoğu Anadolu’da Mimari başlıklı bir kitap yayımladınız ve bir fotoğraf sergisi düzenlediniz. Bu proje nasıl oluştu? Mimarlık konusuna yaklaşımımızda iki ana çizgimiz var. İlk olarak, Türkiye’de öne çıkmış eski ve yeni mimarları sergi ve kitap yayını ile değerlendiriyoruz ve tanıtıyoruz. İkinci olarak TürkiSAYFA 8 M ye’de var olan yerel mimari eserleri ve özelliklerini “Türkiye’de Kentsel ve Kırsal Mimari” başlığı altında belgeliyor, değerlendiriyor ve tanıtıyoruz. Milli Reasürans bu projenin ana sponsoru. Aynı zamanda her projede değişik sponsorlar da destek veriyor. Bu projenin ilk uygulaması olarak 2004 yılında, Prof. Afife Batur’un Bilimsel yönetmenliğinde, Prof. Şengül Öymen Gür (KTÜ) ve Dr. Reşat Sümerkan’ın (KTÜ) inceleme ve değerlendirmeleriyle, iki yıl süren bir belgeleme ve fotoğraflama çalışması sonucu “Doğu Karadeniz’de Kırsal Mimari” başlığıyla Türkçeİngilizce dilli bir kitap yayımladık ve bir sergi düzenledik. 256 sayfadan oluşan kitap iki baskıda toplam 5000 adet basıldı. Sergi, devletin desteği olmadan, Türkiye’de 10 ilde, Avrupa’da ise 9 şehirde, önemli mimarlık müzeleri veya üniversitelerde gerçekleştirildi. Çok olumlu tepkiler aldık, yeni işbirlikleri oluştu. O ülkelerden sergiler getirdik. Kuzeydoğu Anadolu’da Mimarlık kitabına gelirsek…. Aynı projenin ikinci uygulaması. Kars, Ardahan, Oltu ve çevrelerini kapsayan üç yıl süren çalışmalar sonucu Prof. Dr. Metin Sözen’in bilimsel danışmanlığında, benim yönetmenliğinde Ayşe Gür ve Şebnem Günaydın’ın asistanlıklarında gerçekleştirilen projede, Prof. Dr. Hamza Gündoğdu, Prof. Dr. Şengül Öymen Gür ve Aarand Ross’un metinlerinin yer aldığı 256 sayfalık bir kitap da yayımlandı. Kitabın editörlüğünü Murat Ural ve Figen Kuzucu yaptı. Fotoğrafları Ali Konyalı çekti. Kitapta 500 senelik yalnızlığı ile şaşırtıcı ve büyüleyici Ani; Şenkaya Gaziler Kö yü’ndeki orijinal ve benzersiz süslemelere sahip olan 400 senelik Arslanpaşa Camisi; Oltu’daki Alatarla Şatosu; Çıldır’daki Şeytan Kalesi; Kağızman’daki Keçivan Kalesi; Çıldır Gölü’nün yakınındaki Doğruyol Köyü Kilise/ Camisi ve evleri, Aktaş Gölü’nün kenarındaki Kayabeyi Köyü Kilise/ Camisi, Kağızman Çengelli Köyü Kilisesi, figürlü mezar taşları ve Kars’ın taş evleri… ve daha niceleri… tarih, sanat tarihi ve mimari özellikleri ile inceleniyor. Kitabın “Kars ve Çevresi” bölümünde, yakın zamanlara kadar bu yörelerde yaşamış olan Volga Almanlarına, Malakanlara ve Estonyalılara da yer verdik. Malakanlar’la ilgili olarak Kars Kent Rehberi’nden yapılan alıntıda; “Onlardan geriye, dere kenarlarındaki yıkık değirmenler kaldı; kocaman Arlov atlarının ve Malakan ineklerinin ise sadece isimleri… Şimdi onlardan bize insanlık, sevgi, kardeşlik ve dostluk kaldı. Kan ve barut ortamında elleri kana bulanmamış tertemiz anılar…” deniyor. Aarand Roos ise “yeni bir yurt için 2.500 kilometre yayan yürüyerek” Kars yöresine yerleşen Estonların 1860’lı yıllarda başlayan öyküsünü anlatıyor. Kitabın son bölümünde ise bu bölgeye komşu olan Çamlıhemşin ve Hemşin yöresi, Prof Dr. Şengül Öymen Gür’ün “Hemşin ve Çamlıhemşin Konakları” başlıklı yazısında inceleniyor. Kitapta toplam 360 fotoğraf, 83 mimari yapı planı ve rekontrüksiyon çizimi, 21 gravür ve eski fotoğraf ile 4 harita ve yerleşim planı yer alıyor. Ani bölümündeki fotoğraflar, plan, harita, mimari çizimler özellikle dikkati çekiyor. Doğu Karadeniz ve hemen komşusu Kuzeydoğu Anadolu… Neden bu bölgeleri seçtiniz? Kuzeydoğu Anadolu, geçmişi MÖ 5000’lere kadar uzanan tarihi içinde, ErzurumOltu, Arslanpaşa Camisi. Kars, Hekimevi (Eski Rus Resmi İkametgâhı). Anadolu ile Kafkasya arasında bir geçit yeri olması nedeniyle kuzeyden ve güneyden gelen sayısız kavime yol vermiş, üzerinde çetin savaşlar yaşanmış ve çok sayıda devlete toprak olmuş, bu nedenle tarihin yanı sıra çok zengin, çok özgün bir kültürel zenginliği de bünyesinde barındırmış. Onlardan kalanlar ve benzersiz bir coğrafya, görülmeyi, belgelenmeyi ve ilgiyi bekliyor ve ne yazık ki bakımsızlıktan yok oluyorlar. Sergi ile bu zenginliği tanıtmayı, bu ender zenginliklerin korunması için bir hassasiyet oluşturulmasını hedeflerken kitapla bunlar belgeleniyor. Bu yapıları onaracak ustalar da artık kalmamış. Bizim yayın ve etkinliklerimizden sonra Ordu’da bir meslek lisesi bünyesinde Avrupa Fonu ile işbirliği içinde eski ahşap yapıları restore edecek ustaların yetiştirilmesi için bir kurs programı başlatıldı. Projeyi bundan sonra nasıl sürdüreceksiniz ya da sürecek mi? Bu tip projeler, Türkiye’de maalesef çok zor gerçekleşiyor. Sponsorluk, önemli kurum ve özel şirketler tarafından giderek daha fazla benimseniyor. Ancak yeterli değil. Bizim şansımız arkamızda Milli Reasürans’ın olması. Buna ve sağladığımız bazı desteklere rağmen, bu projeleri çok sınırlı bir kadroyla ve olanakla gerçekleştirebiliyoruz. Üçüncü uygulama olarak Milas’ta Labraunda antik kenti ve yakınındaki Çomakdağ köylerindeki tarihi, arkeolojik ve mimari yapıyı ele aldık. Bu projeyi Labraunda kazısını yürüten İsveç Upssala Üniversitesi ve kazı başkanı Prof. Lars Karlsson ile yürütüyoruz. Tarihi mimari ve arkeolojik bölümde İassos kazısını yürüten İtalyan Prof. Fede Berti ve Alinda’da araştırma yapan Avusturya’lı Prof. Peter Ruggendorfer’de katkı yapıyorlar. Muğla Üniversitesi Sanat Tarihi ve Arkeoloji Bölümü öğretim üyelerinden Dr. Abdülkadir Baran da kitapta “Kutsal Yol” incelemesi ile yer alıyor. Projenin bilimsel danışmanlığını Prof. Dr. Afife Batur yapıyor. Projenin ikinci bölümünde bölge Türklerin eline geçtikten sonra Çomakdağ köylerindeki tarihsel, kültürel süreç ve bunun ortaya çıkardığı çok özgün taş mimarisi Prof. Dr. Afife Batur ve Murat Ural tarafından inceleniyor. Fotoğraf çekimi yine Ali Konyalı’ya ait. Editörler ise Murat Ural ve Figen Kuzucu. Kitap ve sergi ocak ayında hazır olacak. Serginin ilk açılışı ve kitabın Türkiye tanıtımı 12 Ocak 2010 tarihinde İstanbul’da galerimizde yapıldıktan sonra, mart başında Stockholm’de Medelhavst Müzesi’nde “Labraunda kazılarının 60. yılını kutlama” programı kapsamında sergi düzenlenecek ve kitap tanıtılacak. Serginin Avrupa’da dolaşması için bir program yapacağız. Projenin sonraki bölümleri için de ön çalışmalarımız sürüyor. ? Kuzeydoğu Anadolu’da Mimari/ Yayıma Hazırlayan: Amélie Edgü, Figen Kuzucu, Murat Ural/ Milli Reasürans Sanat Galerisi Yayınları/ 256 s. Kars, Havariler Kilisesi/Kümbet Camisi. ArdahanÇıldır, Yıldırımtepe Köyü mezarlığında figürlü mezar taşları... CUMHURİYET KİTAP SAYI 1031